R

 

RADA JEDNOSTKI POMOCNICZEJ NR 7 W ZAŁĘŻU, struktura zainicjowana w 2014 roku, zrealizowana w ramach projektu „Rady Dzielnic”. po zebraniu łącznie 1191 podpisów mieszkańców w ramach tej inicjatywy. 15 października 2014 Rada Miasta Katowice uchwaliła statut Jednostki Pomocniczej nr 7 Załęże, natomiast 29 października 2014 roku zarządziła pierwsze w historii wybory do Rady, które odbyły się 1 marca 2015. Rada Dzielnicy składa się z 15 radnych wybieranych na 4-letnią kadencję, organem wykonawczym jest Zarząd Dzielnicy. Siedziba Rady Dzielnicy znajduje się przy ulicy ►Gliwickiej 150, przy skrzyżowaniu z ulicą ►Pokoju. Przewodniczącym Rady Dzielnicy kadencji 2019–2023 jest Andrzej Karol, natomiast przewodniczącym Zarządu Krystian Zybura.

RADFAHRERCLUB ZAŁĘŻE, jeden z pierwszych klubów sportowych w Załężu, zał. ok. 1914, działalność zakończył ok. 1922; brak szczegółowych informacji na temat jego działalności; funkcję prezesa pełnił Józef Chwałek.
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). [W:] „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.

RADIOKLUB HUTY BAILDON, nazwa sekcji łączności koła ►Ligi Obrony Kraju przy Hucie Baildon, zał. 1965; siedziby w ►Zakładowym Domu Kultury Huty Baildon i baraku przy ►ul. 18 Sierpnia w Załężu. Prowadził sekcje: radiokrótkofalówkową, majsterkowania, organizacji kursów; dysponował radiostacja, nadajnikami i 2 adapterami; członkowie zdobywali czołowe miejsca na tzw. Zawodach Kościuszkowskich na szczeblu miejskim i wojewódzkim.
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009; „Głos Baildon” 1968, nr 1.

RADIOWĘZEŁ ZAŁĘŻE; zespół urządzeń służących do przewodowego przekazywania programów radiowych większej liczbie odbiorców, utworzony w latach 40. XX w.; w 1951 roku zainstalowanych było 880 tzw. kołchoźników (głośników), na terenie Załęża, Dębu, Klimzowca, Józefowca, Wełnowca, Chorzowa-Batorego; stacja radiowęzła przy ul. Wojciechowskiego 104 (►Gliwickiej), z filią w Bogucicach, pracowała w nieodpowiednich warunkach (bliskość linii tramwajowej, zły stan techniczny lokalu), z urządzeniami służącymi do uzyskiwania i wzmacniania sygnału przekazywanego z rozgłośni centralnej lub innego źródła, niekiedy także do tworzenia własnych programów.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Kultura i Sztuka sygn. 370.

RAJ (poprzednie nazwy: „Corso”, „Oaza”), kino w Załężu przy ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka) 70. Właścicielami byli: ►Dawid Altholz, Stanisława Bajerówna, Eliasz Zylberg. Zostało przejęte przez Treuhandstelle Ost (Robert Gawlik z Wełnowca); od 1940 funkcjonowało pod nazwą Gloria, a od ok. 1944 ►Apollo.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 825; APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 400; AUM, zesp. 1, sygn. 2433; J. Lewandowski: Kino na pograniczu. Wędrówki po dziejach filmu na Górnym Śląsku. Katowice 1998; E. Buła: Bilet do kina. Katowickie przybytki X muzy 1945–1976. W: Nie tylko filmy, nie same kina. „Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim”. Red. A. Gwóźdź. Sosnowiec 1996.

RAK, nazwa miejscowa istniejącego w XX w. stawu w ►Lesie Załęskim.

RAKETT, klub tenisowy, zał. 1929 na ►Obrokach z inicjatywy grupy polskich inżynierów ►kopalni „Kleofas”. Należał do Zrzeszenia Górnośląskich Klubów Tenisowych Śląskiego Związku Lawn Tenisowego. Zawodnicy uczestniczyli w rozgrywkach tenisowych klasy B. Zbudował własne korty i domek klubowy. Funkcję prezesa pełnił Ślossorz. Rozwiązany w 1936.
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; „Polonia” 1929, nr 1673.

RATAJA Macieja ULICA (od 1991, pierwotnie od 1951 Pawła Findera), położona w północno-wschodniej części ►Osiedla Witosa, dł. 0,7 km; powierzchnia asfaltowa, chodniki, ścieżka rowerowa, zabudowana blokami mieszkalnymi. Ważniejsze obiekty: ►Przedszkole Miejskie nr 94, ►Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 1 w Katowicach, ►Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej, ►Ośrodek Rehabilitacyjno-Rewalidacyjny.

RATUSZ GMINY ZAŁĘŻE, przy ul. ►Gliwickiej 102, zabytkowy gmach dawnego urzędu gminy z 1897 roku, wybudowany w stylu neogotyckim. Obiekt wpisany został do rejestru zabytków 7 czerwca 2022 roku.
https://g.ekspert.infor.pl/p/_dane/akty_pdf/U85/2016/142/4255.pdf

RAWA (Roździanka), rzeka (potok) w dorzeczu Wisły, największy prawy dopływ Brynicy, dł. 19,6 km; ze źródłami na terenie Rudy Śląskiej lub Świętochłowic; od początku istnienia miejscowości Załęże Rawa tworzyła północną granicę z Dębem, zmienioną na korzyść Załęża wyrokiem sądu bytomskiego z 1744 roku (po wylewie rzeki spowodowanym powodzią w 1734 roku), od 1871 regulowana, od 1913 z funkcjonującym Związkiem Oczyszczania Rawy; w czasie powodzi w 1934 roku pomysłowi mieszkańcy zorganizowali transport na drugi brzeg tratwami i pobierali za to opłatę.

RAWY DOLINA, przebiegająca równoleżnikowo, ok. 10 km, forma dolinna głęboko wcięta (ponad 100 m) w utwory karbońskie, wypełniona osadami plejstoceńskimi (o miąższości ok. 60 m, w rejonie kopalni ►Kleofas ok. 100 m); zaznaczają się dwa poziomy terasowe – niższy to holoceńskie dno rozcięte korytem rzeki ►Rawy; wyższy – powierzchnia erozyjno-denudacyjna powstała po zlodowaceniu środkowopolskim.
D. Absalon, S. Czaja, A. T. Jankowski: Środowisko geograficzne. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 1. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. Katowice 2012.

RECKE zob. szyb ►Fortuna III.

REEMIGRACJA POLAKÓW Z FRANCJI I BELGII, proces społeczno-polityczny zapoczątkowany w 1946 roku, podjęty przez władze państwowe Polski w celu zapewnienia kadr roboczych w powojennym górnictwie; dotyczył górników z Francji i Belgii, w pierwszym etapie miały miejsce głównie kolejowe transporty, ich celem było uzupełnienie załóg robotniczych na Ziemiach Zachodnich (w kopalniach Dolnośląskiego, Gliwickiego i Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego); od połowy 1947 roku proces objął przedwojenne województwo śląskie i Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego; kopalnię ►Kleofas w Załężu zasiliło we wrześniu 1947 co najmniej 13 górników – reemigrantów z Francji (m.in. Józef Anielczyk, Antoni Bryksa, Józef Spyrka; nazwiska reemigrantów z Belgii nie są znane), z których niektórzy zamieszkali w budynku przy ul. Strzybnego (zob. ul. ►Tokarska), inni przy szybie Ulryk (zob. ►Zachodni), w Chorzowie-Batorym, najwięcej reemigrantów (prawdopodobnie ok. 200) zamieszkało w ►Załęskiej Hałdzie po wybudowaniu fińskich domków (zob. ►Załęska Hałda (fińskie domki).
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 4888, 4902, 4915.

REGUŁA Paweł (24 VI 1879 – [?]), działacz społeczno-polityczny i samorządowy; powstaniec śląski, członek Rady Gminnej w l. 1923–1924, egzekutor podatkowy; od 1933 prezes grupy miejscowej ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu, członek Zarządu kościelnego przy ►parafii pw. św. Józefa w Załężu.
APK, zesp. Wydział Powiatowy Katowice ,sygn. 254„Polska Zachodnia” 1933, nr 50.

REISSÓWNA Małgorzata (21 III 1893, Bielsko – po 1939), nauczycielka, absolwentka szkoły wydziałowej i seminarium w Bielsku; katechetka; w latach 1920–1925 pracowała w prywatnej szkole z niemieckim językiem wykładowym w Nowym Boguminie (Novym Bohuminie, dziś Czechy); przyjęta do ►Szkoły Podstawowej nr 27 z niemieckim językiem wykładowym w Katowicach-Załężu, od 1938 w SP nr 9 w Katowicach.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski – Wydział Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych – nauczyciele, sygn. R-44.

RELUICJA 1827; uwłaszczenie chłopów posiadających gospodarstwa kmiece; podstawę prawną stanowiła umowa z 1821 roku pomiędzy Fryderykiem von ►Wrochemem i 22 właścicielami gospodarstw; u. likwidowało uprawnienia pana w stosunku do poddanych oraz zniosło czynności i zobowiązania chłopskie w stosunku do dworu.
K. Sarna: Powstanie miasta Katowic na tle industrializacji Śląska. Wrocław 1965.

REMIZA ZAKŁADOWEJ STRAŻY POŻARNEJ KOPALNI KLEOFAS, wybudowana w 1908 roku według projektu Emila i Georga ►Zillmannów; w 1920 powstała ścianka do ćwiczeń
AUM, zesp. 4, sygn. 41.

REWIR LEŚNY ZAŁĘŻE zob. ►Las Załęski

REWOLUCJONISTÓW ULICA zob. ►Obroki (ulica)

RINALDO, nazwa kopalni na polu górniczym ►Rinaldo, utworzona 1844; nie była eksploatowana.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Kreacja i redakcja G. Grzegorek. Wstęp L. Jodliński. Katowice 2017.

RINALDO, pole górnicze o powierzchni 1 km² na terenie Załęża, nadane 17 I 1844 przez Wyższy Urząd Górniczy; graniczyło z polami Gottes Grubbe, ►Christnacht (od północy), ►Eva (od wschodu), ►Adam i Lora (od południa), Beatens Segen (od zachodu, zob. ►Batory); w 1867 wraz nadaniami ►Adam, ►Eva, ►Joseph, ►Jenny i ►Cleophas zostało skonsolidowane w nową ►kopalnię Kleofas (Cleophas). Właściciele: ►Antoni Klausa, ►Karol Godula, ►Joanna Gryzik-Schafgotsch; od 1880 właścicielem była ►Giesche SA.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Kreacja i redakcja G. Grzegorek. Wstęp L. Jodliński. Katowice 2017.

ROBERT, szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 11,23 m, zgłębiony przed XI 1824; nazwa patronimiczna o nieustalonym rodowodzie.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

ROLECKI Mieczysław (23 IV 1905, Witowice, pow. miechowicki–?), znany rysownik, karykaturzysta; autor albumu „Karykatury śląskie”; członek Związku Artystyczno- Literackiego na Śląsku; nauczyciel rysunków w Wyrach (1926–1929), Bogucicach (1929–1931), Załęskiej Hałdzie (1931–1936), Bykowinie (1936–1937), Lyskach (1937–1938), Moszczenicy (1938–1939).
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych – nauczyciele, sygn. R.75.

ROMOWIE (Cyganie), koczownicza ludność pochodzenia indyjskiego. Pierwsze wzmianki prasowe dotyczące ich obecności w Załężu pochodzą z lat 1919–1920, brali udział w polskich działaniach przedplebiscytowych (występy muzyczne), niewykluczone, że z tego okresu pochodzi nazwa topograficzna ►Cygański targ; po 1945 roku dokonywało się osadnictwo przymusowe ludności mieszkającej dotąd w rejonie śródmieścia, zepchniętej do Załęża przez władze administracyjne miasta; na przełomie lat 60.–70. XX w. jedna z rodzin, utalentowana artystycznie, została objęta mecenatem władz województwa katowickiego; charakterystyczne, wysokie nagrobki na cmentarzu parafialnym św. Józefa w Załężu.
APK, Zesp. Urząd Wojewódzki Śląskie, Wydział Kultury, sygn. 3/539.

ROMUS, szyb kopalni ►„Charlotte”, potem kopalni ►„Victor”, głęb. 19,49 m, zgłębiony po 1859; nazwa patronimiczna o nieustalonym rodowodzie.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

ROWEROWY TRANSPORT, sieć infrastruktury rowerowej na terenie Załęża koncentruje się w zachodniej części dzielnicy, położonej na zachód od ulicy Feliksa ►Bocheńskiego, w połowie 2022 roku na terenie Załęża jego strukturę tworzyły: drogi dla rowerów – ulice: ►Bracka (po wschodniej stronie; asfalt), Bocheńskiego od skrzyżowania z ulicą ►Gliwicką do ulicy Józefa ►Pukowca (po zachodniej stronie ulicy; asfalt) i Gliwicka (krótki fragment pomiędzy skrzyżowaniami ulic Bocheńskiego i ►Pokoju (asfalt; północna strona ulicy), ciągi pieszo-rowerowe – droga łącząca Załęże z osiedlem Tysiąclecia pomiędzy przystankiem tramwajowym Załęże Wiśniowa a stawem Maroko (droga z kostki brukowej); ciągi z dopuszczalnym ruchem po chodniku – ulice: ►Wiśniowa (na całej długości, zachodnia strona drogi, kostka brukowa), Gliwicka na odcinku od skrzyżowania z ulicą św. ►Jana Pawła II do ulicy Jana ►Kupca (do skrzyżowania z ulicą Wiśniową po północnej stronie drogi, pozostały fragment po południowej stronie, kostka brukowa) i Bocheńskiego do skrzyżowania z ulicą J. Pukowca (wschodnia strona ulicy); ►Trasa rowerowa nr 103.

RÓW JANA KUPCA, południowy dopływ ►Rawy; potok częściowo zanieczyszczony (podlegał ►Związkowi Oczyszczania Rawy), płynął wzdłuż ►ul. J. Kupca i ►placu Londzina; nazwa występuje w protokole oględzin komisji miejskiej w l. 30. XX w. (brak dokładnej daty) oraz w deklaracji Obozu Zjednoczenia Narodowego Oddział Załęże z 4 IV 1939.
AUM, zesp. 1, sygn. 2012.

RÓW KOPALNI KLEOFAS, południowy dopływ ►Rawy; potok odprowadzający wody dołowe ►kopalni „Kleofas”, silnie zanieczyszczony (podlegał ►Związkowi Oczyszczania Rawy); nazwa występuje w protokole oględzin komisji miejskiej w l. 30. XX w. (brak dokładnej daty).
AUM, zesp. 1, sygn. 2012.

RÓW KOPALNI WUJEK, południowy dopływ ►Rawy; potok odprowadzający wody dołowe kopalni „Wujek”, silnie zanieczyszczony (podlegał ►Związkowi Oczyszczania Rawy); nazwa występuje w protokole oględzin komisji miejskiej w l. 30. XX w. (brak dokładnej daty).
AUM, zesp. 1, sygn. 2012.

RÓŻANE, nazwa osiedla powstałego u zbiegu ulic Wincentego Witosa i Walerego Sławka (drugi etap osiedla Sławka), złożonego z kompleksu czterech siedmiokondygnacyjnych budynków z 55 komfortowymi i nowoczesnymi mieszkaniami. Pierwszy budynek mieszkalny, siedmiokondygnacyjny (o zwartej, oszczędnej bryle, regularnych podziałach elewacji i powtarzalnych rytmach okien typu portfenetr, mieszkaniami zaprojektowanymi według jednolitej zasady, obejmującej możliwość połączenia lub oddzielenia kuchni od pokoju dziennego). oddany został do użytkowania we wrześniu 2015 roku, niepodpiwniczony. o łącznej powierzchni użytkowej mieszkań 2703,21 m kw., przeważają w nim mieszkania dwupokojowe (70%), pozostałe to lokale trzy- i jednopokojowe. Mieszkania z balkonem usytuowane na parterze posiadają przynależny taras z ogródkiem przydomowym. Nowoczesna architektura osiedla i funkcjonalne rozwiązania łączą się tutaj ze śląską tradycją. Prosta i uporządkowana bryła oraz kolor elewacji ozdobionej motywem roślinnym – różą, odnosi się bezpośrednio do fasady budynku poczty położonej w historycznej dzielnicy Katowic – Nikiszowcu. Kolejne budynki będą miały tę samą barwę i podobne murale, lecz w każdym z nich inne i usytuowane w innych miejscach elewacji niż w zrealizowanym budynku. Barwa budynków i murale nawiązują do tradycji śląskiego budownictwa patronackiego z czerwonej cegły, któremu nieobce były dekoracje i zdobienia, a także do historycznych i współczesnych wzorców; autorem projektu jest dr hab. inż. arch. Jan Pallado z Biura Projektów Architektonicznych w Katowicach, a wykonawcą firma Budmex z Nowego Sącza,

ROŻAŃSKI Andrzej Władysław (2 IX 1887, Wierzenica pod Poznaniem - 15 I 1956, Słupsk), redaktor, działacz śpiewaczy; uczeń Feliksa Nowowiejskiego, dyrygent chórów; za namową Michała Wolskiego zamieszkał na Górnym Śląsku (1910), działalność rozpoczął w chórze „Jedność” w Bytomiu od wyuczenia Roty, którą połączone chóry miały wykonać podczas zaplanowanych na lipiec 1910 roku uroczystości odsłonięcia pomnika grunwaldzkiego w Krakowie; równolegle prowadził chóry w Dębie, Piekarach Śląskich, Królewskiej Hucie (obecnie Chorzowie), Katowicach i innych miejscowościach Górnego Śląska. Z chórami w Bytomiu i Królewskiej Hucie przygotował nawet Jasełka Piotra Maszyńskiego do słów Marii Konopnickiej, ale do publicznego wykonania tego utworu wówczas nie doszło z powodu mandatów karnych nałożonych przez władze pruskie za „nielegalne” nauczanie śpiewu; był pierwszym wśród działających na Górnym Śląsku polskich dyrygentów posiadającym sporą kulturę muzyczną, przyczynił się do znacznego podniesienia poziomu tutejszych zespołów chóralnych. Jednocześnie sam tworzył, jego kompozycje, zarówno nagrodzona w konkursie poznańskim w 1912 roku Pieśń do słów Zygmunta Krasińskiego (wydana przez Związek Wielkopolskich Kół Śpiewaczych), jak i późniejsze Maj i Kaj-żeś ty kaj (zamieszczone w Śpiewniku zbiorowym, cz. III, Poznań 1923) przypominają stylem utwory wiedeńskiego kompozytora ludowych kwartetów męskich Thomasa Koschata.
K. Przybyszewski: Toruński słownik biograficzny, t. 2. Toruń 2000.

RÓŻYCKI Gustaw Michał (14 I 1892, Sucha Beskidzka – 2 III 1975, Bytom), konstruktor. Był absolwentem Politechniki w Leoben; w 1933 kupił i rozbudował Fabrykę Maszyn Górniczych ►MOJ w Załężu; konstruktor wielu nowych urządzeń i maszyn górniczych oraz twórca nowoczesnego motocykla MÓJ. Był członkiem Związku Odwetu (kierował Obwodem na Górny Śląsk), więźniem hitlerowskich obozów koncentracyjnych: Dachau, Mauthausen, Auschwitz, Sachsenhausen, Buchenwald; po ►II wojnie światowej pracował kolejno jako: kierownik zbytu w świętochłowickim Zjednoczeniu Fabryk Maszyn Górniczych, dyrektor działu zaopatrzenia maszynowego w Centrali Zaopatrzenia Materiałowego Przemysłu Węglowego w Katowicach, dyrektor techniczny wrocławskiej Fabryki Maszyn Elektrycznych, kierownik budowy kopalń „Halemba” i „Nowy Wirek” w Rudzkim Zjednoczeniu Przemysłu Węglowego w Bytomiu, kierownik pracowni, a później generalny projektant w Biurze Projektów Górniczych w Katowicach. Od 1959 pracował w katowickim oddziale Dolnośląskiego Biura Projektów Przemysłu Węglowego. Na emeryturę przeszedł w 1962. Usprawnił i wynalazł rodzaj silnika spalinowego z wirującym tłokiem (opatentowany w 1947) i przenośnik urobku „Rogus”; opracował rozwiązania usprawniające transport taśmowy i wprowadził hydrotransport mas ziemnych w kopalniach odkrywkowych; prowadził prace nad szynowymi pojazdami z taśmą przesuwaną na rolkach, które miały służyć do transportu nadkładu i urobku (interesujące technicznie – w większości nie zostały wdrożone do produkcji).
J. Jaros: Różycki Gustaw Michał (1892–1975). W: Polski słownik biograficzny. T. 32. Wrocław–Warszawa–Kraków 1991.

RUCH I zob. ►Katowice – Kleofas

RUCH II zob. ►Katowice – Kleofas

RUCH KOBIECY W ZAŁĘŻU, wyodrębniony strukturalnie na początku XX w., rozwijał się na wielu polach: związany był z socjaldemokracją (od ok. 1901 roku), wspólny dla Polaków i Niemców – z prekursorów znana była m.in. Anna ►Dróżdż z ►Załęskiej Hałdy (obszaru); był ruchem świeckim – kulturalno-oświatowym (zob. ►Czytelnia dla Kobiet w Załężu) – pionierką tych działań była Franciszka ►Ciemięgowa – i kościelnym: Sodalicja Panien i Sodalicja Kobiet, zob. ►Sodalicja Mariańska, prekursorska działalność charytatywna ►Stowarzyszenia Pań pw. św. Wincentego à Paulo (wcześniej Konferencji św. Aniołów Stróżów) w Załężu, z wyraźnie zaznaczoną odrębnością organizacyjną – niemiecką i polską – w obydwu przypadkach; tendencje emancypacyjne akcentujące oddzielność żeńskich grup zarysowały się w ►Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół” Załęże (żeńskie gniazdo powstało w nim w 1914); po 1918 roku do stricte politycznych należało związane z narodową demokracją  ►Towarzystwo Polek (1), działały dwa koła: w ►Hegenscheidta Kolonii i osiedlu huty ►Baildon; po przyłączeniu Katowic do Polski powstało kolejne koło, z młodzieżową strukturą, ►Towarzystwem Młodych Polek w Załęskiej Hałdzie (dzięki działalności pary małżeńskiej nauczycieli Marty i Ryszarda ►Ścisło). Rozwój organizacji kobiecych po przewrocie majowym odpowiadał podziałom politycznym w społeczeństwie, każda licząca się organizacja miała w Załężu swoją „przybudówkę” kobiecą – sekcję kobiet w ►Polskiej Partii Socjalistycznej w Załężu; Towarzystwo Kobiet przy ►Narodowej Partii Robotniczej, katolickie ►Towarzystwo Polek (1) w chadecji; w powstałej w 1929 roku ►Mościckiego Kolonii istniały tylko organizacje prorządowe; ruch kobiecy objął także żeńskie organizacje młodzieżowe Towarzystwa Młodych Polek (od 1925 ►Towarzystwo Młodych Polek w Załęskiej Hałdzie, od ok. 1927 ►Towarzystwo Młodych Polek w Załężu, w 1935 w Kolonii Mościckiego; od 1927 ►Harcerska Drużyna Żeńska im. Królowej Jadwigi). Dalszy rozwój polskich i niemieckich organizacji dokonywał się w strukturach parafialnych; ruch kobiecy rozwijał się w wielu dziedzinach: oświaty (nauka języka polskiego, ►Czytelnia dla kobiet w Załężu), działalności artystycznej (w tym teatralnej), kursów gospodarczych, opieki nad chorymi, rannymi, uchodźcami, wsparcia dla ubogich, zapobiegania demoralizacji, poprawy kondycji fizycznej; w okresie plebiscytu działania te przybrały na sile. Od chwili wybuchu drugiej wojny światowej funkcjonować mogła tylko jedna partia, NSDAP, oraz organizacje z nią związane (Deutsche Frauenschaft Bund, Bund Deutscher Mȁdel); po 1945 roku powstały oddziały Ligi Kobiet Polskich, natomiast coraz większe ograniczenia stawiane społecznej działalności w strukturach parafialnych spowodowały, że funkcjonowały one mniej formalnie i tym samym w bardzo ograniczonym zakresie (działaczki: Kosmołowa, M. Kuś, Zofia ►Magryś, Marta Ścisło).
G. Kempa: Uwarunkowania szans życiowych polskich kobiet na Górnym Śląsku w latach 1848–1939. Katowice 2001; „Śląski Kurier Poranny” 1928, nr 40.

RUCH MŁODZIEŻOWY (do 1945 roku); na przełomie XIX–XX w. aktywność młodzieży związana była z kościołem katolickim, przed 1896 rokiem z parafią św. Szczepana w Bogucicach (►Alojzjanie), następnie ►Parafią św. Józefa w Załężu, z podziałem na płeć (sodalicje: młodzieńców i panien; zob. ►Sodalicja Mariańska) i narodowość (niemieckie odpowiedniki polskich organizacji pn. Kongregation); ok. roku 1910 struktury świeckie, ►Jugendheim (ogniska młodzieżowe), tworzyła gmina; ważną rolę w dziejach miejscowości odegrało ►Harcerstwo, w Załężu powstała pierwsza na terenie Katowic struktura tego ruchu (►Pierwsza Drużyna Harcerska im. Bolesława Chrobrego, założona w 1920 roku); po regresie organizacyjnym w latach 1922–1926, nastąpiło ożywienie – rozwój w ramach struktur: ruchu kobiecego (►Towarzystwo Młodych Polek), ►paramilitarnych organizacji: ►Związku Hallerczyków (Błękitni”), ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu (►Oddział Młodzieży Powstańczej Załęże, ►Oddział Młodzieży Powstańczej na Kolonii im. I. Mościckiego); próby tworzenia młodzieżowych struktur w ►Związku Strzeleckim były nieprzekonujące i rodziły konflikty (walka o fundusze i prestiż); w r.m. zangażowane były też partie polityczne: polskie – ►Chadecja patronowała organizacji ►Odrodzenie, ►Narodowa Partia Robotnicza – Związkowi Młodzieży Polskiej ►Jedność, ►Polska Partia Socjalistyczna – ►Organizacji Młodzieży Towarzystw Robotniczych (OMTUR); niemieckie – ►Deutsche Jugend Partei, a w latach 1939–1945 jedyne legalne Hitlerjugend i Bund Deutscher Mädel (zdelegalizowane w 1945).

RUCH ŚPIEWACZY W ZAŁĘŻU, jedna z najważniejszych form ►Kulturalno-oświatowej działalności w gminie i w dzielnicy Katowic, na początku XX w. zorganizowana; w pierwszym okresie dominacja struktur niemieckich, wspieranych przez miejscowy przemysł (jedno z narzędzi akcji germanizacyjnej), przede wszystkim kopalnię ►Kleofas; w środowisku górniczym działalność prowadziły: ►Arbeiter Gesang Verein, Beamten Gesang Verein Cleophasgrube, ►Männer Gesang Verein; w 1920 roku ►Giesche SA wybudowało muszlę koncertową w ►Parku przykopalnianym, z której korzystała m.in. organizacja zaangażowana w akcję plebiscytową; rozwój polskiego ruchu śpiewaczego związany był z ruchem narodowym: ►Chór im. Moniuszki, ►Chopin, ►Echo, ►Halka, ►Lutnia, ►Paderewski, ►Słowiczek; a po 1922 roku z przemysłem (►Chór Huty Baildon); oprócz towarzystw narod. w latach 20. XX w. działalność prowadziły towarzystwa robotnicze związane z ►Polską Partią Socjalistyczną w Załężu (►Przyjaźń, ►Wolny Duch); ze stowarzyszeniami działającymi przy parafiach (chór ►Sodalicji Mariańskiej Młodzieńców); po II wojnie światowej zredukowane do trzech chórów świeckich, włączonych do struktur ►Domów kultury ( kopalni ►Kleofas, Huty ►Baildon i kopalni Wujek) oraz chóru kościelnego; działacze: Klara ►Danisz, Jan ►Fojcik, Leopold ►Janicki.
J. Fojcik: Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku. Katowice 1961; J. Fojcik: Śląski ruch śpiewaczy 1945–1974, Katowice 1983; „Polak” 1921, nr 277.

RUDERALNA ROŚLINNOŚĆ; dominująca roślinność w Załężu, ►Załęskiej Hałdzie, ►Obrokach i ►Witosa Osiedlu; zalicza się do niej roślinność występująca na hałdach, torowiskach tramwajowych, poboczach dróg, nasypów kolejowych itp.

RUPICHA, zob. ►18 Sierpnia Ulica.

RUTKOWSKA Iwona (1955, Chorzów – 25 II 2019), pseud. Iroxana, piosenkarka, autorka tekstów i kompozycji, mieszkanka Załęża. Związana m.in. z zespołem „Antracyty” i Zespołem Pieśni i Tańca Chorzów; występowała w telewizji TVS; nagrała płyty Nasze Katowice, Matka oraz solowy album Muzyka i Wy.

RUTKOWSKIEGO HENRYKA ULICA, zob. ulica Władysława ►Grabskiego.

RZEMIOSŁO (okres międzywojenny). Ze skorowidza rzemiosła wydanego w 1929 roku wynika, że na terenie Załęża i ►Załęskiej Hałdy (obszaru) funkcjonowało co najmniej 63 rzemieślników reprezentujących 18 branż. Na czoło wysuwało się piekarnictwo z 17 właścicielami, następnie fryzjerstwo i obuwnictwo (po 7), dekoratorstwo (6); krawiectwo, stolarstwo i ślusarstwo (po 4), kowalstwo i rzeźnictwo (po 3), bednarstwo i rymarstwo (po 2), blacharstwo, dekarstwo, kołodziejstwo, kamieniarstwo, malarstwo pokojowe, siodlarstwo i szklarstwo (po 1); renomowani rzemieślnicy: bracia ►Dziaczko, Alojzy Rokus; działacze polityczni rekrutujący się spośród rzemieślników: ►Wiktor Jesionek, Franciszek Fesser; działalność sportowa: Gotfryd Grützmann.

RZEMIOSŁO SZEWSKIE, w okresie międzywojennym reprezentowane przez co najmniej 7 warsztatów, których właścicielami byli: Bernard Faber, Maks Kluczka, Cyprian Lorens, Leon Ottenburger, Marta Papoń, Brunon Plotek, Idzi Widaszek. Warsztaty były skoncentrowane przy ►ul. B. Limanowskiego i ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka).
Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/30. [Katowice 1930]; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

RZEŹNICY, zob. ►Mięsna Branża Rzemieślnicza.