O

 

OAZA zob. ►Raj

OBELISK, miejsce upamiętnione na ►Placu ks. Józefa Londzina; powstał w 56. rocznicę napaści hitlerowskiej na Polskę (1 IX 1995) z inicjatywy Stowarzyszenia Polaków poszkodowanych przez III Rzeszę; na kamiennym obelisku umieszczono pamiątkową tablicę poświęconą mieszkańcom Górnego Śląska i Zagłębia pomordowanym, prześladowanym, więzionym i deportowanym do pracy niewolniczej przez hitlerowców. Pierwotnie obelisk stał przy wejściu do ►Domu Kultury Huty Baildon; przeniesiony w 2000.

OBELISK Z TABLICĄ, na ►Placu ks. Józefa Londzina, miejsce pamięci odsłonięte we wrześniu 1995 roku; ustanowione przez Stowarzyszenie Polaków ku czci mieszkańców Górnego Śląska i Zagłębia zamordowanych, prześladowanych, więzionych i deportowanych do pracy niewolniczej przez III Rzeszę.
katowice.uw.gov.pl 

OBERSCHLESISCHE KLEINBAHN, spółka komunikacyjno-budowlana; działająca w latach 1899–1924, właściciel linii tramwajowej Bytom– Świętochłowice–Wielkie Hajduki–Katowice–Mysłowice, przecinającej Załęże, pierwszą zrealizowaną inwestycję tej firmy.
K. Soida, Z. Danyluk, P. Nadolski: Tramwaje górnośląskie, T. 1, Tramwaje katowickie do 1945 roku. Rybnik 2010; K. Soida, Z. Danyluk, P. Nadolski: Tramwaje górnośląskie. T. 2, Tramwaje katowickie po 1945 roku. Rybnik 2012.

OBNIŻENIE RAWY, jednostka geomorfologiczna powstała w XIX w. w wyniku eksploatacji górniczej terenu w rejonie centrum Katowic i obniżenia się dna koryta rzeki Rawy w jej środkowym odcinku (najniżej położony punkt – 262 m n.p.m. w Załężu); głęboko wcięte, do 100 m, utwory karbońskie; stanowi dno doliny wraz z terasą plejstoceńską; w przeszłości (przed regulacją rzeki) stwarzało poważne zagrożenie powodziowe i epidemiologiczne.
D. Absalon: S. Czaja, A. T. Jankowski: Środowisko geograficzne. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 1. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz (red.). Katowice, 2012,

OBÓZ JENIECKI W KOPALNI KLEOFAS, utworzony w 1918 roku według projektu Emila i Georga ►Zillmannów; po zakończeniu I wojny światowej prawdopodobnie nie był już używany.
AUM, zesp. 4, sygn. 41.

OBOZY PRACY, funkcjonowały w l. l945–1949 (1957); więźniami byli: żołnierze niemieccy, funkcjonariusze SS i SA, ludność cywilna (w tym z Załęża), Węgrzy pochodzenia niemieckiego, młodzież polska (m.in. aktywiści harcerscy oraz młodzieżowych organizacji katolickich i niepodległościowych). W Załężu funkcjonowały: ►obóz pracy Huty Baildon, ►obóz pracy w Elektrowni kopalni „Kleofas”, ►obóz pracy w Fabryce Maszyn Górniczych MOJ, ►obóz pracy kopalni „Kleofas”, ►obóz pracy dla niepokornych przy ul. F. Bocheńskiego, a w Załęskiej Hałdzie ►obóz pracy kopalni „Wujek”.
A. Steuer: Obozy jenieckie na terenie Katowic po drugiej wojnie światowej. „Studia Śląskie” 2000, T. 59.

OBÓZ PRACY KOPALNI „KLEOFAS” w Załężu, pierwszy w obrębie Katowic, na terenie 6270 m³ wytypowanym w IV 1945 przy ►Szybie Wschodnim (droga Załęże – Załęska Hałda). Składał się z 10 drewnianych baraków pobytu więźniów, wspólnego bloku dla wartowni, kuchni i magazynów oraz kuźni, piekarni, stolarni, warsztatów szewskiego i fryzjerskiego, łaźni, kantyny, baraku sanitarnego, 3 ubikacji; otoczony był drutem kolczastym i podwójnie oświetlony. W VI 1945 przebywało w obozie 115 osób, a w IX 1945 – 322, maksymalnie do ok. 450 osób; w 1947 były one wykorzystywane w ►obozie pracy Elektrowni kopalni „Kleofas” i w ►Majątku Ziemskim Załęże (w tym 2 kobiety do przygotowania posiłków). Zmarło 30 osób (pochowani na ►cmentarzu w Załężu, cmentarzu katolickim przy ul. Francuskiej w Katowicach, cmentarzu św. Franciszka w Zabrzu). Od 21 IX 1949 przeniesiony do sypialni zbiorczej na ►Buglowiźnie i stołówki kopalnianej. Rozwiązany 9 XII 1949.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 515; R. Kaczmarek, K. Miroszewski: Obozy odosobnienia w przemysłowej części województwa śląskiego. „Studia Śląskie” 2000, T. 59; K. Miroszewski: Obozy pracy przymusowej na terenie Katowickiego i Chorzowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego 1945–1950. Katowice 2002; A. Steuer: Obozy jenieckie na terenie Katowic po drugiej wojnie światowej. „Studia Śląskie” 2000, T. 59.

OBÓZ PRACY KOPALNI „WUJEK” w Załęskiej Hałdzie, utworzony w VII 1945 w miejscu niemieckiego obozu jenieckiego funkcjonującego w czasie II wojny światowej. Na terenie w formie nieregularnego czworoboku mieściło się: 7 bloków więźniarskich, izba chorych, gabinet lekarski, ambulatorium, przebieralnia, pralnia, odwszalnia, WC, umywalnia, warsztat szewski, fryzjer, kostnica, świetlica, wartownia, kuchnia, biura oraz boisko. W VIII 1945 przebywało w obozie 269 więźniów, 31 XII 1945 – 792, w 1948 – do 787, w 1949 – do 660; obsługę duszpasterską sprawował kapelan z ►kościoła p.w. św. Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie. Po likwidacji obozu w 1949 baraki przekazano junakom z „Służby Polsce”.
K. Miroszewski: Obozy pracy przymusowej na terenie Katowickiego i Chorzowskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego 1945–1950. Katowice 2002.

OBÓZ PRACY W ELEKTROWNI KOPALNI „KLEOFAS” w Załężu, niewielkie miejsce odosobnienia; w 1947 przebywało w nim 5 wykwalifikowanych robotników z obozu zapasowego w Brynowie.
R. Kaczmarek, K. Miroszewski: Obozy odosobnienia w przemysłowej części województwa śląskiego. „Studia Śląskie” 2000, T. 59; A. Steuer: Obozy jenieckie na terenie Katowic po drugiej wojnie światowej. „Studia Śląskie” 2000, T. 59.

OBÓZ PRACY W FABRYCE MASZYN GÓRNICZYCH MOJ w Załężu, uruchomiony 7 XI 1945; umieszczony na II piętrze zakładu; zatrudniał 38 kwalifikowanych rzemieślników z obozu zapasowego w Brynowie. W 1946 w trudnych warunkach (zapluskwienie) przebywało w nim od 53 do 63 osób; 53 osoby pracowały przy likwidacji obozu.
R. Kaczmarek, K. Miroszewski: Obozy odosobnienia w przemysłowej części województwa śląskiego. „Studia Śląskie” 2000, T. 59; A. Steuer: Obozy jenieckie na terenie Katowic po drugiej wojnie światowej. „Studia Śląskie” 2000, T. 59.

OBÓZ ZJEDNOCZENIA NARODOWEGO, jedno z prorządowych ugrupowań sanacyjnych końca II RP; jego placówka w Załężu powstała 30 września 1937 roku; prezes: Franciszek ►Długiewicz, zastępca: dr Józef ►Głuch, sekretarz: Leopold ►Jesionek, skarbnik: Paweł Szynol.
„Polska Zachodnia” 1937, nr 272, 278.

OBRAZ NARODZENIE CHRYSTUSA, umieszczony w ołtarzu głównym ►kościoła p.w. św. Józefa w Załężu. Namalowany przez Juliana Waldowskiego z Wrocławia ok. 1900; dar Józefa Smolina – młynarza z Katowic.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. Al. 2517; G. Grzegorek: Parafie i kościoły Katowic. Katowice 2014.

OBRAZ OFIAROWANIE CHRYSTUSA W ŚWIĄTYNI, umieszczony w ołtarzu głównym (obraz boczny) ►kościoła p.w. św. Józefa w Załężu. Namalowany na powierzchni metalowej przez Juliana Waldowskiego z Wrocławia ok. 1900; fundatorzy: Antoni i Klara Duda.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. Al. 2517; G. Grzegorek: Parafie i kościoły Katowic. Katowice 2014.

OBRAZ św. BARBARY, pierwotnie umieszczony w cechowni szybu ►Wschodniego Kopalni Węgla Kamiennego ►Kleofas, olejny na desce (lub płótnie naklejonym na deskę), w części górnej zakończony łukowato, oprawiony w profilowaną ramę w kolorze złotym. Święta Barbara przedstawiona w granatowych szerokich szatach przewiązanych szarfą, na ramiona ma zarzucony brązowy płaszcz, w ręku trzyma liść palmy (znak męczeństwa). Z prawej strony w tle widoczny fragment wieży. Brak sygnowania. Obraz jest własnością Muzeum Historii Katowic; 10 IV 2008 został przekazany w depozyt ►parafii św. Józefa w Załężu.
MHK, nr inw. MW/E/1078.

OBROCKI POTOK, ciek wodny (obecnie nieistniejący); źródła w okolicy skrzyżowania ulic przy ►Katowickich Halach Targowych; przepływał przez staw kopalniany, skręcał w kierunku pn.-wsch. do ►ul. Gliwickiej (w miejscu przepompowni), uchodził do Rawy w okolicy ►Łuczki.

OBROKI, folwark, zał. w XVIII w. ok. 400 m na zachód od ►przysiółka Obroki, od którego wziął nazwę; związany z ►dworem załęskim; wymieniany jako folwark w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1886). Folwark zajmował się hodowlą owiec (dominialna owczarnia) – w 1799 hodowano 450 owiec, a w l. 30. XIX w. ok. 900 merynosów. Na pocz. XX w. tereny zaadaptowane pod patronalne budownictwo mieszkaniowe (►Osiedle kopalni „Kleofas”).
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; L. Szaraniec Osady i osiedla Katowic. Katowice 2010.

OBROKI, osiedle w północno-zachodniej części Katowic (graniczy z ►Osiedlem Witosa, Chorzowem, Załężem). W l. 60. XIX w. zapisane jako Vorwerk Oberoky z kilkoma zabudowaniami chłopskimi i folwarcznymi (zanikającymi w 2. dekadzie XX w.); na przełomie XIX–XX w. teren eksploatacji górniczej (szyby: ►Recke, ►Walter, ►Frankenberg), jego rozwój był związany z działalnością sąsiadującej ►kopalni „Kleofas”. Na mapie z 1903 widoczna dominacja zabudowań przemysłowych (na mapie z 1916 rozszerzonych wzdłuż współczesnej ►ul. Dulęby); w l. 20. XX w. ulokowano tam zwałowisko żużla (100 tys. miału). W okresie międzywojennym, wg Leona Boberskiego, przysiółek odbudowywany i rekultywowany, m.in. budowa kortów Klubu Tenisowego ►Racket, plan budowy kościoła p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, od 1937 kolonia z pierwszymi budynkami mieszkalnymi, w 1939 teren walk pomiędzy samoobroną powstańczą i oddziałami Freikorpsu (obrona kopalni „Kleofas”). W l. 1966–1969 wybudowano: Wytwórnię Wyrobów Kulinarnych Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Gastronomicznego, osiedlowe bloki mieszkalne, ►Zasadniczą Szkołę Górniczą Kopalni „Kleofas” z internatem, 2 hotele robotnicze, ►Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego, sklepy, w tym ►Arged, część terenów przeznaczono na ogródki działkowe. Obecnie na terenie osiedla swoje siedziby mają: ►XV Liceum Ogólnokształcące im. Rotmistrza Pileckiego, ►Gonar sp. z o.o., ►Śląski Rynek Hurtowy, Miejskie Gospodarstwo Odpadów Komunalnych, hurtownia nabiału Milko, Stacja Kontroli Pojazdów, ogródki działkowe, hurtownie artykułów spożywczych.
AUM, zesp. 5, sygn. 450, 3801, 3822–3824; zesp. 1, sygn 1658.

OBROKI (Chausse nach Kochlowitz, Cleophasgrubbe, Rewolucjonistów), główna ulica historycznego osiedla Obroki w Załężu, o układzie równoleżnikowym, dł. 1,7 km, jedna z dróg łącząca Katowice z Chorzowem-Batorym. W rejonie skrzyżowania z ►ul. H. Dulęby zlokalizowana jest zabudowa mieszkaniowa o wysokości do czwartej kondygnacji (4 budynki mieszkaniowe wielorodzinne z zespołem garaży, w tym 3 tzw. familoki. Urząd Miasta przeznaczył tereny przyległe bezpośrednio do ulicy do nasadzeń drzew i krzewów ozdobnych oraz zagospodarowania terenu urządzeniami małej architektury jako terenów odpoczynku w zieleni. Przy ulicy znajdują się zabytkowe obiekty, objęte ochroną konserwatorską: budynki mieszkalne wraz z zielenią przydomową (pod nr. 90, 90a, 90b, 90c) wzniesione w l. 1922−1923 w stylu historyzmu ceglanego dla urzędników kopalnianych; dawne zabudowania ►kopalni „Kleofas”: budynek dawnej straży pożarnej, budynek dawnej stajni, budynek dawnej stacji ratownictwa górniczego, budynek dawnej elektrowni (z 1893), budynek ciepłowni (z 1895), budynek nadszybia szybu ►Fortuna III, budynek maszynowni szybu ►Fortuna I (z końca XIX wieku). Przy ulicy swoją siedzibę mają: wypożyczalnia samochodów, przedsiębiorstwa i firmy handlowo-usługowe, hurtownie, banki, ►Śląski Rynek Hurtowy OBROKI Sp. z o.o., Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej, Okręgowy Urząd Górniczy, Spółka Restrukturyzacji Kopalń (oddział Kopalnia Węgla Kamiennego „Katowice-Kleofas”), ►Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących nr 5 im. rtm. Witolda Pileckiego, KS ►06 Kleofas Katowice.

OBROKI, nazwa topograficzna stawów (od jednego do trzech) położonych blisko siebie; usytuowanych na północ od ►kopalni „Kleofas” i na wschód. od ►Drogi Polnej, przez które przepływa potok ►Rów Kleofas. W 1933 na terenie stawów zorganizowano obchody Święta Morza.
AUM, zesp. 4, sygn 33; „Goniec Śląski ” 1933, nr 145.

OBYWATELSKA, nazwa restauracji prowadzonej przez Leona ►Kobica, przy ul. Wojciechowskiego 86 (zob. ul. ►Gliwicka); lokal wyborczy podczas wyborów do Rady Miasta Katowice (1926); siedziba m.in. ►Związku Obrony Kresów Zachodnich w Załężu.
„Polska Zachodnia” 1926, nr 217.

OCEAN, zakład przemysłu spożywczego, fabryka konserw rybnych i suszarnia oraz wędzarnia śledzi (wys. 4 m) przy ul. Wojciechowskiego 78 (ob. ►ul. Gliwicka) w Załężu; powstała w 1929; właścicielem początkowo był Ludwik Piechura, od 1933 Rudolf Piechura. W 1929 zakład wyprodukował: 8 tys. szt. puszek 4-litrowych śledzi zwijanych, 5 tys. szt. puszek 2-litrowych moskalików, 3 tys. skrzynek po 2,5 kg śledzi (piklingów), 360 beczek śledzi wędzonych; zatrudniał 3 pracowników. Należał do Związku Przemysłu Przetwórczego Świeżych Śledzi spółka z o.o. W okresie okupacji nieczynny.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Przemysłu i Handlu, sygn. 2990; AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 2415; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie: 1929/30. [Katowice 1930].

OCHOTNICZA KOLUMNA SANITARNA ZAŁĘŻE, organizacja paramilitarna podległa ►Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi w Załężu, założona w 1920 roku; 100 członków (1933) działacze: dr Józef ►Głuch (prezes), Antoni Kadłubek, Adolf Reimann; jubileusz 10-lecia organizacja świętowała w lokalach ►Spyry i Świtały w lipcu 1930 roku.
APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 71; „Górnoślązak” 1930, nr 166.

OCHOTNICZA STRAŻ POŻARNA ZAŁĘŻE (Freiwillige Feuervehr Spritzverband), zał. 23 V 1887; do 1924 funkcjonowała jako struktura gminna, do 1922 z nominowanym przez władze gminne komendantem (m.in. Przirembel), działała na podstawie statutu z 1898 i 26 VII 1910 (3 głosy przedstawicieli gminy i 1 głos z okręgu urzędowego w Załężu). W 1924 przekształcona w OSP z własną kolumna ratowniczą, wyposażona w powozy konne; brała udział w akcjach charytatywnych, członkowie utworzyli własną orkiestrę. W 1928 była organizator Zjazdu Powiatowego Związku Ochotniczych Straży Pożarnej (m.in. z inicjatywy ►Franciszka Długiewicza. W 1933 zarząd tworzyli: ►Stefan Mielczarski, Andrzej Rzezik, ►Wincenty Karuga, ►Georg Bombelka, Karol Smuda, ►Ludwik Przystolik, ►Wawrzyniec Widuch.
APK, zesp. Giesche SA, Kopalnia „Kleofas”, sygn. 572; „Gazeta Robotnicza” 1926, nr 161; „Górnoślązak” 1928, nr 20; „Polska Zachodnia” 1933, nr 87.

OCHRONKA DOMU ZGROMADZENIA ZAKONNEGO JADWIŻANEK, zał. 1899 jako instytucja prywatno-publiczna z Radą Opiekuńczą, subwencjonowana przez Urząd Wojewódzki Śląski w Katowicach; od 30 X 1899 funkcjonowała w Ośrodku Dobroczynnym przy ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka) 39, otaczając opieką 40 dzieci. Od l. 20. XX w. prowadziła 2 placówki (przy ►Szkole Podstawowej nr 20 i przy Zakładzie ss. Jadwiżanek), zajęcia – 30 godz. tygodniowo (gry i zabawy, ćwiczenia na przyborach szkolnych) – odbywały się w 2 izbach o łącznej pow. 97 m². W 1935 z zajęć korzystało 165 dzieci. W l. 30 XX w. siostry objęły opieką przedszkole (Przedszkole nr 26); opiekunkami do 1939 były: s. Eligia Gertruda Pietzka, Józefa Spytkówna. W 1945 do przedszkola uczęszczało 70 dzieci, a opiekunkami w l. 1945–1956 były: Halina Kalinowska i Henryka Październa. Pod koniec istnienia funkcjonowało p.n. Przystań dla dzieci; w 1956 zlikwidowane.
AKAD, zesp. 77, sygn 3; B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016; Sto lat służby sióstr św. Jadwigi, kościoła ubogich w Katowicach-Załężu (1899–1999). Katowice-Bogucice 1999; H. Domagała: Zgromadzenie Sióstr św. Jadwigi Prowincja Katowicka w latach 1945–1989. Lublin 2014; J. Prażmowski: Szkolnictwo województwa śląskiego. Katowice 1936.

ODDZIAŁ MŁODZIEŻY POWSTAŃCZEJ NA KOLONII IM. IGNACEGO MOŚCICKIEGO, powstał 17 XI 1933 z inicjatywy ►Pawła Jacka. W 1933 liczył 19 członków, w 1934 – 19, a w 1935 skupiał już 115 członków. Dysponował własną świetlicą i boiskiem lekkoatletycznym przy szybie ►Schwarzenfeld; prowadził założony w 1933 zespół teatralny. W 1934 działały sekcje sportowe: szachowa, piłki nożnej, lekkoatletyczna, tenisa stołowego. Pierwszym prezesem był A. Knopp.
A. Steuer: Kolonia imienia Ignacego Mościckiego w Katowicach-Załężu (1927–1939). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999, s. 102–118; „Polska Zachodnia” 1933, nr 139.

ODDZIAŁ MŁODZIEŻY POWSTAŃCZEJ ZAŁĘŻE, organizacja młodzieżowa, zał. 21 XI 1933 (m.in. ►Stanisław Cebulski). W 1934 skupiał 12–30 członków, a w 1935 – 45. Prowadził sekcje: lekkoatletyczną (w 1938 mistrzami OMP w województwie śląskim byli: Paduła w biegu na 200 m i Wylecioł w biegach na 400 m i 800 m), koszykówki, tenisa stołowego (w poł. l. 30. XX w. należała do najlepszych na terenie Katowic); muzyczną i teatralną. Funkcję prezesa pełnili: ►Ryszard Szefer, Teodor Lis; wiceprezesa – Paweł Ciasnocha (1936), kierownikiem sportu był Edward Raszyk, a komendantem Paweł Brychcy. Delegatem Związku Powstańców Śląskich do tej jednostki był inspektor ►Stanisław Koźma.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy, sygn. 3/1; Sprawozdanie roczne z działalności Organizacji Młodzieży Powstańczej za rok 1933. Katowice 1934; Sprawozdanie roczne z działalności Organizacji Młodzieży Powstańczej za rok 1934. Katowice 1935; „Polska Zachodnia” 1936, nr 13.

ODPUST PARAFIALNY W ZAŁĘŻU; uroczystość kościelna; pierwotnie w święto patrona (19 marca); połączona z dniem wolnym od zajęć w szkołach gminy; po przyłączeniu do Polski przesunięty na trzecią niedzielę po Wielkanocy (nazywaną niedzielą opieki św. Józefa); od 1957 roku, po ustanowieniu uroczystości św. Józefa Robotnika, w dniu 1 maja; w święto organizowano procesje, a po nich miejsce miała część rozrywkowa: karuzele (wł. Konstanty Orlich), stragany na ►Placu targowym, do końca lat 40. XX w. przy ul. Ludwika Labusa (zob. ul. ►Żelazna).
AUM, zesp 1/, sygn.2375.

OGNISKO MŁODZIEŻY W ZAŁĘŻU (od 30 I 1932 Świetlica nr 4), struktura magistratu katowickiego z siedzibą w ►Azylu Miejskim. W 1927 skupiało 157 członków w 2 oddziałach młodszej i starszej młodzieży męskiej, w 1932 – 68 członków. Dysponowało własną świetlicą z odbiornikiem radiowym, bilardem, grami towarzyskimi; prowadziło czytelnię czasopism, bibliotekę i pracownię introligatorską, sekcje: szachową, lekkoatletyczną i palanta, orkiestrę piszczałkową, kółko mandolinistów. Członkowie brali udział w zawodach strzeleckich; organizowano gry towarzyskie, przedstawienia teatralne, wycieczki krajoznawcze; przygotowywano referaty oświatowe (m.in. propaganda antyalkoholowa, historia Polski, prawa obywatelskie). Opiekunami byli nauczyciele: Zygadlewicz i Stanisław Gola. Zakończyło działalności 7 IV 1932.
„Wiadomości Administracyjne Miasta Katowice” 1929, nr 1, 1930, nr 1 [10-12], 1932, nr 1, 1933, nr 1.

OGÓLNY ZWIĄZEK RODZIN CHRZEŚCIJAŃSKICH POD OPIEKĄ ŚW. RODZINY, zob. ►Stowarzyszenie Świętej Rodziny przy parafii św. Józefa w Załężu.

OGRODNICTWO PRZY UL. BOCHEŃSKIEGO, w ►Załęskiej Hałdzie (obszar), założone w 1932 roku przez Karola Mierzwę z Chropaczowa na terenach wydzierżawionych od ►Giesche SA; w okresie okupacji hitlerowskiej przejęte przez Willy’ego Lennerta.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 400, AUM zesp.1, sygn. 98.

OGRODOWA ULICA zob. ►Anioła Franciszka ulica

OGRÓD WARZYWNY KOPALNI KLEOFAS, wzmiankowany w 1939 i 1947; prowadzony na terenie przylegającym do zamku (zob. ►Dwór w Załężu) przez zatrudnionego specjalistę ogrodnika; uprawiano: brukselkę, seler, por, marchew, białą i czerwoną kapustę, szpinak, pietruszkę i prowadzono detaliczną sprzedaż warzyw dla załogi kopalni (handlowano też gruszkami z rosnących w ogrodzie drzew owocowych).
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego sygn. 1153; APK, zesp. Giesche SA, sygn. 3134.

OGRÓDKI DZIAŁKOWE, z oddolną inicjatywą rozwoju ogródków działkowych w Załężu wystąpił ►Związek Powstańców Śląskich Oddział Miejscowy na Kolonii I. Mościckiego oraz Śląska Izba Rolnicza; w statucie zapisano: „grupa miejscowa ZPŚl. jest jednocześnie towarzystwem ogrodniczym, tak Towarzystwo Ogrodnicze jest grupą miejscową ZPŚl., organizacją czysto gospodarczą opierającą się w działalności zawodowej o Śląską Izbę Rolniczą”. Do 1939 funkcjonowały 4 towarzystwa ogródków działkowych, po 2 w Załężu i Załęskiej Hałdzie; jedno zostało wciągnięte do systemu ogródków jordanowskich (►Świt), drugie im. Józefa Piłsudskiego (Załęska Hałda) zatrudniało bezrobotną młodzież (zob. ►Ośrodek Zatrudnienia Bezrobotnej Młodzieży w Załęskiej Hałdzie). W ►Szkole Podstawowej nr 24 funkcjonował ►Polski Związek Ogródków Działkowych i Przydomowych; wydawano gazetkę ►„Działkowiec Śląski”. Po II wojnie światowej odtworzono ¾ stanu ogródków sprzed 1939; od 1950 utraciły osobowość prawną – pracownicze ogródki działkowe zostały przejęte przez związki zawodowe; po 1989 na terenie Załęża funkcjonuje 9 Rodzinnych Ogródków Działkowych, 580 działek zajmuje powierzchnię 22,54 ha.

Struktura organizacyjna Rodzinnych Ogródków Działkowych w Załężu (2007)

Nazwa	Lokalizacja	Powierzchnia (ha)	Liczba działek
Baildon	ul. F. Bocheńskiego/P. Pośpiecha	2,68	70
Baildon, rejon Anioła	ul. F. Anioła	0,26	15
Baildon, rejon Gliwicka	ul. Gliwicka	0,36	10
Chryzantema	ul. P. Pośpiecha/ul. J. Zarębskiego	0,68	40
Dobra Nadzieja	ul. F. Bocheńskiego	5,6	130
Jedność	ul. Żeliwna	8,91	210
Świt	ul. Gliwicka	2,69	60
Świt przy kopalni Kleofas	ul. Gliwicka	0,43	15
Zakątek Kolejarza	ul. 18 Sierpnia	0,93	30

Dziesięć lat pracy Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego 1928–1938. Katowice 1938.

Chronologia powstania ogródków działkowych

Rok	Nazwa	Lokalizacja
1920* 1933	Chryzantema	Załęże, ul. J. Zarębskiego
1927	Zakątek Kolejarza	Załęże, ul. G. Narutowicza
1929	Towarzystwo Ogrodnicze Kolonii Mościckiego	Kolonia Mościckiego
1933	Dobra Nadzieja	Załęska Hałda, ul. Kochłowicka
1935	Świt	Załęże, ul. Gliwicka
1935	im. Józefa Piłsudskiego	Załęże, ul. Wojciechowskiego
1935	Załęże	Załęże, ul. Gliwicka 130
1945	Przy Hucie Baildon	Załęska Hałda, ul. F. Bocheńskiego
1945	Zawadzkiego (kolonia I)	Załęska Hałda, ul. Załęska Hałda/Kochłowicka
1945–1950	Miłość	Załęska Hałda
1967	Rezeda I	Załęska Hałda, ul. Przodowników
1967	Górnik I	Załęska Hałda, ul. Dobrego Urobku
1982	Nadzieja	Osiedle Witosa, ul. W. Grabskiego
1983*	Gonar	Załęże, Obroki
1985	Górnik II	Załęska Hałda, ul. Kombajnistów
[?]	Zawadzkiego (kolonia II)	Załęska Hałda-Brynów, Załęski Las

*Data deklarowana (strona internetowa Związku Działkowców).

OGRÓDKI DZIAŁKOWE KOPALNI KLEOFAS, wzmiankowane w 1948, składające się z 2 kolonii o łącznej pow. 7 ha, początkowo składały się z 215 działek, w 1949 z 300 działek (m.in. na terenie ►Dworu w Załężu); były członkiem ►Okręgowego Związku Towarzystw Ogródów Działkowych i Przydomowych Województwa Śląskiego.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 9384.

OGRÓDKI PRACOWNIKÓW KOPALNI „KLEOFAS”, odrębne, nienależące do Towarzystwa Ogródków Działkowych; istniały w okresie 1945–1950, 850 działek, obejmowały Załęże, ►Załęską Hałdę i Chorzów Batory.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 4471.

OGÓLNY ZWIĄZEK PODOFICERÓW REZERWY W ZAŁĘŻU, koło organizacji paramilitarnej, zał. 1926 [?], pierwotnie było filią centrali w Katowicach, należało do rejonu Katowice-Centrum; od 1930 samodzielne; w 1931 poświęcenie sztandaru. Członkowie brali udział w zawodach strzeleckich (w parku Kościuszki), prowadzili działalność charytatywną (zbiórki pieniężne na wdowy po członkach zamieszkałych w Załężu). Koło było współorganizatorem uroczystości 10-lecia Związku na szczeblu miejskim w lokalu Botora w Załężu (4 VII 1938). Funkcję prezesa pełnił m.in. ►Wilhelm Gajdzik [1930–1931]; działacze: Józef Piątek II (wiceprezes), Józef Głąb; sekretarz Emil Król; skarbnik Franciszek Broll; komendant Klima. Lokal organizacyjny mieścił się w restauracjach: Pawełczyka, Spyry, Lipoka (zob. ►Marek), Botora.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 809; „Polska Zachodnia” 1930, nr 30, 45, 1933, nr 276, 1938, nr 181.

OHEIMGRUBBE, zob. kopalnia ►Wujek.

OHEIMGRUBBE, przystanek kolejowy na pograniczu ►Załęskiej Hałdy i Brynowa, otwarty 1911, początkowo przeznaczony tylko dla pracowników kopalni „Wujek”.

OKO, nazwa miejscowa istniejącego w XX w. stawu w ►Lesie Załęskim.

OKRĘG URZĘDOWY ZAŁĘŻE, struktura administracji terenowej, złożona z ►gminy Załęże i ►Dworskiego Obszaru, a po 1 lipca 1924 roku wyłącznie z gminy Załęże, która przejęła wszystkie prerogatywy o.u.; stan taki trwał do likwidacji gminy Załęże.
APK zesp. Wydział Powiatowy Katowice, sygn. 350.

OKRĘGOWY ZWIĄZEK TOWARZYSTW OGRODÓW DZIAŁKOWYCH I PRZYDOMOWYCH WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO, regionalna centrala towarzystw działkowych. Kilkakrotnie podejmowane próby powołania (rozciągnięte w czasie) doprowadziły do powołania związku m.in. z okazji wystawy ogrodniczej w Giszowcu w 1925. Po raz pierwszy p.n. Zespół Pracy Stowarzyszeń Ogródków Działkowych powstał w 1928 w Wielkich Hajdukach, utworzony z inspiracji ►Śląskiej Izby Rolniczej (Władysław Włosik); scalił istniejące dotąd najstarsze górnośląskie towarzystwa ogrodnicze i szreberowskie (w tym katowickie). Od 1930 funkcjonował Okręgowy Związek, od 1933 z siedzibą w ►Szkole Podstawowej nr 24 (►Kolonia Ignacego Mościckiego). Zyskał poparcie Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach, utworzono Sekretariat, powołano instruktora okręgowego; dzielił się na obwody: I – katowicki, II – Chorzów, III – powiat świętochłowicki, IV – na miasto Siemianowice i gminę Wełnowiec, V – Bielszowice, Nowa Wieś, Pawłów, Kończyce, VI – Lipiny, Chropaczów, Łagiewniki, Orzegów, Godula, Nowy Bytom, Ruda Śląska, VII – miasto i powiat tarnogórski, Piekary, Brzozowice, Brzeziny Śląskie, VIII – powiat rybnicki, IX – Mysłowice, Dąbrówka Mała, Giszowiec, Janów, Szopienice, X – pszczyński. W 1938 skupiał 115 towarzystw, 10 166 członków, 12 178 działek, z tego w Katowicach 18 towarzystw, 1506 członków, 1609 działek. Prowadził sekcje: Pszczelarsko-Działkowa im. ►ks. Jana Dzierżona (1931), Ogrodów Przydomowych i Osiedli (1936), Opieki nad Matką i Dzieckiem (1937). Organizował półkolonie dla dzieci i młodzieży (►Świt Załęże, Zacisze Wełnowiec). 2–3 IX 1933 w Katowicach odbył się III Ogólnopolski Kongres Towarzystw Ogródków Działkowych. Położył zasługi w rozwoju ogródków dla bezrobotnych (współpraca z Ministerstwem Opieki Społecznej i Wojewódzkim Biurem Funduszu Pracy. Reaktywowany 6 III 1945, był zarządzany przez nominowanego kuratora wojewódzkiego Antoniego Nowaka; od 16 III 1945 działała Komisja Przydziału Ogródków oraz Sekretariat Okręgowy (w mieszkaniu prywatnym). 31 XII 1945 skupiał 17 obwodów – 201 towarzystw. W l. 1945–1950 p.n. Okręgowy Związek Ogrodów i Osiedli Działkowych Województwa Śląskiego objął również Śląsk Opolski i Zagłębie Dąbrowskie. Aktywnie działali m.in.: Józef Bartl, Stanisław Hartman, Ignacy Igel, Józef Iwanicki, Jadwiga Lipianka, Piotr Motyl, Ignacy Mateja, Maria Skrzyś, ►Józef Słomka. Organy prasowe: ►„Działkowiec Śląski”, „Zagroda Chłopska”, „Działkowiec Polski” (1946–1949).
Dziesięć lat pracy Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego: 1928–1938. Katowice 1938.

OKRĘŻNA ULICA, położona w Załęskiej Hałdzie, dł. 140 m, układ równoleżnikowy i południkowy, w części zachodniej przechodzi w drogę leśną; powstała w 1956 z podziału ►ul. Załęska Hałda, obok ►ul. Dobrego Urobku, kolebka nieistniejącej już kolonii ►Załęska Hałda; mieszcza się przy niej: zakład usługowy branży samochodowej i budownictwo jednorodzinne.

OLEŚ Robert (21 XI 1888, Załęska Hałda – 9 V 1942, Auschwitz), powstaniec śląski, górnik; działacz katolicki; skarbnik ►Katolickiego Stowarzyszenia Mężów przy parafii św. Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie; jako członek Związku Powstańców Śląskich uczestniczył w walkach w obronie Katowic, wycofał się z wojskiem polskim; ujęty pod Tomaszowem Lubelskim, zbiegł, 27 XI 1941 aresztowany i osadzony w Auschwitz, rozstrzelany pod ścianą Bloku nr 11. Upamiętniony na pomniku przy ►Węglarczyka Antoniego skwerze (zob. też ►Miejsca upamiętnione w Załężu).
AKAD, Archiwum Parafii św. Józefa w Załężu, sygn. 77/45; A. Szefer: Losy powstańców śląskich w latach okupacji hitlerowskiej. Katowice 1970; P. Dubiel: Wrzesień 1939 na Śląsku. Katowice 1963; I. Lar i A. Żłobińska: Katowiczanie w KL Auschwitz: ofiary i sprawcy. Katowice 2005.

OŁTARZ NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY, ołtarz boczny w ►kościele p.w. św. Józefa w Załężu, ulokowany w transepcie kościoła, z figurami św. Gertrudy i św. Stanisława z Szczepanowa, dzieło Heinricha Schweppensteddego i Antona Mormanna z Wiedenbrücka; w 1956 posrebrzony z okazji 300-lecia Jasnogórskich Ślubów Narodu.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. AL 2517; G. Grzegorek: Parafie i kościoły Katowic. Katowice 2014.

OŁTARZ NAJŚWIĘTSZEGO SERCA PANA JEZUSA, ołtarz boczny w ►kościele p.w. św. Józefa w Załężu, neogotycki, ulokowany w transepcie kościoła (wym. 7,70 x 2,50 m), z wyobrażeniem Serca Pana Jezusa oraz figurami św. Agnieszki i św. Ignacego Loyoli, dzieło Heinricha Schweppensteddego i Antona Mormanna z Wiedenbrücka.
G. Grzegorek: Parafie i kościoły Katowic. Katowice 2014.

OŁTARZ św. BARBARY, ołtarz boczny w ►kościele p.w. św. Józefa w Załężu, dar górników ►kopalni „Kleofas” oraz Mikołaja i Józefy Wieczorek; neogotycki z figurami św. Alojzego i św. Klary, rzeźbiony przez snycerza C. Buhla, obrazy na blaszce miedzianej namalował Julian Waldowski z Wrocławia.
AKAD, zesp. 77, Akta Lokoalne, sygn. 1317.

OŁTARZ św. FLORIANA, ołtarz boczny w ►kościele p.w. św. Józefa w Załężu, z figurami św. Ludwika i św. Franciszka Xawerego wykonany przez snycerza C. Buhla, obrazy na blaszce miedzianej namalował Jan Waldowski z Wrocławia.
AKAD, zesp. 77, Akta Lokalne, sygn. 1317.

ONDRASZKA ULICA, w Załężu, o układzie równoleżnikowym, długości 300 m, nazwę nadano w 1962 roku; boczna ul. ►Gliwickiej, jest częścią osiedla ►Janasa–Ondraszka; infrastruktura: dawny magazyn stacji Katowice-Towarowa, świetlica przy hotelu robotniczym przedsiębiorstwa „Budowlani”, hostel; budownictwo nowe i resztki sprzed I wojny światowej; w 2017 roku powstały plany przebudowy ulicy.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Kultura i Sztuka sygn. 382; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

OPIEKA NAD MATKĄ I DZIECKIEM, referat w oddziale socjalnym kopalni ►Kleofas w latach 40. XX w.; podlegały mu Izba Matki i Dziecka, żłobki, przedszkola zakładowe; świetlice, prewentoria, kolonie i półkolonie, domy dziecka.
APK, Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn 4592.

OPŁATA NA RZECZ SCHOLASTYKA KRAKOWSKIEGO, opłata niektórych wsi księstwa raciborskiego (w tym Załęża), w wysokości 9 groszy praskich, wstrzymana w okresie reformacji.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, b.m.w. [1955].

ORDYNACJA MYSŁOWICKA, wcześniej: klucz mysłowicki, następnie majorat mysłowicki – przekształcony w 1678 roku w o.m. przez Krzysztofa II Mieroszewskiego lub Jana Krzysztofa. W jej skład wchodziły: Mysłowice, Brzęczkowice, Brzezinka, Szopienice, Janów, Roździeń oraz Bogucice.

ORGANISTÓWKA, budynek w obrębie ►parafii p.w. św. Józefa, przy ►ul. Gliwickiej, zakupiony w 1896 od Anieli Wilczek (piętrowy, kryty papą, 14 izb mieszkalnych, ogród 13,94 a).
AKAD, zesp. 77, Akta Lokalne, sygn. 1317.

ORGANIZACJA MŁODZIEŻY TOWARZYSTWA UNIWERSYTETÓW ROBOTNICZYCH KOŁO W ZAŁĘŻU, założone pod koniec lutego 1945 roku z inicjatywy S. Pokorskiego, J. Lubojańskiego, I. Rudego, zajmowała się głównie działalnością oświatowo-kulturalną, zrzeszała 150 osób.

ORGANIZACJA MŁODZIEŻY TOWARZYSTWA UNIWERSYTETÓW ROBOTNICZYCH W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, utworzona w 1945 roku; sekcja sportowa, 54 członków. W niezrealizowanych planach było przekształcenie i odbudowa przedwojennego RKS ►Wolność Załęska Hałda.
„Czyn Młodych” 1945, nr 18.

ORGANIZACJE HODOWLANE DROBNEGO INWENTARZA, zob. ►Drobnego inwentarza organizacje hodowlane.

ORGANIZACJE I STOWARZYSZENIA (1883–1939)

Lp.	Rok powstania	Nazwa organizacji	Charakter organizacji
1.	1883	Czytelnia Polska w Załężu	oświatowa, świecka, polska
2.	1895	Männer Turn Verein Zalenze	kultury fizycznej, niemiecka
3.	1897	Ochotnicza Straż Pożarna Załęże	społeczna, niemiecka
4.	1899	Katolickie Stowarzyszenie Robotników p.w. św. Józefa	katolicka, parafialna, polska
5.	1900	Dzieło Dziecięctwa Pana Jezusa przy parafii św. Józefa	katolicka, parafialna, dziecięca, polska
6.	1900	Kongregacja (Sodalicja) Dziewcząt	katolicka, parafialna, żeńska, polska
7.	1901	Sodalicja Młodzieńców	katolicka, parafialna, młodzieżowa, polska
8.	1902	Katholische Gesselenverein	katolicka, parafialna
9.	1902	Arcybractwo Pocieszenia NMP	katolicka, parafialna, polska
10.	1904	Towarzystwo św. Wincentego à Paulo Załęże	katolicka, parafialna, polska
11.	1904	Konferencja św. Aniołów Stróżów Towarzystwa św. Wincentego à Paulo	katolicka, parafialna, żeńska, charytatywna, niemiecka
12.	1905	Spiel und Eislaufverein	kultury fizycznej, niemiecka
13.	1905	Bractwo Wstrzemięźliwości	katolickie, parafialna
14.	1905	Apostolstwo Modlitwy	katolickie, parafialna
15.	1906	Klub Sportowy 06 Załęże	kultury fizycznej, niemiecka
16.	1906	Konferencja św. Jadwigi Towarzystwa św. Wincentego à Paulo	katolicka, parafialna, żeńska, charytatywna, polska
17.	1906	Towarzystwo Polsko-Katolickie „Jedność”	oświatowa, świecka, polska
18.	1907	Kriegersverein Załęże	paramilitarna, świecka, niemiecka
19.	1907	Verein Katholische Deutsche Arbeiter przy parafii św. Józefa w Załężu	parafialna, niemiecka
20.	1907	Ogólny Związek Rodzin Chrześcijańskich  p.o. Świętej Rodziny	katolicka, parafialna, dewocyjna
21.	1910	Bractwo Szkaplerza Świętego	katolicka, parafialna, dewocyjna
22.	1910*	Beamtten Gesang Verein Cleophas Grubbe	śpiewacza, świecka, niemiecka
23.	1910*	Arbeiter Gesang Verein Cleophas Grubbe	śpiewacza, świecka, niemiecka
24.	1911	Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Załęże	kultury fizycznej, polska
25.	1914	Radfahrer Club Zalenze	kultury fizycznej, niemiecka
26.	1915	Christliche Mutterverein Załęże	katolicka, parafialna
27.	1919	Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia” w Załęskiej Hałdzie	kulturalno-oświatowa, narodowa, polska
28.	1919	Koło Śpiewackie „Wolny Duch”	kulturalno-oświatowa, socjaldemokratyczna
29.	1920	Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Załęskiej Hałdzie	kultury fizycznej, polska
30.	1920	Chór Męski im. I.J. Paderewskiego w Załężu	kulturalno-oświatowa, narodowa, polska
31.	1921	I Męska Drużyna Harcerska im. Bolesława Chrobrego	młodzieżowa, polska
32.	1922	Verein Zalenzer Sportfreunde	kultury fizycznej, niemiecka
33.	1922	Towarzystwo Misyjne św. Franciszka Xawera	katolicka, parafialna, dewocyjna
34.	1923	Ludwina Towarzystwo Lubowników Akwariów i Terrariów	hobbystyczna, hodowlana
35.	1923	Druga Drużyna Harcerska Męska	młodzieżowa, polska
36.	1924	Strzelec Załęże	socjaldemokratyczna, paramilitarna
37.	1924	Związek Inwalidów Wojennych. Koło w Załężu	kombatancka, polska
38.	1924	Związek Halerczyków w Załężu	kombatancka, polska
39.	1924	Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej w Załęskiej Hałdzie	parafialna, młodzieżowa, polska
40.	1924	Klub Lubowników Szachu	kultury fizycznej, polska
41.	1925	Orkiestra Jana Biskupa Huty Baildon	kulturalno-oświatowa, narodowa, polska
42.	1925	Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej przy parafii św. Józefa	parafialna, młodzieżowa
43.	1926	Związek Posiedzicieli Domów i Gruntów Załęże	społeczna, polska
44.	1926	Narodowy Związek Powstańców i Byłych Żołnierzy Załęże	kombatancka, paramilitarna, polska
45.	1926	Towarzystwo Kobiet przy PPS	socjaldemokratyczna, kobieca, polska
46.	1927	Związek Powstańców Śląskich	kombatancka, paramilitarna, polska
47.	1927	Związek Obrony Kresów Zachodnich Załęże	polityczna, polska
48.	1927	Kasa Pośmiertna Kopalni „Kleofas”	samopomocowa, polska
49.	1927	Towarzystwo Czytelni Ludowych Załęże	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
50.	1927	Związek Uchodźców Śląskich w Załężu	kombatancka, społeczno-polityczna
51.	1927	Harcerska Drużyna Żeńska Załęże	młodzieżowa, polska
52.	1927	Towarzystwo Polek Załęska Hałda	kobieca, świecka, polska
53.	1927	Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej w Załężu	parafialna, młodzieżowa, polska
54.	1927	Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej Załęże	paramilitarna, polska
55.	1927	Towarzystwo Młodych Polek Załęże	kobieca, świecka, młodzieżowa, polska
56.	1927	Katolickie Towarzystwo Polek Załęże	kobieca, świecka, polska
57.	1927	Teatr Amatorski im. Juliusza Słowackiego	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
58.	1927	Związek Podoficerów Rezerwy Załęże	paramilitarna, polska
59.	1928	Związek Powstańców Śląskich Kolonii Ignacego Mościckiego	paramilitarna, kombatancka, polska
60.	1928	Klub Cyklistów „Tempo” Załęże	kultury fizycznej, polska
61.	1928	Towarzystwo Wycieczkowe „Jaskółka” Załęże	turystyczna, polska
62.	1928	Towarzystwo Polek Kolonii Ignacego Mościckiego	kobiece, społeczno-polityczna, polska
63.	1928	Towarzystwo Śpiewacze im. Stanisława Moniuszki	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
64.	1929	Klub Tenisowy „Rakett”	kultury fizycznej
65.	1929	Chór Męski „Chopin” Załęże	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
66.	1929	Chór Męski Echo przy kopalni „Kleofas”	narodowe, kulturalno-oświatowa, polska
67.	1929	Towarzystwo Hodowców Drobiu w Załężu	gospodarcza, hobbystyczna, polska
68.	1929	Towarzystwo Ogródków Działkowych i Przydomowych	gospodarcza, hobbystyczna, polska
69.	1929	Towarzystwo Wycieczkowe „Szarotka”	turystyczna, polska
70.	1929	Komitet Drużyn Jordanowskich	młodzieżowa, polska
71.	1929	Krucjata Eucharystyczna	parafialna, dziecięca, dewocyjna
72.	1930	Koło Abstynentów Załęże	katolicka, polska
73.	1930	Liga Morska i Rzeczna Załęże	paramilitarna, społeczno-polityczna, polska
74.	1930	Towarzystwo Opieki nad Biedną Dziatwą Szkolną w Załężu	charytatywna, polska
75.	1930	Towarzystwo Czytelni Ludowych Kolonia Mościckiego	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
76.	1931	Związek Poszkodowanych Uchodźców  Śląskich	kombatancka, społeczno-polityczna
77.	1931	Ochotnicze Drużyny Sanitarne Załęże	paramilitarna
78.	1931	Towarzystwo Polek Załęże (sanacja)	kobieca, świecka, społeczno-polityczna, polska
79.	1931	Czerwony Harcerz Załęska Hałda	młodzieżowa, socjalistyczna
80.	1932	Parafialne Koło Caritas	katolicka, charytatywna, polska
81.	1932	Päpstliche Werke der Gibsverbruder	parafialna, misyjna
82.	1932	Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary Świętej	parafialna, misyjna
83.	1932*	Towarzystwo Czytelni Ludowych na Kolonii Ignacego Mościckiego	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
84.	1932	Zespół Towarzystw Polskich Kolonii Ignacego Mościckiego	społeczno-polityczna, polska
85.	1932	Chrześcijański Związek Młodzieży Pracującej „Odrodzenie”	młodzieżowa, polska
86.	1932	Ogólny Związek Podoficerów Rezerwy Załęska Hałda	paramilitarna, społeczno-polityczna, polska
87.	1932	Związek Rezerwistów i Byłych Wojskowych	paramilitarna, polska
88.	1932	RKS „Jedność” Załęże	socjaldemokratyczna, kultury fizycznej
89.	1932	Żeński RKS „Jedność” Załęże	socjaldemokratyczna, kultury fizycznej
90.	1932	Sodalicja Kobiet przy parafii św. Józefa w Załężu	katolicka, parafialna, kobieca, polska
91.	1932	RKS „Wolność” Załęska Hałda	socjaldemokratyczna, kultury fizycznej
92.	1932	Towarzystwo Ogródków Działkowych „Świt”	gospodarcza, hobbystyczna, polska
93.	1932*	Związek Obrony Kresów Zachodnich na Kolonii Ignacego Mościckiej	społeczno-polityczna, polska
94.	1933	Sekcja Kobiet Polskiej Partii Socjalistycznej Załęska Hałda	socjaldemokratyczna, kobieca
95.	1933	Oddział Młodzieży Powstańczej w Załężu	młodzieżowa, polska
96.	1933	Oddział Młodzieży Powstańczej w Załęskiej Hałdzie	młodzieżowa, polska
97.	1933	Oddział Młodzieży Powstańczej na Kolonii Ignacego Mościckiego	młodzieżowa, polska
98.	1933	Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej w Załężu	parafialna, młodzieżowa, polska
99.	1933	Towarzystwo śpiewacze Halka w Załężu	narodowa, kulturalno-oświatowa, polska
100.	1933	Chór Huty Baildon	narodowa, zakładowa, kulturalno-oświatowa, polska
101.	1933	Towarzystwo Polek przy Narodowej Partii Robotniczej	kobieca, świecka, społeczno-polityczna, polska
102.	1933	Związek Uchodźców Śląskich Kolonii Ignacego Mościckiego	społeczno-polityczna, polska
103.	1933	„Strzelec” Załęska Hałda	kultury fizycznej, polska
104.	1933	„Strzelec” Załęże	kultury fizycznej, polska
105.	1933	Związek Właścicieli Nieruchomości Załęże	społeczno-polityczna
106.	1933	Legion Młodych Załęże	społeczno-polityczna, młodzieżowa
107.	1933	Towarzystwo Ogródków Przydomowych „Chryzantema” w Załężu	hobbystyczna, polska
108.	1933*	Leben Rosenkranz	parafialna, dewocyjna, niemiecka
109.	1933*	Sekcja Modelarska Szkolnego Koła Ligi Powietrznej i Przeciwgazowych przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
110.	1933*	Oddział Szkolny Ligi Morskiej i Kolonialnej przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
111.	1933*	Szkolne Koło Polskiego Czerwonego Krzyża  przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
112.	1933*	Kółko Krajoznawcze przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
113.	1933*	Kółko Muzyczne przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
114.	1933*	Szkolne Kółko Sportowe przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
115.	1933*	Szkolna Kasa Oszczędności przy Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, polska
116.	1933	Klub Pingpongowy Gwiazda Załęże	kultury fizycznej, polska
117.	1933	Lokalny Komitet do Spraw Bezrobocia w Załężu	społeczno-polityczna, charytatywna
118.	1934*	Kółko Amatorskie im. Juliusza Słowackiego Załęska Hałda	kulturalno-oświatowa, polska
119.	1934*	Związek Młodzieży Polskiej „Jedność”
120.	1934*	Związek Hodowców Drobiu Załęże	hobbystyczne, hodowlana
121.	1935	Männer Gesang Verein Załęże	kulturalno-oświatowa, niemiecka
122.	1935	Klub Hokejowy Załęże	sportowa
123.	1935	Związek Hodowców Gołębi Pocztowych „Kurier”	hobbystyczna, hodowlana
124.	1935	Towarzystwo Ogródków Działkowych im. Józefa Piłsudskiego	hobbystyczna
125.	1935	Towarzystwo Ogródków Działkowych „Załęska Hałda”	hobbystyczna
126.	1935	Katolicki Związek Czeladników	parafialna, polska
127.	1935	Katolickie Stowarzyszenie Kobiet w Załęskiej Hałdzie	parafialna, polska
128.	1935	Towarzystwo Młodych Polek na Kolonii Mościckiego	młodzieżowa, polska
129.	1935*	Dzieło św. Piotra Apostoła przy parafii św. Józefa w Załężu	katolicka, parafialna
130.	1935*	Herz Jesu Bruderschaft przy parafii św. Józefa w Załężu	parafialna, dewocyjna, niemiecka
131.	1935*	Päpstliche Werk für Heilige Petrus	parafialna, dewocyjna, niemiecka
132.	1935*	Komunia Wynagradzająca przy parafii św. Józefa w Załężu	katolicka, parafialna
133.	1935*	Chór kościelny przy parafii św. Józefa w Załężu	katolicka, kulturalno-oświatowa, polska
134.	1935*	Kirchenchor	katolicka, kulturalno-oświatowa, niemiecka
135.	1935*	Sühne Kommunion Gruppe	parafialna, dewocyjna, niemiecka
136.	1937*	Dziecięca Drużyna Harcerska Las w Szkole Podstawowej nr 24	szkolna, harcerska
137.	1938	KS „Czwiklitzer” Załęże	kultury fizycznej, polska
138.	1938	Klub Motocyklowy „Moj" w Załężu	kultury fizycznej, polska
139.	1938	Katolickie Stowarzyszenie Kobiet na Kolonii Ignacego Mościckiego	parafialna, kobieca, polska

Legenda: * – data pierwszej wzmianki w źródłach.

APK, zesp. Dyrekcja Policji Katowic, sygn. 41, 370; APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 809, 810; AKAD, zesp. 77; A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999

ORGANY w ►kościele p.w. św. Józefa w Załężu, wykonane przez firmę Schlag z Świdnicy w 1900 (28 tonacji); w 1917 na cele wojenne zabrano 65 piszczałek; zostały uzupełnione w 1923 przez firmę Klimosz z Rybnika.
AKAD, zesp. 77, Akta Lokalne, sygn. 1317.

ORKIESTRA JANA BISKUPA HUTY BAILDON; statut z 2 kwietnia 1925 roku, działalność rozrywkowa i charytatywna (koncerty ludowe), oddział muzyczny w Hucie ►Baildon; prezes: Olszowski, wiceprezes: Szeliga; kapelmistrz: Jan Biskup; rozwiązana 1 maja 1927 roku.
„Gazeta Ludowa” 1925, nr 75, „Śląski Głos Poranny” 1927, nr 102.

ORZESKIE WARSTWY, seria ►mułowców zajmująca głównie centralną i wschodnią część górnośląskiego zagłębia węglowego, występująca także na terenie Załęża.

OSCAR, szyb kopalni ►„Charlotte”, głęb. 8.10 m, zgłębiony przed V 1823; nazwa patronimiczna o nieustalonym rodowodzie.
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

OSIEDLE KOPALNI „WUJEK” (nieprawidłowo Dwunastu Apostołów Kolonia), zespół mieszkaniowy na granicy ►Załęskiej Hałdy i Katowickiej Hałdy. Kolonia, zaprojektowana w 1915 przez ►Brunona Tauta, zrealizowana w l. 1918–1920, została wybudowana na zlecenie ►koncernu Hohenlohe dla górników kopalni „Oheim” („Wujek”). Nawiązuje do howardowskich rozwiązań w typie miasta-ogrodu. Z pierwotnego projektu (1915), przewidującego wzniesienie osiedla składającego się z dwóch sektorów podporządkowanych zróżnicowaniu topograficznemu terenu, po przyłączeniu Katowic do Polski zrealizowano jedynie sektor złożony z dwóch rzędów parterowych domków szeregowych. Szereg podzielony został na dwie – osobne dla ►ul. Przodowników i ►ul. Przekopowej – grupy, w obrębie których wydzielone zostały po 4 segmenty, mieszczące w sumie 72 mieszkania. Koncepcja zabudowy oparta jest na prostym schemacie domu wiejskiego z przydomowym ogródkiem oraz pomieszczeniami gospodarczymi. Parterowe domki z wysokimi dwuspadowymi dachami krytymi karpiówką są pozbawione dekoracji, jedyne urozmaicenia bryły stanowią: ozdobne wole oczka w połaci dachowej, zróżnicowana linia okapów dachowych oraz niezachowana, przypuszczalnie różnorodna kolorystyka stolarek drzwiowych i okiennych. Kolonia jest przykładem architektury z kręgu moderny berlińskiej; nie jest objęta opieką konserwatorską. W l. 40–60 XX w. sporą grupę mieszkańców stanowili powstańcy śląscy, a także hodowcy gołębi pocztowych. W jednym z budynków mieści się siedziba koła Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Załęskiej Hałdzie.
M. Chmielewska: Osiedla i kolonie robotnicze w Katowicach – identyfikacja, rozmieszczenie i stan zachowania. W: „Acta Geographica Silesiana”. T. 6. Sosnowiec 2009, s. 9–14; L. Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice 2010; J. Tofilska, A. Steuer: Osady i osiedla. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012; K. Seidl, Das Arbeiterwohnungswesen in der Oberschlesischen Montanindustrie, Kattowitz 1913.

OSIEDLE PRZY UL. SŁAWKA, teren przedsięwzięcia inwestycyjno-budowlanego pod nazwą „I etap osiedla mieszkaniowego przy ul. Sławka w Katowicach”, położony w zachodniej części Katowic – w dzielnicy Załęże, bezpośrednio sąsiadującej z centrum miasta. Osiedle składa się z pięciu wielorodzinnych budynków mieszkalnych o wysokości od czterech do siedmiu kondygnacji naziemnych. Budynki są dwu- lub trzyklatkowe i posiadają odpowiednio 104, 88, 72, 91 i 91 mieszkań (w sumie 446 lokali mieszkalnych o powierzchni użytkowej 23 065,70 m kw.). Każdy z trzyklatkowych budynków posiada w przyziemiu dwa wielostanowiskowe garaże dla samochodów osobowych (łączna liczba miejsc postojowych w garażach wielostanowiskowych: 223), pozostałe miejsca postojowe zostały zlokalizowane naziemnie. W ramach przedsięwzięcia powstało także siedem lokali użytkowych (o łącznej powierzchni 424,43 m kw.), w jednym z nich funkcjonuje oddział terenowy katowickiego TBS.
O wyrazie architektonicznym budynków decydują głównie zestawienia pionowych, pełnych ryzalitów z poziomymi płytami i przeszklonymi osłonami balkonów oraz loggii, budynki posiadają układ grzebieniowy z dwoma lub trzema ryzalitami od strony południowej, odpowiadający podziałowi budynków na dwa lub trzy oddzielne segmenty (klatki schodowe), w każdej klatce zamontowano po jednym dźwigu osobowym. Klatki schodowe i windy obsługują także kondygnację przyziemia, mieszczącą pomieszczenia gospodarcze (komórki lokatorskie) i pomieszczenia techniczne (przyłącza wody, wymiennikownie ciepła); każde mieszkanie posiada balkon lub loggię oraz indywidualną komórkę lokatorską.

OSIEDLE WITOSA, zob. ►Witosa osiedle.

OSIEK, prawy dopływ ►Rawy; dawna rzeka graniczna między Załężem i Katowicami. Ma 2 źródła: w pd.-zach. narożniku Załęża w rejonie ob. ul. Dolnej i w pd.-zach. rejonie dzisiejszego parku Kościuszki. Przepływa wzdłuż ►ul. Żelaznej (pomiędzy boiskiem ►KS „Baildon” a torami kolejowymi). Bród z przechodzącą drogą polną był wykorzystywany w XIX w. jako szlak węglowy. Nad Osiekiem znajdowała się cynkownia ►Henriette. W l. 20.–30. XX w. powstało tu kąpielisko ►Bugla. Do Rawy wpływał ok. 150 m na wschód od grobli ►Załęskiego Stawu.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna. Katowice 1955, maszynopis.

18 SIERPNIA ULICA, w Załężu; (Hagenscheidtstraße), powstała jako kolonia ►Hegenscheidta, z restauracją Wróbla; po I wojnie światowej jako ul. Rupicha; pod koniec lat 30. XX w. właścicielem dwunastu kamienic ( nr 2, 2a, 4, 4a, 6, 6a, 8, 8c, 10, 10a, 12, 12a) była Huta ►Baildon, która przed II wojną światową wybudowała ►Schron przeciwlotniczy dla mieszkańców osiedla Huty „Baildon”; po 1945 roku powstała tam kolonia reemigrantów z Francji, hotel „Penguin Rooms”.
AUM, zesp. 1/sygn. 1280 – 1283.

OSSADNIK-OGIERMANOWA Matylda (17 III 1917, Rozbark – 15 V 1997, Katowice), gimnastyczka, zawodniczka ►TG „Sokół” w Załężu, reprezentantka Polski (1936–1938): IO (1936), MŚ (1938). Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal MŚ: 3 m. wielobój drużynowy (1938); 3 (1–1–1) medale MP: 1 m. ćwiczenia na poręczach (1936), 2 m. ćwiczenia na poręczach (1935), 3 m. wielobój indywidualny (1937). Zdobyła uprawnienia trenera i sędziego klasy międzynarodowej (oceniała zawodników m.in. podczas IO w 1952 i 1960). Odznaczona Brązowym Krzyżem Zasługi.
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; B. Tuszyński: Polscy olimpijczycy XX wieku (1924–2002). Współpr. H. Kurzyński, A. Tuszyńska. T. 2: N–Ż. Wrocław 2004.

 

OSSOWSKIEGO Michała ULICA, nazwa od 1951, ulica obrzeżna w południowej części ►Osiedla Witosa, dł. 670 m, przebieg w półkolu (pd.-wsch.,wsch. i pn.-wsch.), asfaltowa, chodniki, ścieżka rowerowa; zabudowa nowoczesna niejednolita (budynki nisko- i wielokondygnacyjne). Ważniejsze obiekty: przedsiębiorstwo kartograficzne, firmy usługowe (kuśnierstwo, fryzjerstwo, samochodowe), sklep sieci Biedronka, urząd pocztowy, place zabaw; na styku z ►ul. W. Witosa – ►skwer im. rotmistrza Witolda Pileckiego.

OŚRODEK OGRODNICZY ZATRUDNIENIA MŁODZIEŻY BEZROBOTNEJ zob. ►Ośrodek Zatrudnienia Bezrobotnej Młodzieży w Załęskiej Hałdzie

OŚRODEK ROZRYWKOWY DLA DZIECI, utworzony w 1963 roku z inicjatywy inż. Eugeniusza Wadasa (dyrektora Huty ►Baildon), przylegał do ►Zakładowego Domu Kultury Huty Baildon na ul. Gabriela ►Narutowicza; z basenem, boiskami do koszykówki i siatkówki.
„Głos Baildonu” 1963, nr 14.

OŚRODEK ZATRUDNIENIA BEZROBOTNEJ MŁODZIEŻY W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE (Ośrodek Ogrodniczy Zatrudnienia Młodzieży Bezrobotnej), zał. IV 1937 przez Wojewódzkie Biuro Funduszu Pracy w celu rozbudzenia w podopiecznych zamiłowania do ogrodnictwa; skupiał 17 członków; siedziba mieściła się w Towarzystwie Ogródków Działkowych ►Radość. Zakończył działalność 31 VIII 1939.
APK, zesp. Miasto Katowice, sygn.321.

OTREMBA Teodor (19 V 1890, Załęska Hałda – ?), działacz niepodległościowy, członek gniazda ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu, współzałożyciel gniazda ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w  Załęskiej Hałdzie (1920), jeden z organizatorów ►Straży Obywatelskiej w Załęskiej Hałdzie, uczestnik trzeciego powstania śląskiego (zob. ►powstania śląskie); górnik – rębacz szybowy w kopalni ►Kleofas.
APK zesp. Giesche SA 5037; A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1998.

OWIEC HODOWLA, zob. ►Hodowla owiec.

OWSISKA, kolonia w najbardziej na zachód wysuniętej części ►Załęskiej Hałdy. Istniała w XIX w.; składała się z kilkunastu domków. Nazwa nawiązuje do uprawy owsa (zob. ►Zbóż uprawa) w tej części Załęża. Terminem tym określano też pobliski rejon leśny (zob. ►Lasy).
R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; L. Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice 2010.