C

 

CEBULA Edward, do 1948 Ewald (22 III 1917, Świętochłowice –1 II 2004, Chorzów), piłkarz, olimpijczyk, trener, zawodnik Śląska Świętochłowice (do 1948) oraz Ruchu Chorzów, 5 występów w reprezentacji Polski, uczestnik IO 1952; osiągnięcia: 2 (2–0–0) medale MP: 1 m. (1951, 1952); trener   m.in. AKS Mikołów, Ruchu, Startu Chorzów, Stadionu Śląskiego, Zagłębia Sosnowiec, Górnika Zabrze, ROW-u Rybnik, Slavii Ruda Śląska, GKS Katowice, współpracownik trenerów reprezentacji (T. Forysia, A. Hájdu, R. Koncewicza), opiekun drużyn młodzieżowych, w następnych latach współpracował z Feliksem Karolkiem i Hubertem Skolikiem, Jako jeden z trenerów reprezentacji Polski (wraz z T. Forysiem) przyczynił się do legendarnego zwycięstwa 2–1 nad drużyną ZSRR na Stadionie Śląskim w Chorzowie w 1957. W 1995 roku otrzymał tytuł honorowego członka PZPN. Otrzymał tytuł „Zasłużonego Mistrza Sportu”, odznaczony został m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
A.Steuer: Edward (Ewald) Cebula (19172004). Olimpijczyk, piłkarz, trener. „Zeszyty Chorzowskie”, t. 8 (2005).

CEBULA PIOTR (26 XI 1939, Katowice – 5 V 2018, Bydgoszcz), zawodnik i trener hokeja na lodzie, reprezentował barwy Gwardii Katowice (do 1960) i Polonii Bydgoszcz (1960–1975), zagrał na MŚ w 1963 roku; był trenerem Bydgoskiego Towarzystwa Hokejowego Bydgoszcz. Pochowany został na cmentarzu w Bydgoszczy.
W. Zieleśkiewicz: Historia polskiego hokeja. Krynica Zdrój 2006; https://hokej.net/artykul/odszedl-piotr-cebula

CEJZIKOWA (KOBIELSKA, ZIMNOCHOWA) Genowefa (24 IV 1906, Łask k. Łodzi – 16 VII 1993, Piaseczno), pseud. Kolska – wszechstronna sportsmenka, trenerka i wybitna działaczka polskiej lekkoatletyki, olimpijka. Związana była z klubami: ŁKS Łódź (1922–1928, 1930–1931), „Polonia” Warszawa (1928–1929, 1932–1933, 1939), AZS Warszawa (1934–1936), „Strzelec” Katowice (1937–1938), „Skra” Warszawa oraz klubami wrocławskimi (1945–1954): AZS, „Unia” i „Kolejarz”. Uprawiała hazenę, koszykówkę, siatkówkę i lekkoatletykę (rzuty), w której osiągnęła najlepsze wyniki. 8-krotnie reprezentowała Polskę w meczach międzypaństwowych (1929–1939); uczestniczyła w IO (1928), ME w lekkoatletyce (1938), Kobiecych Igrzyskach Światowych (1930, 1934), Akademickich Mistrzostwach Świata (AMŚ, 1935). Pobiła rekord świata w rzucie dyskiem oburącz – 67,82 m (1934) i 3-krotnie rekord Polski: w rzucie dyskiem oburącz – 67,82 i 71,01 m i w rzucie oszczepem – 24,05 m. Osiągnięcia: 1 (0–1–0) medal AMŚ – 2 m. w rzucie dyskiem (1935); 15 (6–9–0) medali MP – 1 m. w rzucie oszczepem (1937), w pchnięciu kulą w hali (1934, 1935, 1937, 1938) i w pchnięciu kulą oburącz (1938); 2 m. w pchnięciu kulą (1935, 1937), w rzucie dyskiem (1934–1935, 1937–1939), w rzucie dyskiem oburącz (1928), w pchnięciu kulą oburącz w hali (1938). Magister wychowania fizycznego, trener (I klasy) i sędzia lekkoatletyczny, wykładowca w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego we Wrocławiu (1947–1951) i Studium Wychowania Fizycznego Politechniki Wrocławskiej (1956–1960), działaczka Wrocławskiego Okręgowego Związku Lekkiej Atletyki. Pochowana w Mrokowie (cmentarz parafialny). Była żoną olimpijczyka Antoniego Cejzika, który zginął we wrześniu 1939.
B. Tuszyński, H. Kurzyński: Od Chamonix i Paryża do Vancouver. Leksykon olimpijczyków polskich 1924–2010. Warszawa 2010; H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

CHAMIEC Józef zob. ►Czyż Ernest Karol

CHŁOND Maciej (1 II 1935 Dąbrowa Górnicza – 7 VII 2005) – zapaśnik, zawodnik KS Pałac Młodzieży Katowice, KS „Moj” Katowice, GKS Katowice; od 1963 instruktor zapaśnictwa w Katowicach; od 1976 działacz Śląskiego Związku Zapaśniczego (m.in. wiceprezes) i GKS Katowice. Był sędzią międzynarodowym (od 1984 honorowym sędzią FILA) oraz członkiem komitetu organizacyjnego mistrzostw Europy w zapasach w stylu wolnym (1972) i klasycznym (1972, 1987) i mistrzostw świata (1974, 1982) w Katowicach.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Wydział Kultury Fizycznej Katowice, sygn. A; A. Baran: 100 lat sportu zapaśniczego w Katowicach. Katowice 2005; Zapaśniczy Klub Sportowy „Tytan 92”. Uczniowski Klub Sportowy „Orzeł” Katowice. Katowice 2006.

CHMIEL Józef (11 III 1908, Sanka k. Krzeszowic – 17 I 1984, Sanka k. Krzeszowic) – lekkoatleta, skoczek, oszczepnik. Trenował w klubach: „Cracovia” Kraków (1924–1933), „Pogoń” Katowice (1934–1939, 1945–1947), „Zjednoczeni” Zabrze (1948), „Górnik” Zabrze (1949). Osiągnięcia: 7 (0–0–7) medali MP – 3 m. skok w dal (1929, 1930, 1945), trójskok (1929, 1930), rzut oszczepem oburącz (1929), skok w dal z miejsca w hali (1937).
H. Kurzyński, S.Pietkiewicz, M. Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony: leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego: mężczyźni. Warszawa 2004.

CHMIEL Wilhelm (16 XII 1911, Mysłowice – 10 I 1993, Zabrze), pseud. Razemowski – lekkoatleta (skoczek wzwyż), zawodnik i trener. Reprezentował Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół I” Katowice (1929), KS „Pogoń” Katowice (1930–1935, 1945–1947), Kolejowe Przysposobienie Wojskowe Katowice (1935–1939), „Zjednoczenie” (1947–1948) i „Górnik” Zabrze (1949). Uczestnik wojny obronnej Polski (1939), wzięty do niewoli niemieckiej, służył jako żołnierz Wehrmachtu we Francji (1943), skąd zbiegł do oddziałów partyzantki francuskiej i został przerzucony do jednostki polskiej w Algierze; uczestniczył w kampanii włoskiej. Był 7-krotnym reprezentantem Polski (1931–1937). Pobił rekord Polski w skoku wzwyż – 1,83 m (1931). Osiągnięcia: 7 (1–4–2) medali MP: skok wzwyż – 1 m. (1931), 2 m. (1935, 1937), w hali (1934, 1937), trójskok – 3 m. (1939), hala (1938). Pierwszy śląski lekkoatleta, który został mistrzem i rekordzistą Polski.
H. Kurzyński, S. Pietkiewicz, M. Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego: mężczyźni. Warszawa 2004. A. Steuer: Z dziejów katowickich klubów sportowych – Pogoń Katowice 1920–1949. W: „Kronika Katowic”. T. 11. Katowice 2010.

CHMIELOWSKI Janusz (9 I 1878, Warszawa – 26 IV 1968, Katowice) – najwybitniejszy polski taternik w l. 1892–1958, alpinista, inżynier budowy maszyn, matematyk. Na Górnym Śląsku, głównie w Katowicach, przebywał w l. 1924–1939 i 1945–1968. Od 1928 związny z przemysłem hutniczym w Katowicach – w l. 1950–1965 jako redaktor naukowy wydawnictw hutniczych, w l. 1945–1965 redaktor czasopisma „Hutnik”. Był jednym z głównych inicjatorów i współzałożycieli, pierwszym prezesem Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego (1903–1904); współorganizatorem Sekcji Wysokogórskiej Oddziału Katowickiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1949), Koła Wysokogórskiego Oddziału Katowickiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1949). Jako pierwszy zdobył wielu tatrzańskich szczytów, w tym m.in. w warunkach zimowych: Zadni Gerlach (1895), Orla Baszta (1902) i Rumanowy Szczyt (1902), Zadni Mnich (1904), Kaczy Szczyt (1904), Niżnie Rysy (1905). Odkrył wielu nowych dróg w Tatrach (1892–1927). W dziejach taternictwa zimowego zapisał się I wejściem zimowym na Gerlach w styczniu 1905 (Żlebem Karczmarza). Uprawiał też alpinizm w paśmie Mont Blanc (1907–1913). Ogłosił liczne artykuły na tematy taternictwa i alpinizmu (1900–1931); był autorem biografii wybitnych taterników oraz przewodników – do pionierskich należy: Przewodnik po Tatrach (T. 1–4, 1907–1912); wspólnie z ►Mieczysławem Świerzem opublikował nowe wydanie swego przewodnika: Tatry Wysokie (T. 1–4, Kraków 1925–1926); opracował mapę Tatr Wysokich (1:50 000). Pochowany został na cmentarzu Dębie (dzielnicy Katowic) – nad grobem skała przypominająca szczyt Mnich. Jest patronem Koła Przewodników Tatrzańskich w Katowicach.
45 lat Koła Przewodników Tatrzańskich im. Janusza Chmielowskiego w Katowicach (1953–1998). Oprac. red. D. Kreuschner-Smolka. Katowice 1999.

CHMURA Władysław (15 XII 1919, Wełnowiec – 29 V 1940, Mauthausen) – harcerz, szybownik. Był członkiem Pierwszej Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki w Wełnowcu (zastępowy w l. 1938–1939) i Harcerskiego Klubu Szybowcowego w Wełnowcu. W 1938 ukończył kursy szybowcowe (Wełnowiec, Pińczów, Szkoła Szybowcowa na Górze Chełm w Goleszowie). Aresztowany 22 X 1939 przez gestapo (razem z bratem Bolesławem był więziony w Katowicach, Rawiczu) i zesłany do obozu Buchenwaldzie, potem Mauthausen, gdzie został zamordowany (zrzucony przez załogę obozu w 20-metrową przepaść w czasie pracy).
T. Czylok: Z ich krwi i męczeństwa nasza wolność. Katowiccy harcerze lat wojny. Katowice 2001.

CHOLEWA Teobald (1 I 1920 – 17 VIII 1985, Czechowice-Dziedzice), działacz sportowy; w latach 1964–1967 prezes Śląskiego Związku Kajakowego w Katowicach. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Czechowicach-Dziedzicach.
https://czechowicedziedzice.artlookgallery.com/grobonet/start.php?id=detale&idg=2368&inni=0&cinki=1

cholda-rafal

CHOŁDA Rafał (1957 – 25 X 1985, stok Lhotse w Nepalu) – taternik i himalaista, z wykształcenia inż. metalurg (absolwent Politechniki Śląskiej w Gliwicach). Działalność wspinaczkową rozpoczął w 1979 w Harcerskim Klubie Taternickim, a kontynuował w Klubie Wysokogórskim w Katowicach. Wspinał się na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, w Tatrach (m.in. filar Kazalnicy Mięguszowieckiej – 2195 m n.p.m., „droga Łapińskiego” na Galerii Gankowej), w Alpach Graickich („Directe Americaine” na Petit Dru 3733 m n.p.m.) oraz w Himalajach (Gauri Sankar-Go 6126 m n.p.m.). W 1983 wraz z ►Arturem Hajzerem zdobył najwyższy szczyt Hindukuszu Tiricz Mir (7706 m n.p.m.) – było to pierwsze polskie wejście. W 1985 wszedł w skład polskiej wyprawy, której celem było zdobycie południowej ściany Lhotse (8511 m n.p.m.). Zginął na wysokości ok. 8300 m n.p.m., spadając w przepaść podczas powrotu z nieudanego ataku szczytowego, w którym towarzyszyli mu ►Jerzy Kukuczka i Ryszard Pawłowski. W Himalajach pod południową ścianą Lhotse 22 III 2008 zbudowano wspólny czorten pamięci trzech polskich himalaistów: Rafała Chołdy, Jerzego Kukuczki i Czesława Jakiela. Tablicę pamiątkową umieszczono też na Pomniku Alpinistów w Katowicach odsłoniętym 28 X 2015.
Wielka encyklopedia gór i alpinizmu. T. 6: Ludzie gór. Red. M. i J. Kiełkowscy. Katowice 2013.

chromik-jerzy

CHROMIK Jerzy (15 VI 1931, Kosztowy – 20 X 1987, Katowice), lekkoatleta – długodystansowiec, zawodnik Górnika Mysłowice (1951 i 1954), OWKS Kraków (1952–1953) i Górnika Zabrze (1955–1962), 23-krotny reprezentant Polski w meczach międzypaństwowych w latach 1952–1962 (25 startów, 14 zwycięstw indywidualnych); uczestnik IO (1956, 1960), ME (1954, 1958, 1962). Osiągnięcia: 1(1–0–0) medal ME – 1 m. (1958) w biegu na 3 km z przeszkodami; 22-krotny rekordzista kraju (na dystansach od 1500 do 10000 m), 11 (11–0–0) medali MP – 1 m. w biegach na: 5000 m (1953), 10 000 m (1955), 3000 m z przeszk. (1952, 1954, 1956, 1960–1962) oraz w biegach przełajowych: na 8 km (1953, 1954) i 12 km (1956); trzykrotny rekordzista świata (jako pierwszy Polak po wojnie) na 3000 m z przeszk. (8.41,2 w 1955, 8.40,2 – także w 1955 i 8.32,0 w 1958); zwycięzca crossu „L’Humanite” w Paryżu (1959) i biegu memoriałowego im. J. Kusocińskiego na 3000 m (1955, 1958); zajął 2 m. w plebiscycie czytelników „Przeglądu Sportowego” w 1958 roku (w rankingu światowym notowany na 1. miejscu w biegu na 3000 m z przeszk.; odznaczony m.in.: medalem „Zasłużony Mistrz Sportu” (1954), dwukrotnie medalem „Za Wybitne Osiągnięcia Sportowe” (1955 i 1958), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1964), medalem „Kalos Kagathos” (1985). Pracował w kopalni „Wujek” w Katowicach-Brynowie; pochowany został na cmentarzu parafialnym w Zabrzu.
B. Tuszyński: Polscy olimpijczycy XX wieku. Wrocław 2004.

CHRÓSZCZ Alojzy (11 VI 1926, Katowice – 29 VI 1981, Siemianowice), pedagog, działacz sportowy; piłkarz ręczny. W okresie okupacji działał w ruchu oporu. Po II wojnie światowej ukończył AWF w Warszawie; był członkiem drużyny AZS-AWF Warszawa (piłka nożna i piłka ręczna). Został trenerem tych dwóch dyscyplin. Jako dyrektor pedagogiczny współtworzył Technikum Wychowania Fizycznego w Katowicach. W 1957 został trenerem kadry narodowej piłki ręcznej kobiet, przygotowując zespół do inauguracyjnego występu reprezentacji Polski na MŚ (1957). W l. 1958–1962 pracował jako trener w klubie „Zryw” Chorzów; w 1962 objął funkcję koordynatora Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej Katowice; był też kierownikiem wyszkolenia technicznego GKS Katowice. Etatowy pracownik Wojewódzkiej Federacji Sportu. Syn: ►Pawła Chrószcza i Marii Chrószcz; żona: ►Urszula Chrószcz. Pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu należącym do parafii św. Józefa w Załężu. Odznaczenia: Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej.
„Dziennik Zachodni” 1981, nr 129, 131.

CHRÓSZCZ Paweł (8 II 1900, Załęże – 12 I 1983, Katowice), pseud. Chmura, powstaniec śląski, działacz sokoli; członek TG „Sokół” Załęże (1911–1939), Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (w II powstaniu śląskim walczył pomiędzy Załężem i Dębem, w III powstaniu śląskim w walkach I kompanii szturmowej I [Pierwszego] Pułku Katowickiego), Związku Powstańców Śląskich. Był trenerem kadry gimnastyczek na IO w 1936. Przyczynił się do zreformowania gimnastyki sokolej. W okresie okupacji hitlerowskiej i po jej zakończeniu działał w AK. Pełnił obowiązki przewodniczącego komisji sportowej Polskiego Związku Gimnastycznego i przewodniczącego do spraw sędziowskich (1958–1961), był członkiem Zarządu Głównego (1967) i prezesem Śląskiego Związku Gimnastycznego (1960).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.

CHRÓSZCZ-WASILEWSKA Urszula (4 I 1935, Lwów – 16 X 1994, Katowice) – piłkarka ręczna; zawodniczka SKS „Zryw” Katowice, AZS Katowice, „Start” Chorzów; reprezentantka Polski w piłce ręcznej „11” (7 występów w 1955), uczestniczka Światowych Igrzysk Młodzieży i Studentów (1955). Żona ►Alojzego Chrószcza, synowa ►Pawła Chrószcza i ►Marii Chrószcz.
W. Zieleśkiewicz: 100 lat polskiej piłki ręcznej 1918–2018. Warszawa 2018.

CHRZĄSZCZ-BARTKOWIAK Halina (25 II 1932, Czechowice Dziedzice – 24 IV 2008, Warszawa) – uprawiała skoki do wody, zawodniczka Koła Sportowego „Stal” przy Hucie Baildon ( 1949–1950), AZS AWF Warszawa (1951–1956) i CWKS „Legia” Warszawa (1956–1960). W l. 1950–1960 reprezentantka Polski; w 1958 uczestniczka ME; sędzia klasy międzynarodowej, trener. Od 2015 organizowany jest memoriał jej imienia. Osiągnięcia: ŚIMIS – 2 m. w skokach do wody z trampoliny (1955), MP – 1 m. w skokach z trampoliny (1950–1956) oraz na ZMP (1951), a także w skokach z wieży (1950–1956).
http://www.skokidowody.waw.pl/historia/92-najlepsi-polscy-skoczkowie/200-halina-chrzaszcz-bartkowiak.

CHWIENDACZ Grzegorz (18 V 1932, Katowice – 23 XII 2017, Katowice) – kolarz szosowy, zawodnik „Górnika” Mysłowice i „Gwardii” Katowice, reprezentant Polski, uczestnik MŚ (1955), Akademickich MŚ (1954), Festiwali Młodzieży i Studentów (1953, 1955), Wyścigu Pokoju (1955–1957). Osiągnięcia: 2 (1–1–0) medale Festiwalu Młodzieży i Studentów – 1 m. (1953) i 2 m. (1955) w wyścigu drużynowym; 1 (0–1–0) medal AMŚ – 2 m. drużynowo (1954); 7 (0–5–2) medali MP – 2 m. w wyścigu górskim (1951, 1952, 1953, 1957) i w wyścigu drużynowym na czas (1954), 3 m. w wyścigu drużynowym (1953) i w wyścigu przełajowym (1955). Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
Leksykon 1466 najlepszych zawodniczek i zawodników w kolarstwie polskim 1919–2015. Red. B. Tuszyński. Warszawa 2016.

CHYTROWSKI Jan (23 VI 1920, Zynchłów – 29 II 2000, Piekary Śląskie) – tenisista, członek Klubu Tenisowego „Pogoń” (1935–1939), Klubu Sportowego „Pogoń” (1946–1949), Koła Sportowego „Stal” (1949–1951) przy Hucie Baildon w Katowicach, „Gwardii” Kraków (1952 ) i „Gwardii” Katowice (1953), KS „Baildon” Katowice (1957). Osiągnięcia: 4 (3–1–0) medale MP (1949–1952) – 1 m. debel (1949), drużynowo (1950, 1952), 2 m. debel (1951).
Encyklopedia Piekar Śląskich. Brzeziny Śląskie, Brzozowice, Dąbrówka Wielka, Kamień, Kozłowa Góra, Piekary (Niemieckie, Wielkie, Śląskie), Szarlej. Red. G. Grzegorek. Katowice 2011.

CIANO zob. ►Penczek Roman

CIAPAŁA Edward (10 IV 1939, Chrzanów – 19 VII 2023, Chrzanów), modelarz lotniczy, członek Aeroklubu Śląskiego, specjalista i konstruktor mikromodeli halowych (F1D).wielokrotny reprezentant Polski; 2 (2–0–0) medale MŚ: 1 m. kl. F1D (1974, 1976); pochowany na cmentarzu w Chrzanowie.
https://www.aeroklub-polski.pl/aktualnosci/zmarl-edward-ciapala-1939-2023-ikona-modelarstwa-halowego-w-polsce-i-na-swiecie/; https://grobonet.com/index.php?page=wyszukiwanie&imie=&nazw=&wojewodztwo=ma%C5%82opolskie&cmentarz=Chrzan%C3%B3w,%20cmentarz%20parafialny&idcmproj=1500

CICHOŃ Damazy Bolesław, przydomek Bolek (11 XII 1910, Sosnowiec – 10 II 1997 Sosnowiec), piłkarz, wychowanek Sarmacji Będzin, zawodnik pierwszoligowego 1. FC Katowice (1929), KS Sosnowiec, Warty Zawiercie; po II wojnie światowej występował w Wojewódzkim Milicyjnym KS Katowice (1945).
A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii. T. 1, Ludzie 1918–1939. Współpr. Bożena Lidia Szmel. Katowice 2017.

CIEMNIEWSKI Andrzej (18 VII 1920, Wilno – 31 VII 1995, Katowice), działacz sportowy, absolwent Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Szkoły Podchorążych; uczestnik kampanii wrześniowej; członek Związek Walki Zbrojnej, Armii Krajowej; od 1952 w Hucie „Baildon” w Katowicach, dyrektor do spraw ekonomicznych, prezes KS „Baildon” (dwukrotnie, w okresie największych osiągnięć.
„Głos Baildonu” 1995, nr 11.

CIEŚLIK Alojzy (14 IX 1912, Godula – 26 III 1984, Ruda Śląska) – lekkoatleta (średniodystansowiec). Był zawodnikiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Godula (1927–1930) i klubów sportowych: „Poniatowski” Godula (1931–1932), „Pogoń” Katowice (1937–1939). Osiągnięcia: 1 (0–1–0) medal MP – 2 m. w sztafecie 3 x 800 m w hali (1937).
H. Kurzyński, S. Pietkiewicz, M. Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego: mężczyźni. Warszawa 2004.

CISZEWSKI Aleksander (17 VIII 1878, Uladówka na Podolu – 5 II 1941, Warszawa) – przemysłowiec, generalny dyrektor koncernu Hohenlohe i Towarzystwa Fulmen; od 1932 prezes Polskiej Unii Przemysłu Górniczo-Hutniczego, mecenas sportu w Katowicach; członek Klubu Strzeleckiego „Kościuszko” w Katowicach, Automobilklubu Śląskiego, Klubu Szybowcowego w Wełnowcu; działacz Związku Harcerstwa Polskiego (członek Komitetu Budowy Szkoły Harcerskiej „Bucze” k. Skoczowa), Związku Halerczyków, Związku Oficerów Rezerwy, Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej.
APK, zesp. Hohenlohe, sygn. 478; U. Rzewiczok: Wełnowiec i Józefowiec. Dzieje dzielnicy Katowic. Katowice 2019.

CIWIS Jan (5 VII 1888, Kamionka k. Mikołowa, pow. pszczyński – ?) – działacz narodowy; członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Roździeniu (1908) – uczestnik zlotów w Wysokim Brzegu i Jęzorze; od 1919 w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska; uczestnik trzech powstań śląskich; w l. 30. XX w. członek RKS „Wolność” Załęska Hałda.

cober-alfons

COBER Alfons (Alfonsy) (3 IX 1909, Szopienice – 16 IV 1973, Bystra) – stomatolog, arbiter piłki nożnej, lekkoatleta, piłkarz KS „Roździeń” Szopienice. W 1939 uczestniczył w kampanii wrześniowej, w l. 1939–1945 internowany na Węgrzech. Był członkiem zarządu (1946) i prezesem (1948–1955) Kolegium Sędziowskiego Śląskiego Związku Piłki Nożnej, członkiem Polskiego Kolegium Sędziów przy Polskim Związku Piłki Nożnej, pierwszym sędzią piłkarskim klasy międzynarodowej (1951) wywodzącym się z Górnego Śląska. Wystąpił jako sędzia liniowy w jednym meczu turnieju olimpijskiego w 1952.
A. Gowarzewski, J. Waloszek: 75 lat OZPN [Okręgowego Związku Piłki Nożnej] Katowice: 1920–1995. Ludzie, historia, fakty. Księga pamiątkowa. Katowice 1996.

COBER Tomasz (12 XII 1883, Szopienice – 22 XII 1949, Szopienice) – działacz TG „Sokół” w Szopienicach (1901–1939), od 1902 naczelnik gniazda; organizator gimnastyki sokolej i teatru amatorskiego. W 1923 odznaczony odznaką za zasługi dla Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Ojciec ►Alfonsa Cobera.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy, sygn. 3 a-f.

COPA Edmund (3 VIII 1930 Szopienice–1973 lub 1974, Niemcy), sztangista, zawodnik HKS Szopienice, syn Jakuba Copy, założyciela klubu Orzeł Biały Szopienice. Osiągnięcia – 5 (0–3–2) medali MP w wadze półciężkiej: 2 m. (1955–1956, 1958), 3 m. (1954, 1957). Zmarł, najprawdopodobniej tragicznie, w Niemczech.
M. Szyk: 80 lat polskiej sztangi. Polski Związek Podnoszenia Ciężarów 1925–2005. Warszawa 2005.

COPA Jakub (1904, Jelonki k. Warszawy – [?]) – piwowar; od 1918 przebywał na Górnym Śląsku; działacz sportowy, założyciel Towarzystwa Atletycznego „Biały Orzeł” w Szopienicach (1920).

CYGAN Kazimierz (27 II 1927, Kraków – 20 XII 1998, Katowice) – działacz sportowy; sekretarz Zarządu Środowiskowego AZS w Katowicach (1951–1968), członek ZG AZS w Warszawie (1956–1962), dyrektor administracyjny AWF Katowice (1970–1986); od 1987 pracownik administracyjny Uniwersytetu Śląskiego.
„Non omnis moriar”. Zmarli pracownicy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 1968–2008. Red. A. Barciak. Katowice 2008.

CYGANEK Paweł (4 X 1913, Nowa Wieś, ob. Wirek–Ruda Śląska – 11 IX 1995, Ruda Śląska) – piłkarz KS „Wawel” Nowa Wieś, KS „Fablok” Chrzanów, IFC Kattowitz, KS „Spójnia” Katowice. Wystąpił w ostatnim w dziejach II RP meczu reprezentacji Polski z Węgrami 28 VIII 1939 w Warszawie.
A. Steuer: Z dziejów rudzkiego sportu. Ruda Śląska 2004.

CZAJA Jan (1 XI 1917, Wolny Kadłub k. Olesna – 10 I 2006, Katowice) – działacz sportowy zapaśniczy. Był członkiem zarządu Polskiego Związku Zapaśniczego (1981–1984), przewodniczącym Komisji Współpracy z Zasłużonymi Zawodnikami, Trenerami i Działaczami; Śląskiego Związku Zapaśniczego w Katowicach (l. 70.–80. XX w.), przewodniczącym Komisji Organizacyjnej mistrzostw świata oraz Europy w zapasach i Pucharu Świata. Inicjator zakładania klas sportowych o profilu zapaśniczym w szkołach podstawowych nr 17, 22, 26 w Katowicach; kierownik sekcji zapaśniczej GKS Katowice (l. 60. – poł. l. 80. XX w.). Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; tablica upamiętniająca jego dokonania w hali MOSiR na ul. Józefowskiej w Katowicach.
A. Baran: Sto lat zapasów w Katowicach. Katowice 2006;

czaja-elzbieta

CZAJA-PACH Elżbieta Małgorzata (19 VI 1913 – 26 X 1998) – lekkoatletka, zawodniczka: Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Brynów (1927), Śląskiego Klubu Lekkoatletycznego (ŚKLA) Katowice (1928–1930), „Stadion” Królewska Huta (1931). Osiągnięcia: 7 (4–3–0) medali MP – 1 m. 4 x 100 m (1931), 200 m (1929), skok w dal z miejsca (1928–1929); 2 m. skok w dal (1928), skok w dal z miejsca (1931); rekordy Polski: 4 x 100 m – 53,0, sok w dal z miejsca – 2,385 m podczas meczu międzypaństwowego w 1929.
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

CZAJKA Teresa zob. ►Brodzka Teresa

CZAJKOWSKI Andrzej (1944 – VI 1996) dziennikarz sportowy; pracował w redakcjach „Sportu”, „Wieczoru”, specjalizował się w lekkoatletyce, pięcioboju nowoczesnym, piłce nożnej, siatkówce.
„Sport” 1996, nr 125.

CZAJKOWSKI Zbigniew (5 II 1921, Modlin – 8 II 2019, Katowice) – szermierz, zawodnik, trener, teoretyk sportu. Był jednym z najsłynniejszych i najbardziej zasłużonych trenerów współczesnej szermierki na świecie (brał udział w opracowaniu pierwszej polskiej terminologii szermierczej), autorem największej liczby książek o tematyce szermierczej w Polsce (ponad 30) i artykułów dla periodyków: „Sport Wyczynowy”, „Człowiek i Ruch – Human Movement”, „The Swordmaster”, „News Bulletin BAF”. W 1934 wstąpił do lwowskiego Korpusu Kadetów; w okresie wojny więziony przez bolszewików (Kołoma, Stanisławów, Lwów, Złoczów, Starobielsk i w łagrze w Workucie); w 1941 zwolniony, przedostał się do Uzbekistanu; zaciągnął się do marynarki wojennej; przez Persję, Indie, Afrykę Południową i Atlantyk przeprawił się do Wielkiej Brytanii; w Plymouth zaokrętował się na niszczycielu ORP „Ślązak”, w 1944 na ORP „Błyskawica”; w l. 1942–1944 brał udział w walkach na kanale La Manche, wyprawie na Dieppe, lądowaniu aliantów na Sycylii, bitwie pod Salerno, osłaniał oddziały lądujące w Normandii. W l. 1945–1948 studiował na Uniwersytecie w Edynburgu na Wydziale Lekarskim. Po powrocie do Polski ukończył Akademię Medyczną w Krakowie. W 1953 zrezygnował z kariery lekarza, został trenerem w gliwickim klubie „Budowlanych” i całkowicie poświęcił się szermierce. Wielokrotnie reprezentował Polskę we florecie i szabli: kierownik wyszkolenia i naczelny trener Polskiego Związku Szermierczego (trener wielu mistrzów szermierki, m.in. Egona Frankego i Wojciecha Zabłockiego, Bohdana Gonsiora – złotego medalisty MŚ w drużynie szpadzistów, Jacka Bierkowskiego – wicemistrza świata w szabli, Magdaleny Jeziorowskiej – mistrzyni Europy). Od 1980 pracował na AWF w Katowicach (promotor licznych prac magisterskich, prowadził prace naukowo-badawcze, wyszkolił ponad 100 trenerów szermierki, którzy pracują z sukcesami w Polsce i za granicą); w VI 2004 uhonorowany tytułem doktora honoris causa tej uczelni. W III 2013 nagrodzony Medalem „Kalos Kagathos”. Prowadził liczne kursy, wykłady i seminaria w zagranicznych uczelniach i ośrodkach sportowych (w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Szwajcarii, Austrii, Rosji i na Ukrainie). Osiągnięcia sportowe: 1 (0–0–1) medal MŚ – 3 m. szabla drużynowo (1953).
K. Marcinek: Leksykon polskiej szermierki. Historia, ludzie, medale 1922–2012. Warszawa 2012; https://sportowefakty.wp.pl›Szermierka.

CZAKON Barbara z d. Grudniok (8 XI 1940, Katowice–16 XI 2021, Opole), łyżwiarka figurowa, od 1952 roku w Kole Sportowym Zrzeszenia Sportowego Górnik Katowice, od 1957 występowała w austriackiej rewii łyżwiarskiej Wienner Ice Bon Bon, następnie, w parze z mężem Marianem, we wschodnioniemieckiej Berolina Eisrevi i zachodnioniemieckiej Scala Eisrevi, w 1966 małżonkowie zostali pierwszymi Polakami występującymi w amerykańskiej Holiday on Ice. Po powrocie do Polski B. Czakon była trenerką w Odrze Opole i Piaście Opole; w latach 1980–1995 pracowała w Tampere (Finlandia), wychowała mistrzów Finlandii; w latach 2007–2008 była trenerką w programie rozrywkowym TVP „Gwiazdy tańczą na lodzie”; osiągnięcia: 1(0–0–1) medal MPJ wśród solistek (1955). Była synową Heleny ►Czakon, pochowana została na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.
https://sport.interia.pl/zimowe/news-lyzwiarstwo-figurowe-w-katowicach-pogrzeb-lyzwiarki-o-niezwy ,nId, 5670138; inskrypcja nagrobna na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach.

CZAKON (z d. Hurska) Helena (23 VIII 1910, Bochum – 16 VII 1983, Katowice) – łyżwiarka figurowa, zawodniczka Śląskiego Towarzystwa Łyżwiarskiego w Katowicach (1932–1937), trener sekcji łyżwiarskiej „Stal” Katowice (1945–1949), KS „Górnik” Katowice (1949–1952), „Budowlani” Katowice (1951–1957), Krakowskiego Klubu Sportowego „Krakowianka”, „Odry” Opole, „Centrum” Katowice (1963–1971). Była członkiem Rady Trenerów Polskiego Związku Łyżwiarskiego (1945–1972), sekretarzem Śląskiego Okręgowego Związku Łyżwiarskiego (1945–1948), organizatorką Rewii Lodowej Zrzeszenia Sportowego Budowlani. Zasłużony Działacz Kultury Fizycznej, odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (1980).
W. Zieleśkiewicz: Encyklopedia sportów zimowych. Warszawa 2002.

CZAPLICKI Wincenty (2 VII 1872, Kobylin – 1952) – działacz narodowy. Mieszkał w Katowicach od 1875. Był współzałożycielem gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” I Katowice (1896), członkiem (bibliotekarzem) Towarzystwa Przemysłowców Polskich na Górnym Śląsku, właścicielem pierwszego w Katowicach polskiego sklepu z bronią (przy ul Staromiejskiej 2); należał do akcjonariuszy Banku Ludowego, polskich organizacji kulturalno-oświatowych; wszedł w skład Rady Ludowej na Miasto Katowice (1918) jako skarbnik; brał udział w zakładaniu Stowarzyszenia Kupców Polskich. Pracował w Polskim Komitecie Plebiscytowym na miasto i powiat Katowice; udzielał się w Czerwonym Krzyżu; był jeden z twórców fundacji Sierocińca im. Andrzeja Mielęckiego; zaopatrywał w broń oddziały polskie w III powstaniu śląskim. W okresie międzywojennym był radnym w Radzie Miejskiej Katowic i w magistracie katowickim (Wydział Opieki Społecznej i Komisja Szpitalna); ufundował obraz Hołd Górnego Śląska; działał w Kurkowym Bractwie Strzeleckim (1926–1939). W czasie okupacji hitlerowskiej ukrywał się w Krakowskiem.
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

CZARNECKI Władysław (1931, Poznań – IV 1983, Katowice) – działacz sportu szkolnego; do 1939 przebywał w Poznaniu, od 1945 w Katowicach. W l. 1951–1971 kierownik Sekcji Wychowania Fizycznego w Okręgowym Ośrodku Metodycznym w Katowicach, do 1971 przewodniczący Okręgowej Komisji Rewizyjnej, w l. 1971–1983 – Głównej Komisji Rewizyjnej Szkolnego Związku Sportowego. Wizytował lekcje wychowania fizycznego w szkołach średnich Katowic.
S. Pilarek: Ogólna charakterystyka dziejów Szkolnego Związku Sportowego na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1945–2000. [W:] Z dziejów kultury fizycznej w Polsce. Rzeszów 2005.

CZARNIK Henryk, „Heniek” (15 X 1950 – 30 IX 2017), w latach 90. XX wieku dziennikarz i redaktor „Głosu Baildonu” i „Podpory Rodzin”; działacz turystyczny – wiceprezes Koła Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego przy hucie „Baildon” (współautor monografii tej organizacji); organizator wycieczek i pielgrzymek, m.in. na spotkania z papieżem Janem Pawłem II. Pochowany został na cmentarzu parafii św. Józefa w Załężu.
https://www.facebook.com/pttkbaildon/posts/1693380340672359/

CZEKAŃSKI Edward zob. ►Emmerling Maksymilian

CZEMPISZ Zygfryd (9 X 1910, Berlin – 1939/45, brak bliższych danych), piłkarz, obrońca, wychowanek Diany Katowice; w barwach Ruchu Chorzów (1935–1939), szczypiornista w KS Pogoń Katowice (1934–1939); osiągnięcia: 4 (4–0–0) medale w piłce nożnej (1935, 1936, 1938), piłce ręcznej (1934).
MHK/ H/ 30151-2; A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii. T. 1, Ludzie 1918–1939. Współpr. Bożena Lidia Szmel. Katowice 2017.

CZEPCZOR Jan (24 V 1914, Jaworzynka-Zapasieki – 4 I 1990, Jaworzynka), pseud. Prawnik – narciarz, zawodnik SMP Jaworzynka (od 1929), Śląskiego Klubu Narciarskiego Katowice – Koło Jaworzynka, KS ZS Cieszyn. Osiągnięcia: medalista MŚ – 3 m. w biegu patrolowym (1939); 3 (1–0–2) medale MP – 1 m. w biegu na 50 km (1937), 3 m. w sztafecie 4 x 10 km (1936, 1938). Pierwszy śląski mistrz Polski w narciarstwie Pochowany na cmentarzu parafialnym w Jaworzynce.
A.Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim 1922-1939, Opole 2008.

CZERWIŃSKI Marian ([?] – 1939) – żeglarz, reprezentował barwy Chorągwi Śląskiej ZHP; zamordowany przez hitlerowców.
B. Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej: 1939–1945. Warszawa 1999.

CZOPA Jakub (16 VII 1904, Warszawa – po 1939) – piwowar, działacz sportowy, na Śląsk przybył z Jelonek w związku z akcją plebiscytową; założyciel Towarzystwa Atletycznego „Biały Orzeł” w Szopienicach (1920).

CZWIĘCZEK Jan zob. ►Ćwięczek Jan

CZYPIONKA Adolf (23 IV 1903, Mysłowice – 29 X1980) – trener szermierki, powstaniec śląski (w II powstaniu brał udział w akcji na Dom Sypialny kopalni „Mysłowice”, w III powstaniu walczył pod Lichynią, Górą św. Anny), członek Straży Obywatelskiej. Początkowo uprawiał zapasy. Był jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Ciężkoatletycznego „Olimpia” w Janowie. Od 1926 szermierz, od 1932 fechtmistrz; w l. 1936–1938 trener w Kolejowym Przysposobieniu Wojskowym Katowice; w 1945 współzałożyciel sekcji szermierczej w KS „Pogoń” Katowice, od 1946 trener w MKS Katowice przy LO im. M. Kopernika, w l. 1949–1978 twórca sukcesów Koła Sportowego „Górnik 20” Katowice i GKS Katowice, w l. 1948–1960 trener kadry narodowej i olimpijskiej Polski. Jego wychowankami byli: A. Adamczyk, H. Balon, ►Mieczysław Czypionka, H. Fabian, W. Fukała, S. Julito, H. Nielaba, ►Kazimierz Reychman, ►Anna Włodarczyk-Skupień, ►Jerzy Wandzioch.
M. Łuczak: Szermierka w Polsce w latach 1945–1989. Poznań 2002; H. Marzec: 85 lat śląskiej szermierki. Trenerzy i ich medaliści. Katowice 2012.

CZYPIONKA Mieczysław (1937, Katowice – [?]) – szermierz; zawodnik „Górnika 1920” Katowice. Osiągnięcia: 6 (1–2–3) medali MP – 1 m. szpada indywidualnie (1954), 2 m. floret drużynowo (1955, 1957), 3 m. floret drużynowo (1953, 1958, 1959); wg innych źródeł: 5 (2–1–2) medali MP – 1 m. szpada indywidualnie (1954), floret zespołowo (1960), 2 m. szpada zespołowo (1957), 3 m. szpada zespołowo (1958), floret zespołowo (1959).
K. Marcinek: Leksykon polskiej szermierki. Historia, ludzie, medale 1922–2012. Warszawa 2012; www.wbc.poznan.pl/Content.

CZYSZ Ernest Karol zob. ►Czyż Ernest Karol

CZYŻ (Czysz) Ernest Karol (29 IX 1908, Świętochłowice – ?), pseud. Józef Chamiec – lekkoatleta, sprinter, zawodnik klubów: „Makkabi” Kraków (1927–1928, 1930), „Rozdzień” Szopienice (1929), „Stadion” Królewska Huta (1931–1936); 7-krotny reprezentant Polski (1929–1933), 3 razy ustanowił rekord Polski – w 1929 w sztafecie 4 x 100 m (43,4) i w sztafecie 4 x 200 m (1:31,8), w 1932 w sztafecie szwedzkiej (2:01,8). Był absolwentem Uniwesytetu Jagiellońskiego; wyjechał do Izraela.
H. Kurzyński, S.Pietkiewicz, M.Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego – mężczyźni. Warszawa 2004.

 


LEKSYKON LUDZI KATOWICKIEJ KULTURY FIZYCZNEJ I TURYSTYKI

WSTĘP

W leksykonie Ludzie katowickiej kultury fizycznej i turystyki zamieszczono wyłącznie notki biograficzne osób już nieżyjących związanych z kulturą fizyczną i turystyką urodzonych bądź działających w Katowicach (we współcześnie obowiązujących granicach). Celem zebrania i opracowania dotąd rozproszonych informacji jest zaspokojenie elementarnych potrzeb Czytelników, przede wszystkim zaś leksykon ma służyć pomocą tym, którzy interesują się historią śląskiego i katowickiego sportu i chcą poznać sylwetki ludzi mających trwałe już miejsce w galerii zasłużonych dla kultury fizycznej.

Przyjęta forma prezentacji ma dostarczyć podstawowych wiadomości o zasłużonych sportowcach, trenerach, działaczach i innych postaciach związanych z katowicką kultura fizyczną, tzn. niezbędnych danych biograficznych oraz uwag o działalności i osiągnięciach. W zwięzły sposób podano niezbędne informacje, pozwalające na szybkie skojarzenie sylwetki z epoką i określona dziedziną sportową. Treść biogramów została ograniczona do spraw najistotniejszych. W treści haseł uwzględniono przede wszystkim pionierskie dokonania w rozwoju dyscyplin sportowych, działalność w ogólnopolskich i regionalnych związkach sportowych (turystycznych), aktywność w zakładaniu sekcji i klubów sportowych oraz gniazd Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a w informacjach o sportowcach ich osiągnięcia, takie jak: medale mistrzostw Polski i innych ważnych zawodów regionalnych i ogólnopolskich, osiągnięcia jako reprezentanta Polski (olimpijczyka, uczestnika mistrzostw świata, mistrzostw Europy i innych zawodów wysokiej rangi międzynarodowej).

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł