B

 

BACHMANN Oskar (28 II 1875, Bytom – 1952) – lekarz położnik w szpitalach oo. Bonifratrów i ss. Elżbietanek; działacz Alpenverien w Katowicach, z jego inicjatywy jedno ze schronisk w Alpach nazwano Kattowitzer Huette.
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

BACIA Sylwester (29 XII 1878, Wirek1964, w Niemczech), duchowny (święcenia kapłańskie 1905), wikary w parafii św. Józefa w Załężu (1905-1915), proboszcz w Brzezinach Śl. (do 1922), w Jemielnicy k. Opola (do 1945), skąd wyjechał do Niemiec; działacz, jeden z prekursorów sportu w katolickim ruchu młodzieżowym na terenie Katowic (wprowadził bilard do programu działalności).
A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: Kronika Katowic. T. 8. Katowice 1999; https://www.encyklo.pl/index.php?title=Bacia_Sylwester

BADER Jerzy (5 X 1924, Katowice 30 XI 1971, Katowice), dziennikarz i publicysta sportowy, działacz AZS Katowice, korespondent „Przeglądu Sportowego” na Śląsku (19471958), redaktor działu sportowego „Trybuny Robotniczej” (19571968), działu miejskiego w „Wieczorze” (19681971).
B. Tuszyński: Bardowie sportu [wydawnictwo z okazji 50-lecia Klubu Dziennikarzy Sportowych]. Warszawa 2009.

BADURA, zob. ►Buchalik Alfred

BADURA Jerzy (1934 – 16 IV 1959, Kapałkowa Grań) – taternik, wspinacz, członek Katowickiego Klubu Wysokogórskiego; dokonał licznych pierwszych przejść na skałkach Jury Krakowsko-Częstochowskiej i w Tatrach (rejon Morskiego Oka). Zginął podczas wyprawy w dolinie Czarnej Jaworowej.
50 lat Klubu Wysokogórskiego w Katowicach: 1949–1999. Księga jubileuszowa. Wybór i red. P. Kasprowski. Siemianowice–Katowice 2000; www.kw.katowice.pl/tinymce_uploads/dzieje.pdf.

BADYNA Bolesław (8 VI 1906, Strzelno na Kujawach25 IV1978), działacz turystyczny, reemigrant z Nadrenii Północnej-Westfalii; związany z Piotrowicami, był pracownikiem Warsztatów Kolejowych (1922), członiem Stowarzyszenia Rodziny Kolejowej (1923), jednym z pionierów alpinizmu w województwie śląskim. Był związany z Dyrekcją Okręgowej Kolei Państwowych w Katowicach jako: pracownik działu turystyki, długoletni sekretarz oddziału KatowiceRybnikTarnowskie Góry Kolejowego Towarzystwa Krajoznawczego; przewodnik turystyki miejskiej po Katowicach (1934); działacz ruchu oporu na stacji kolejowej w Łazach; w 1945 roku reaktywował Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i był kierownikiem Biura Obsługi Ruchu Turystycznego; przyczynił się do odbudowy schronisk turystycznych na Równicy, Baraniej Górze, Biskupiej Kopie, „Pod Muflonem” w Dusznikach Zdroju; współzałożyciel 50 kół i oddziałów (Katowice, Lubliniec, Zabrze, Gliwice, Chorzów) Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w województwie katowickim, działacz Komisji Przewodnickiej PTTK, opiekun Pracowni Turystyczno-Krajoznawczej Pałacu Młodzieży w Katowicach, sekretarz komisji kwalifikacyjno-egzaminacyjnej przewodników Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej i Turystyki w Katowicach. Odznaczony m.in. Krzyżem Zasługi z Mieczami I klasy i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; pochowany na cmentarzu przy ul. Panewnickiej w Panewnikach.
45 lat Koła Przewodników Tatrzańskich im. Janusza Chmielowskiego w Katowicach (19531998. Danuta Kreuschner-Smolka (red.). Katowice 1999; https://www.polskie-cmentarze.com/katowice /grobonet /start.php ?id=detale & idg =32758&inni=0

bagier-tadeusz

BAGIER Tadeusz Maria (12 VI 1919, Skałata, woj. tarnopolskie, Ukraina – 8 III 1991, Katowice), dziennikarz. Po ukończeniu gimnazjum humanistycznego w Stanisławowie w 1937 roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego i w Wyższej Szkole Dziennikarskiej. Po wybuchu wojny wrócił w rodzinne strony i w 1940 roku poślubił Martę Komorowską, z którą miał dwoje dzieci: Iwonę i Władysława. Rok później stracił ojca, nauczyciela liceum w Stanisławowie, który został zamordowany przez hitlerowców. W 1942 sam został aresztowany, potem pracował w sklepie.
W 1944 roku rozpoczął pracę jako dziennikarz – w gazecie „Przykarpacka Ukraina”. 27 lutego 1945 przybył na Śląsk (tak jak wielu wówczas kresowian). Wkrótce podjął pracę w dziale zagranicznym „Trybuny Robotniczej”, ale bardzo szybko, bo latem 1945 został redaktorem naczelnym „Sportu”. Funkcję tę piastował aż do wydarzeń marcowych 1968, kiedy został odwołany ze stanowiska. Przez ponad dwadzieścia lat zbudował dziennik o ogólnopolskim zasięgu, skupił wokół siebie i wychował wielu znakomitych dziennikarzy (m.in. Wiesława Kaczmarka, Stefana Sieniarskiego, Zbigniewa Dobrowolnego), sam dużo pisał, relacjonował między innymi igrzyska olimpijskie w St. Moritz, Cortina d’Ampezzo, Melbourne, Rzymie i Tokio. W 1957 powołał do istnienia czasopismo „Sport Śląski”. W 1968 roku przeszedł do redakcji „Wieczoru”, bardzo popularnej katowickiej popołudniówki. Tam dotrwał do emerytury, na którą przeszedł w 1976 roku.
Jest autorem publikacji: 50 lat Klubu Sportowego Naprzód Ruda Śląska 1920–1970 (1970), ABC piłkarza. Vademecum (1959), pierwszej książki o „niebieskich” – Pięćdziesiąt lat Klubu Sportowego Ruch Chorzów (1970), Sport – turystyka – wypoczynek w województwie katowickim (1967), Sport województwa katowickiego przedstawia się... (1971). Pisał ponadto artykuły sportowe do „Dziennika Zachodniego”, „Panoramy”, „Trybuny Robotniczej”, „Tak i Nie”.. W 1989 roku został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 1991 roku, pochowany został na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
A. Steuer:Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001; Władysław Bagier: Tadeusz Maria Bagier (1919–1991) [maszynopis, 2022].

BALA Walter (13 VI 1915, Załęże – 18 XII 1993, Katowice) – hokeista na lodzie, trener. Do 1939 zawodnik KS „Dąb” Katowice; po 1945 organizator sekcji hokeja na lodzie w pionach sportowych: gwardyjskim i górniczym; szkoleniowiec, wychowawca wielu hokeistów w KS „Gwardia” Katowice, GKS Katowice, „Unia” Oświęcim, „Chemik” Kędzierzyn. Osiągnięcia: 1 (1–0–0) medal MP – 1 m. w hokeju na lodzie (1939).
W. Zieleśkiewicz: Historia polskiego hokeja. Warszawa 2006.

BALCAREK Wiktor (28 XII 1915, Świętochłowice – 30 VIII 1998, Bytom) – szachista. Grał w klubach: „Hetman” Świętochłowice, Klub Szachowy „1916” Wielkie Hajduki, Sekcja Szachowa Wojewódzkiego Domu Kultury Związków Zawodowych Katowice (1946–1953), KS „Start”  Katowice (1953–1957). Reprezentant Polski: Olimpiada Szachowa (1955). Osiągnięcia: 2 (1–0–1) medale MP (1950, 1953); 2 (0–0–2) medale DMP (1955, 1957).
www.szachypolskie.pl/wiktor-balcarek.

BAŁDY Artur (16 I 1904, Bzie k. Pszczyny – 13 XII 1999, Katowice) – działacz sportowy, organizator struktur sportowych Kolejowego Przysposobienia Wojskowego w Katowicach. W Śląskim Związku Piłki Ręcznej początkowo (od 1935) kierował Wydziałem Gier i Dyscypliny, następnie (1939) pełnił funkcję prezesa, był twórcą nowego (ligowego) systemu rozgrywek w piłce ręcznej. Po II wojnie światowej organizował kulturę fizyczną w KS „Kolejarz” Katowice, aktywnie uczestniczył w odbudowie Torkatu, od 1953 wspierał łyżwiarstwo figurowe – początkowo w KS „Stal” przy Hucie Baildon, a od 1957 jako prezes Śląskiego Związku Łyżwiarstwa Figurowego w Katowicach.
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

BANASZAK Ludwik (17 VIII 1904, Strzałkowo k. Słupcy – 10 II 1945, Plauen w Bawarii) – lekkoatleta, miotacz; od 1929 trenował w Śląskim Klubie Lekkoatletycznym, w l. 1931–1939 w „Pogoni” Katowice; był finalistą MP w pchnięciu kulą i rzucie dyskiem w 1929.
H. Kurzyński, S. Pietkiewicz, M. Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego: mężczyźni. Warszawa 2004.

BANNERT JÓZEF (14 VII lub 14 VIII 1900, Bielsko-Biała – ?), lekkoatleta, miotacz; zawodnik Bielitz-Bialaer Sport Verein Bielsko, Diany Katowice (1924), Roździenia Szopienice (1925–1926). Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal MP – 3 m. w pchnięciu kulą (1922).
H. Kurzyński, S. Pietkiewicz, M. Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego. Mężczyźni. Warszawa 2004; A. Lasocki, Sto lat polskiej lekkoatletyki, t. 3, Warszawa 2021.

BAŃCZYK Wilhelm Jan, przydomek Ilek (14 I 1919, Katowice – 2016), piłkarz; zawodnik KS Dąb Katowice; występował w I lidze (1936).
A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii. T. 1, Ludzie 1918–1939. Współpr. Bożena Lidia Szmel. Katowice 2017.

BARANEK Wiktor (18 IX 1890, Załęże – 16 I 1971, Katowice) – działacz narodowy; członek Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” I Katowice (1903–1910), współzałożyciel Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu (1911), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bogucice (1911), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Dąb (1913), uczestnik Zlotu Grunwaldzkiego (1910), członek Stałych Drużyn Sokolich. Od 1919 działał w Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, brał udział w I, II, III powstaniach śląskich (wachmistrz żandarmerii polowej). Był działaczem Polskiego Związku Zachodniego; pracował w Urzędzie Wojewódzkim Śląskim w Katowicach. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasług.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Wydział Organizacyjno-Prawny, sygn. 2; MHK. Pamiątki po Wiktorze Baranku, Pismo USC Katowice z 27 VI 2017.

BARAŃSKI Henryk (11 I 1934 – 18 II 2024, Katowice), działacz sportu samochodowego, sekretarz koła seniorów Automobilklubu Śląskiego, aktywny w turystyce karawaningowej; radny w Katowicach-Dębie, członek komisji rewizyjnej Towarzystwa Miłośników Dębu. Pochowany został na cmentarzu parafii pw. św. św. Jana i Pawła Męczenników w Katowicach Dębie.
https://www.nekrologi.net/kondolencje/henryk-baranski/61221942; https://auto-slaski.katowice.pl/odszedl-do-wiecznosci-20/; https://rejestr.io/krs/85693/towarzystwo-milosnikow-debu

BARCZYK Augustyn (7 IX 1932, Kochłowice – 27 II 1977, Katowice) – naukowiec, docent, psycholog sportu kwalifikowanego i wychowania fizycznego, pracownik Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Katowicach, działacz sportowy Okręgu Śląskiego Polskiego Związku Akrobatyki Sportowej (1956–1960), sekretarz Wojewódzkiego Klubu Olimpijczyka w Katowicach (1967–1972), działacz Polskiego Towarzystwa Naukowego Kultury Fizycznej i Akademicki Związek Sportowy Katowice.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach, Wojewódzki Komitet Kultury Fizycznej, sygn. 1/463.

BARON Paweł (3 V 1909 – 10 X 1958) – sztangista, zawodnik RKS „Siła” Mała Dąbrówka. Osiągnięcia: Robotnicze MP – 1 m. w. musza (1927).

BARTECKI Antoni (6 V 1948, Katowice – 22 III 2023), szermierz, szablista, zawodnik GKS Katowice (1963–1981); absolwent AWF w Katowicach, 8 (2–5–1) medali MP (szabla druż.): 1 m. (1975, 1979); 2 m. (1973, 1974, 1976, 1980, 1981); 3 m. (1971); po zakończeniu kariery zawodniczej był trenerem w niemieckich klubach szermierczych.
K. Marcinek: Leksykon polskiej szermierki. Historia, ludzie, medale 1922–2012. Warszawa 2012.

BAUDISCH-RAKOCZY Helena (3 XII 1910, Gliwice – 17 VI 1989, Opole) – lekkoatletka; zawodniczka klubów: „Roździeń” Szopienic (1928–1930), „Pogoń” Katowice (1931–1936). Osiągnięcia: 5 (1–2–2) medali MP – 1 m. 4 x 200 m (1928); 2 m. 4 x 100 m (1929), bieg na 80 m przez płotki (1930); 3 m. 4 x 100 m (1934), 4 x 200 m (1934).
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

BAWOROWSKI Artur, hr. (? – 1943, Stalingrad) – tenisista Austrii i Polski. Po zajęciu przez wojska hitlerowskie Austrii, w której barwach występował, przeniósł się do Katowic i został zawodnikiem Klubu Tenisowego „Pogoń” Katowice (1938–1939). Po wybuchu II wojny światowej szukał schronienia w Warszawie, skąd został przez okupanta zmuszony do wyjazdu w głąb III Rzeszy. 5-krotny reprezentant Polski (1938–1939) w rozgrywkach  Pucharu Davisa. Osiągnięcia: MP – 1 m. gra podwójna (1938–1939); 1 m. gra mieszana (1939), 2 m. gra pojedyncza (1939).
B. Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej: 1939–1945. Warszawa 1999.

BĄK [Bonk] Roman (21 II 1908 Chorzów – 1 II 2003, Chorzów) – sędzia szachowy klasy międzynarodowej, działacz i publicysta szachowy; redaktor i wydawca miesięcznika „Nowiny Szachowe” (1935–1939); autor „Polskiego Kalendarza Szachowego” (1939–1940). W 1938 na jego wniosek została utworzona śląska sekcja problemistów. W l. 1949–1973 pełnił funkcję prezesa Śląskiego Okręgowego Związku Szachowego; w poł. l. 50. XX w. był instruktorem szachów w Pałacu Młodzieży w Katowicach. W 1961 otrzymał tytuł Honorowego Członka Polskiego Związku Szachowego. W l. 1951–1980 działał w Zarządzie Polskiego Związku Szachowego (wiceprezes oraz członek Komisji Rewizyjnej). W 1965 otrzymał tytuł sędziego klasy międzynarodowej (International Arbiter). W 1974 był zastępcą sędziego głównego podczas olimpiady szachowej w Nicei (1974). Odznaczony m.in. Krzyżami Kawalerskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą Odznakę Honorowego Działacza Kultury Fizycznej. Był poliglotą, biegle znał język niemiecki i francuski, a dobrze rosyjski, włoski i czeski. W Chorzowie odbywa się Memoriał Romana Bąka.
A. Steuer: Roman Bąk. W: „Zeszyty Chorzowskie”. T.8. Chorzów 2005.

bak-jozef

BĄK Wilhelm Józef (4 III 1914, Krasowy k. Mysłowic – 18 II 1985, Katowice) – najwybitniejszy klasy międzynarodowej polski działacz piłkarski, piłkarz „Unii” Kosztowy, Pocztowego Przysposobienia Wojskowego Katowice, Górniczego Związkowego Klubu Sportowego „Katowiczanka” Katowice (1946–1948), działacz Śląskiego Związku Piłki Nożnej w Katowicach, Polskiego Związku Piłki Nożnej (1956–1985) i Europejskiej Unii Piłki Nożnej (UEFA), członek komisji organizacji rozgrywek Pucharów Europy (1972–1985) i jej przewodniczący. Pochowany na cmentarzu ewangelickim przy ul. Francuskiej w Katowicach.
A.Gowarzewski, J.Waloszek: 75 lat OZPN [Okręgowego Związku Piłki Nożnej] Katowice: 1920–1995, ludzie, historia, fakty. Księga pamiątkowa. Katowice 1996.

BEJLUNG Mikołaj, właśc. Niklos (5 III 1914, Lugoj, Rumunia 16 V 1974, Katowice), przydomek „Miki”, przed 1939 rokiem piłkarz rumuńskich klubów sportowych, po wyjeździe do Francji zapisał się do Legii Cudzoziemskiej, po wybuchu II wojny światowej otrzymał nakaz pracy w biurze przesiedleńczym (jako Węgier), z Austrii przeniósł się do Polski, w 1941 wstąpił do AK; pozyskiwał od Niemców środki, które przekazywał walczącym w ruchu oporu na Śląsku, w związku z grożącą dekonspiracją ukrywał się w Rudzie Śląskiej. Od 1945 roku instruktor w RKU Sosnowiec, Podlesiance 38 Podlesie, KS Piast Gliwice, Wojewódzkim Milicyjnym KS w Katowicach, Górniku Radlin, Ruchu Chorzów. dyrektor Stadionu Śląskiego, założyciel restauracji „Hungaria” w Katowicach; odznaczony Krzyżem Grunwaldzkim.
G. Kuźnik: Śląski kapitan Kloss. „Dziennik Zachodni” 2006, nr 204; A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Ludzie (19451962). 100 lat prawdziwej historii, t.3. Katowice 2017.

BELKE Teodor (30 III 1896, Warszawa – 6 VII 1971, Żerkowice przy drodze krajowej Zawiercie – Szczekociny) – działacz turystyczny; uczestnik wojny polsko-bolszewickiej (1920); podczas II wojny światowej brał czynny udział w konspiracji w jednym z oddziałów Armii Krajowej i walczył w Powstaniu Warszawskim (1944). Po wojnie znalazł schronienie na Górnym Śląsku Został jednym z pierwszych przewodników turystyki pieszej, weryfikującym i przyznającym Odznakę Turystyki Pieszej. Był współzałożycielem Okręgowej Komisji Turystyki Pieszej przy Zarządzie Okręgu PTTK w Katowicach, a w l. 1954–955 jej przewodniczącym; w l. 1956–1960 – członkiem Prezydium Zarządu Okręgu PTTK; od 1958 jednym z organizatorów i pierwszym przewodniczącym (1958–1961) Okręgowej Komisji Krajoznawczej PTTK. Działał w Okręgowej Komisji Opieki nad Zabytkami PTTK w Katowicach. W 1970 uczestniczył w II Kongresie Krajoznawstwa Polskiego. Po 1956 związał się też ze Związkiem Harcerstwa Polskiego – początkowo indywidualnie z harcerzami z drużyn szkolnych, a od 1961 z władzami Katowickiej Chorągwi ZHP, z którą przygotował Rajd Szlakiem Powstań Śląskich (ok. 6 tys. uczestników), zorganizowany w 40. rocznicę III powstania śląskiego przez ZHP i PTTK z metą i wielką manifestacją patriotyczną na Górze św. Anny. Zginął tragicznie.
https://krajoznawca.org/kg27/80-druh

BEM Bernard Ludwik (do 1947 Böhm), (29 VIII 1936, Szopienice-Dąbrówka Mała – 23 XII 2023), przydomek „Berek”, piłkarz, napastnik, zawodnik KS 22 Mała Dąbrówka, Kolejarza Katowice, Ruchu Chorzów (1957–1971), w którym rozegrał 307 spotkań, strzelił 28 goli, zdobył w drużynie 2 (2–0–0) medale MP: 1 m. (1960, 1968). W 1971 roku krótko występował w BKS Bielsko-Biała i zakończył karierę. Do połowy lat 90. związany był z Ruchem jako kierownik drużyny. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Bogucicach.
https://www.ksruch.com/w/zmarl-bernard-bem?redirect=%2F

BEM Jan Paweł (31 VIII 1933, Bytom – 31 V 1997, Iserlöhn), do 1952 i od 1977 Adolf Paweł Böhm, piłkarz, bramkarz; zawodnik: Polonii Bytom (1952–1954), CWKS/Legii Warszawa (1955–1957), ŁKS Łódź (1958–1961), Slavii Ruda Śląska (1962–1963), GKS Katowice (1963–1965) 2 (2–0–0) medale MP (1954, 1958), zdobywca – w barwach CWKS/Legii – Pucharu Polski (1955, 1956).
A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. Ludzie (19451962). 100 lat prawdziwej historii, t. 3. Katowice 2017.

BENEDIK Franciszek (8 VI 1940, Mała Ligota, k. Kędzierzyna-Koźla – 2 XI 2015, Katowice) – sztangista, trener. Był związany z klubami: „Gwardia” Wrocław (1959–1964) i HKS Szopienice (1964–1977); występował w kategoriach od koguciej (56 kg) do lekkiej (67,5 kg). Był wielokrotnym reprezentantem Polski seniorów w meczach międzypaństwowych. Osiągnięcia: 1 m. na Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów (1968); 11 (5–3–3) medali MP: 1 m. w. lekka (1965) i drużynowo (1965, 1966, 1967, 1968); 2 m. w. lekka (1966, 1970) i drużynowo (1969); 3 m. w. lekka (1967, 1968) i drużynowo (1970).
M. Szyk: 80 lat polskiej sztangi (Polski Związek Podnoszenia Ciężarów 1925–2005). Warszawa 2005.

BEREK, zob. ►Bem Bernard Ludwik.

BERLIK Feliks (19 XI 1898, Siemianowice Śląskie – 2 XII 1968, Katowice) – działacz sportowy, powstaniec śląski. Działał na terenie Siemianowic i Katowic. W 1926 był organizatorem Śląskiego Związku Pływackiego w Katowicach (kapitan związkowy); założył sekcję ratownictwa wodnego przy Polskim Związku Pływackim. Podczas okupacji był więziony w obozie koncentracyjnym Ahlen (Hanower).
W. Klimontowicz: Sport pływacki Górnego Śląska. Katowice 1998.

BERNSTOK Aleksander (27 VIII 1895, Warszawa – ?) – działacz i dziennikarz sportowy pochodzenia żydowskiego. Był założycielem i prezesem Zrzeszenia Klubów Tenisowych Województwa Śląskiego (1929–1931), członkiem zarządu Katowickiego Klubu Tenisowego Katowice (1929), członkiem zarządu Śląskiego Związku Tenisowego w Katowicach (1933–1936).

beszczynski-stanislaw

BESZCZYŃSKI Stanisław (młodszy) (16 VII 1891, Ostrzeszów – 7 III 1947, Katowice), syn ►Stanisława Beszczyńskiego (starszego) – działacz niepodległościowy, sportowy, dyplomata, powstaniec śląski, działacz TG „Sokół” II Katowice, prezes Polskiego Związku Motocyklowego, Śląskiego Okręgowego Związku Atletycznego. Był pionierem sześcioboju ciężkoatletycznego, którego regulamin opracował. Pełnił funkcję konsula honorowego Królestwa Węgier w Katowicach. Był właścicielem kawiarni Kryształowa w Katowicach (1929–1947). W 1939 aresztowany przez gestapo.
A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku: 1878–1945. Katowice 1986; Tenże: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

beszczynski-stanislaw

BESZCZYŃSKI Stanisław (starszy) (13 V 1855 – 22 VII 1927, Katowice), ojciec ►Stanisława Beszczyńskiego (młodszego) – działacz narodowy, współzałożyciel TG „Sokół” I Katowice (1896), aktywny działacz cechu zegarmistrzów, współorganizator Śląskiej Izby Rzemieślniczej (1922).
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

BIAŁA BŁYSKAWICA, zob.►Foik Marian.

bialas-czeslaw

BIAŁAS Czesław (19 VI 1931, Szopienice – 24 VI 1991, Katowice), sztangista, trener, pierwszy Polak, który został mistrzem Europy w podnoszeniu ciężarów, opiekun i wychowawca medalistów mistrzostw świata i IO. Związany był z klubami: HKS Szopienice (1949–1969), OWKS Kraków (1952–1953); reprezentant Polski (1952–1961), uczestnik IO (1952, 1956, 1960), MŚ (1954–1955, 1957–1959) i ME (1954–1960). Osiągnięcia: 1 (1–0–0) medal ME: 1 m. w wadze lekkociężkiej (1957); 1 (0–0–1) medal MŚ: 3 m. w wadze lekkociężkiej (1959); 1 (0–1–0) medal AMŚ: 2 m. (1954) w wadze ciężkiej;10 (10–0–0) medali MP: 1 m. w wadze półciężkiej (1952, 1953, 1955), lekkociężkiej (1958, 1959) i superciężkiej (1954, 1956, 1957, 1960, 1962). Już w trakcie kariery sportowej (1962) rozpoczął w swoim klubie pracę trenerską; wychował wielu świetnych ciężarowców, z których najwybitniejszym był Marek Seweryn. Był asystentem trenera kadry narodowej Klemensa Roguskiego podczas przygotowań do występów na IO (1964). Corocznie w Szopienicach odbywa się Memoriał Czesława Białasa.
B. Tuszyński, H. Kurzyński: Od Chamonix i Paryża do Vancouver. Leksykon olimpijczyków polskich 1924–2010. Warszawa 2010; H. Hanusz, B. Korpak: Polacy na letnich uniwersjadach 19592009. Warszawa 2010.

BIAŁAS-RAKOCZY Elżbieta (2 XI 1910, Bogucice – 4 IX 1957, Katowice) – lekkoatletka, zawodniczka klubów: „Stadion” Królewska Huta (1928–1930), „Pogoń” Katowice (1931–1936), reprezentantka Polski. Dorobek sportowy: 10 (3–2–5) medali MP – 1 m. sztafeta 4 x 200 m (1928), sztafeta 4 x 100 m (1932), 50 m w hali (1934); 2 m. 100 m (1932), sztafeta 4 x 100 m (1929), 3 m. 200 m (1933), 80 m przez płotki (1934), sztafeta 4 x 100 m (1934), sztafeta 4 x 200 m (1933, 1934). Żona ►Jana Rakoczego. Pochowana na cmentarzu katolickim przy ul. Francuskiej w Katowicach.
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

BIAŁOŃ Piotr (12 X 1944, Katowice – 3 VII 2022, Katowice), hokeista na lodzie, bramkarz, zawodnik Górnika 1920 Katowice – po zmianie nazwy GKS Katowice – i Zagłębia Sosnowiec (w latach 1974–1983), po zakończeniu kariery zawodniczej przez dwa i pół roku trenował grupy młodzieżowe Zagłębia; osiągnięcia: 9 (6–3–0) medali MP: 1 m. (1968, 1970, 1980–83). 2 m. (1969, 1978–1979). Pochowany został na cmentarzu w Bogucicach.
https://zaglebie.eu/hokej/wpis/kroniki-hokejowego-zaglebia-urodziny-piotra-bialonia/; https://sosnowiec.wyborcza.pl/sosnowiec/7,93867,28664477; zaglebie-sosnowiec-nie-pozegnalo-klubowej-legendy-gowniarzeria.html; https://hokej.net/artykul/nie-zyje-piotr-bialon-szesciokrotny-mistrz-polski

BIEGASIK Ludwik (25 VIII 1933, Kępno – 1 XI 2020) – piłkarz ręczny, zawodnik klubów: „Zryw” Katowice (1952–1955), „Śląsk” Wrocław (1955–1957), „Iskra” Siemianowice Śląskie (1957–1959) i „Ruch” Chorzów (1960); reprezentant Polski w piłce ręcznej 11-osobowej (1960), mistrz Polski w piłce ręcznej 11-osobowej (1957). Był trenerem: kadry narodowej (1985), żeńskiej drużyny 7-osobowej w KS „Ruch” (1960–1972), AZS AWF Katowice (1972/1973), GKS „Zgoda” Bielszowice, męskiej drużyny juniorów MKS „Zryw” Chorzów i seniorów GKS „Pogoń” Zabrze (1973–1976). Z żeńską drużyną „Ruchu” Chorzów zdobył 6 złotych medali MP (1962, 1963, 1964, 1977, 1978, 1980), 4 srebrne (1961, 1966, 1979, 1981) i dwa brązowe (1965, 1982). Działalność trenerską zakończył w 2010. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (2014).
W. Zieleśkiewicz: 90 lat polskiej piłki ręcznej.Warszawa 2008; „Sport” 2020, nr 259.

bielec-jozef

BIELEC Józef (19 III 1899, Stanisławów – 1940, Charków) – działacz harcerski i sportowy, dr praw, absolwent UJ w Krakowie. Działał w Katowicach w l. 1928–1939. Z harcerstwem związany był od 1919, początkowo pełnił funkcję komendanta Chorągwi Krakowskiej, następnie Chorągwi Śląskiej ZHP (1928–1939). Był prezesem Harcerskiego Klubu Szybowcowego Katowice, pracownikiem Banku Rolnego w Katowicach (naczelnik Wydziału Prawnego), żołnierzem 37. Pułku Piechoty – rozstrzelany w niewoli sowieckiej.
B. Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej: 1939–1945. Warszawa 1999.

BIENIOK Kurt (17 VIII 1913, Tarnowskie Góry – ?), szczypiornista, piłkarz nożny, zawodnik KS Pogoń Katowice (szczypiorniak 1934–1939), 1. FC Katowice (piłka nożna); 1 (1–0–0) medal MP: 1 m. (1935) w szczypiorniaku.
MHK/ H/ 30151-2; A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii. T. 1, Ludzie 1918–1939. Współpr. Bożena Lidia Szmel. Katowice 2017.

BIERŁA Henryk (1947, Katowice – 23 XI 2020), zapaśnik w stylu klasycznym, zawodnik GKS Katowice w kategoriach wagowych +97 kg i +100 kg; podopieczny ►Antoniego Gołasia, ►Jana Adamaszka i ►Jana Czai; absolwent Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, nauczyciel w szkołach średnich Katowic. Reprezentant Polski, uczestnik ME w 1967 roku; osiągnięcia: dwukrotny zwycięzca Turnieju Przyjaźni (zawodników do lat 18 z ówczesnych państw socjalistycznych); 9 (2–2–5) medali MP w zapasach – 1 m. waga +100 kg (1973, 1978), 2 m. waga +97 kg (1970), waga +100 kg (1972), 3 m. waga +97 kg (1967, 1968), waga +100 kg (1971, 1975, 1976).
https://www.zapasy.org.pl/articles/zmarl-henryk-bierla; https://www.zapasy.org.pl/ uploads/ dokumenty/2014/02_ luty/ historia_polskich_zapasow_1922__2012.pdf.

BISCHOF Oswald (22 XI 1895, Bytom – 10 II 1976, Ossnabrück), pseud. Ossi – piłkarz, pomocnik; zawodnik klubów: „Preußen” Kattowitz, IFC Katowice (do 1934); występy w I lidze. Osiągnięcia: 1 (0–1–0) medal MP – 2 m. (1927).
A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii. T. 1: Ludzie: 1918–1939. Katowice 2017.

BISKUP-FROELICH Szarlota Klara (18 III 1917, Katowice – ?), pseud. Ułańska Lola – lekkoatletka; trenowała w klubach: „Pogoń” Katowice (1934), Kolejowe Przysposobienie Wojskowe (1935–1938). Osiągnięcia: HMP (1937) 2 m. w skoku wzwyż
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

BŁASZCZYK Norbert (22 XI 1942, Katowice – 10 VI 1978, Katowice), piłkarz, prawy obrońca, zawodnik KS Baildon Katowice (1957–1972), reprezentant Polski juniorów, 2 m. w turnieju UEFA juniorów (1961), awans do 1/8 PP (1968).
Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii, t. 6, Ludzie 19621982, red. A. Gowarzewski i in. Katowice 2022.

BŁAŻYŃSKI Leszek (5 III 1949, Ełk – 6 VIII 1992, Katowice) – bokser; zawodnik klubów: „Mazur” Ełk (1964–1969), BBTS „Włókniarz” Bielsko-Biała (1969–1974) i GKS „Szombierki” Bytom (1976–1983); 11-krotny reprezentant kraju w meczach międzypaństwowych; uczestnik mistrzostw Europy (Belgrad 1973) i mistrzostw świata (Belgrad 1978). Osiągnięcia: 2 (0–0–2) medale IO – 3 m. w wadze muszej (1972, 1976); 2 (1–1–0) medale ME – 1 m. (1977), 2 m. (1971); dwukrotny mistrz Polski (1971, 1973) i trzykrotny wicemistrz (1969 – waga papierowa, 1972 i 1980). Łącznie stoczył 317 walk (282 zwycięstwa, 4 remisy, 31 porażek). Odznaczony m.in. Złotym, Srebrnym i Brązowym Medalem za Wybitne Osiągnięcia Sportowe oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1976). Po zakończeniu kariery sportowej był trenerem bokserskim, okazjonalnie zajmował się też dziennikarstwem. 6 VIII 1992 w Katowicach popełnił samobójstwo. Został pochowany 11 VIII 1992 na Centralnym Cmentarzu Komunalnym w Katowicach przy ul. Murckowskiej. Od 2006 w Bytomiu cyklicznie odbywa się turniej bokserski Memoriał Leszka Błażyńskiego.

BOBER Andrzej (1949 – 5 III 1972, Tatry, okolice przełęczy Hińczowej) – alpinista, członek Katowickiego Klubu Alpinistycznego; zginął podczas II zimowego przejścia drogi Surdela na wschodniej ścianie Mięguszowieckiego Szczytu (śmierć poniósł też partner Stefan Szafruga).
50 lat Klubu Wysokogórskiego w Katowicach: 1949–1999. Księga jubileuszowa. Wybór i red. P. Kasprowski. Siemianowice–Katowice 2000; www.kw.katowice.pl/tinymce_uploads/dzieje.pdf.

BOCHYNEK Alfons (1921–?), waterpolista, od 1934 roku bramkarz Towarzystwa Pływackiego 23 Giszowiec-Nikiszowiec; osiągnięcia: 1 (1–0–0) medal MP w piłce wodnej (1938).
„Kurier Wieczorny” 1938, nr 182.

BOCHYNEK Henryk (19 IV 1937–31 VII 2001), skoczek do wody: zawodnik Budowlanych Katowice i Górnika Zabrze, uczestnik ME (1958); osiągnięcia – 4 (2–2–0) medale MP: 1 m. – skoki z wieży (1956, 1958), 2 m. – skoki z trampoliny (1955, 1958) pochowany na cmentarzu kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu.
W. Klimontowicz: Sport pływacki na Górnym Śląsku. Katowice 1998; Informacje Jacka Bochynka, zam. w Offenbach.

BOCHYNEK Zenon (16 IX 1938, Brzeziny Śląskie–27 IV 2004, Berlin); skoczek do wody; brat Henryka Bochynka; zawodnik Gwardii Katowice; 1 (1–0–0) medal MP: 1 m. w skokach z wieży (1956).

BOGACKI Wacław (1915–XII 1992), działacz sportowy; dyrektor fabryki Rapid-Moj, założyciel GKS Katowice (1964); wiceprezes do spraw sportowych tego klubu.
https://gkskatowice2005.futbolowo.pl/menu,2,historia-gks-katowice.html

BOGUCKA Ewa, zob. ►Stec Ewa.

BOGUTH Georg (19 IV 1907, Katowice – [?]) – pływak, zawodnik Erster Kattowitzer Schwimmverein „1912” Katowice. Osiągnięcia: 2 (1–1–0) medale MP – 1 m. sztafeta 3 x 100 m st. zmiennym (1933), 2 m. sztafeta 3 x 100 m st. zmiennym (1931).
AKAD, zesp. 50, sygn. 1437. A.W. Parczewski, współpr. H. Kurzyński: 90 lat polskiego sportu pływackiego 1922–2012. Historia Mistrzostw Polski 1922–2012 – głównych (basen 50 m). Warszawa–Zamość 2012.

BOLEK, zob. ►Cichoń Damazy Bolesław.

BOLESŁAWSKI Zbigniew (właśc. Zbigniew Ogórek) ( 24 III 1920 – 2 XI 1989, Katowice) – szachista (szachy klasyczne, korespondencyjne), kandydat na mistrza krajowego, sędzia i instruktor szachowy; zawodnik reprezentacji Katowic, KS „Start” Katowice, KS „Dąb” Katowice. Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal MP – 3 m. drużynowo (1946).

BOLIK, zob. Jerzy Józef ►Halama.

BOLL Ilse (1923, Katowice – po 1945) – pływaczka Erster Kattowitzer Schwimmen Verein (EKS) Katowice (1936–1945). Osiągnięcia: 2-krotna rekordzistka Polski 100 m stylem klasycznym: 1,35,7 (1937), 1,35,2 (1938); 9 (8–1–0) medali MP (1937–1939) – 1 m.: 100 m stylem klasycznym (1937, 1938), 200 m stylem klasycznym (1937, 1938), 4 x 100 m stylem dowolnym (1938 –zawody zimowe, 1938), 3 x 100 m stylem zmiennym (1937, 1939); 2 m. 200 m stylem klasycznym (1938 – zawody zimowe).

BOMBA zob. ►Dziwisz Karol

BONK Roman zob. ►Bąk Roman

BORONOWSKI Norbert (19261982), kamerzysta, fotoreporter; współpracownik redakcji „Sportu”, TVP Katowice, prezydent Światowej Federacji Filmów Amatorskich; współrealizator filmów o tematyce sportowej: Akcja – Mundial 82 (1981), Druga strona medalu (reżyseria, zdjęcia), Gra o wszystko (zdjęcia, współpraca reżyserska), Łucznik (współpraca).

BOROŃCZYK Leonard (11 VIII 1932 – 8 III 1988, Gliwice), współzałożyciel i wieloletni wiceprezes Śląskiego Związku Hokeja na Trawie(1949), członek Wojewódzkiej Federacji Sportu. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi; pochowany na Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.
„Sport” 1988, nr 50; https://gliwice.grobonet.com

BOŚNIACKI Zygmunt (20 II 1908 – 6 I 1981, Kraków) – działacz sportowy, sędzia międzynarodowy skoków narciarskich. W Śląskim Związku Narciarskim w Katowicach pełnił funkcję prezesa (1949–1950, 1962–1970) i wiceprezesa (1951–1961), a także przewodniczącego Komisji Sędziowskiej. Był wieloletnim prezesem sekcji narciarskiej AZS Katowice, organizatorem wielu imprez międzynarodowych i krajowych w narciarstwie, z jego inicjatywy po 1976 wprowadzono masowe zawody narciarskie dla niestowarzyszonych, tzw. Mistrzostwa Miast. Odznaczony Złoty Krzyżem Zasługi. Pochowany w Gliwicach.
Mała encyklopedia sportu. T. 1: A–K. Red. Z. Głuszek, E. Skrzypek, K. Hądzelek. Warszawa 1984.

BÓGDOŁ Franciszek (1924–25 X 2006, Rockenhausen) działacz żeglarski; od stycznia 1950 roku członek sekcji żeglarstwa Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej w Katowicach, od drugiej połowy lat 50. XX w. we władzach Katowickiego Okręgowego Związku Żeglarskiego (m.in. przewodniczący komisji: turystyki, żeglarstwa śródlądowego, dyscyplinarnej); wielokrotny wiceprezes zarządu; przez kilka kadencji członek Zarządu Głównego Polskiego Związku Żeglarskiego, jednocześnie przez wiele lat działacz w Zarządzie Głównym PTTK – wiceprzewodniczący sekcji żeglarstwa ZG PTTK. Komandor i założyciel (1956) Klubu Żeglarskiego PTTK „Tramp” w Katowicach; organizator: pierwszego zbiorowego (około trzydziestu uczestników) rejsu morskiego śląskich żeglarzy na jachcie „Zew Morza” (1957); w latach 80. „Akcji Balaton” (które zdobyły miano najlepszych imprez turystycznych Polskiego Związku Żeglarskiego); 5 marca 1989 roku sejmik Katowickiego Okręgowego Związku Żeglarskiego nadał mu tytuł Członka Honorowego KOZŻ. Pod koniec lat 80. osiedlił się w RFN.
J. Żyła: Dzieje żeglarstwa na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim 19241999. Kraków 2000.

BÖHM, zob. ►Bem Bernard Ludwik.

BÖHM Adolf Paweł, zob. Jan Paweł ►Bem.

BRACŁAWIK Zygmunt (1929, Katowice–19 II 2021, Katowice), działacz turystyczny, nestor przewodnictwa śląskiego; instruktor Związku Harcerstwa Polskiego. Działalność: od 1938 roku w Związku Harcerstwa Polskiego; od 1954 turystyczna w PTTK (członek koła przy Hucie „Pokój”); pełnił wiele funkcji w Górnośląskim Oddziale PTTK w Katowicach, był inicjatorem powołania i założycielem Klubu Seniora przy Kole PTTK; przewodnikiem beskidzkim w latach 1962–1979 (był członkiem, a w okresie 1977–1979 prezesem Zarządu Koła Przewodników Beskidzkich im. Bogusława Ryborza w Katowicach); od 1964 członkiem Koła Przewodników Tatrzańskich w Katowicach (w latach 1967–1970 i 1980–2001 – prezesem). Od 2000 roku członkiem honorowym, a od 2001 prezesem honorowym Koła Przewodników Tatrzańskich im. Janusza Chmielowskiego w Katowicach; w latach 1972–1979 członkiem Wojewódzkiej Komisji Przewodnickiej, Wojewódzkiej Komisji Rewizyjnej (1969–1990, od 1987 przewodniczącym), w latach 1972–1979 członkiem Wojewódzkiej Komisji Krajoznawczej; w latach 1978–1989 członkiem Komisji Przewodnickiej Zarządu Głównego PTTK (w okresie 1982–1989 – wiceprezesem); w latach 1987–1997 członkiem Głównej Komisji Rewizyjnej PTTK; przewodnikiem tatrzańskim, beskidzkim i miejskim po GOP, przodownikiem GOT, turystyki pieszej i GON oraz instruktorem turystyki narciarskiej, kształcenia kadr turystycznych, krajoznawstwa; współorganizatorem wielu imprez turystycznych, m.in. rajdów, wycieczek, także wielodniowych, imprez mikołajowych, obozów, ogólnopolskich rajdów hutników; inicjatorem akcji „Przewodnik czeka” i współorganizatorem rajdów narciarskich. Brał udział w oznakowaniu Szlaku Ewakuacji Więźniów Oświęcimskich, budowie wieży widokowej na Baraniej Górze, przygotowaniu obiektu muzeum turystyki na Przysłopie; był inicjatorem nadania Kołu Przewodników Tatrzańskich imienia Janusza Chmielowskiego i postawienia patronowi pomnika nagrobnego. Ponadto był również autorem wielu artykułów na tematy turystyczne, cyklu wspomnień o zmarłych przewodnikach, o zagadnieniach krajoznawczych, a także o hutnictwie, które były publikowane w lokalnych dziennikach i różnych czasopismach, m.in. w tygodniku „Magazyn Hutniczy”, kwartalniku „Werk”, w „Światowidzie”. Był wielokrotnie odznaczany i wyróżniany, m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi, Odznaką Honorową „Za Zasługi dla Turystyki”, Złotą Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, Srebrną Odznaką „Za Opiekę nad Zabytkami”, Złotą Odznaką „Zasłużony w Rozwoju Województwa Katowickiego”, odznaką „Za Zasługi dla Województwa Śląskiego”, Srebrną Odznaką Honorową Naukowo-Technicznego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Hutnictwa, Złotą Odznaką Honorową SITPH, Złotą Honorową Odznaką PTTK; był członkiem honorowym PTTK (1997) i Zasłużonym Przewodnikiem PTTK.
https://pttk.pl/o-nas/projekty/poznajemy-polske-z-pttk-2020/28-o-nas/o-nas-o-pttk/o-nas-o-pttk-aktualnosci/586-pozegnanie-czlonka-honorowego-zygmunta-braclawika.html#.YEilxJ1Kg2w

BRATEK Józef (8 II 1925 – 11 VII 1979), działacz sportowy, przewodniczący sekcji społecznej hokeja na trawie przy WKKF w Stalinogrodzie 1953–1957, sekretarz Okręgowego Związku Hokeja na Trawie.
T. Socholik: 50 lat. Jubileusz śląskiego hokeja na trawie, Katowice 2000.

BRATEK Walenty (24 I 1916, Poznań – 13 VII 1963, Katowice) – tenisista; zawodnik AZS Poznań, Klubu Tenisowego „Pogoń” Katowice (1934–1939, 1945–1948), klubu niemieckiego (w okresie okupacji hitlerowskiej), sekcji tenisowej Zrzeszenia Sportowego „Stal” Katowice (1949–1952), członek Koła Sportowego „Stal” (1952–1956) i KS „Baildon” Katowice (1957–1963). Reprezentant Polski w Pucharze Davisa (1934). Osiągnięcia: MP w deblu (1935), w mikście  (1951), mistrzostwo drużynowe (1952, 1962). Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
A. Steuer: Z dziejów katowickich klubów sportowych – Pogoń Katowice 1920–1949. W: „Kronika Katowic”. T. 11. Katowice 2010.

BREDLICH Helmut (Karol) (26 VIII 1913 Siemianowice – ?) – skoczek do wody; zawodnik I Klubu Pływackiego w Siemianowicach Śląskich, Polskiego Towarzystwa Pływackiego „Biały Szarlej” Brzeziny Śląskie (1937) i KS „Dąb” Katowice (1937–1939). Reprezentant Polski –  debiutował w meczu Polska – Finlandia (1938). Osiągnięcia: MP w skokach z trampoliny (1938, 1946–1948).
Archiwum Zakładowe Przedsiębiorstwa Robót Górniczych w Gliwicach, akta personalne; Życiorys Helmuta Bredlicha oprac. przez A. Pola z Gliwic w zbiorach MHK.

BREGULANKA Magdalena (21 V 1921, Siemianowice – 4 VI 1957, Katowice) – lekkoatletka, olimpijka; zawodniczka klubów: Towarzystwo Cyklistów „1899” Siemianowice, „Strzelec” Katowice, „Siemianowiczanka” Siemianowice, „Pogoń” Katowice, „Stal” Katowice. 7-krotna reprezentantka Polski (1950–1952), m.in. IO (1952), ME (1950), AMŚ (1951). Osiągnięcia: 9 (7–2–0) medali MP – 1 m.: pchnięcie kulą (1949–1952), pięciobój (1949), hala – pchnięcie kulą (1949–1951); 2 m.: pchnięcie kulą (1947, 1948).
A. Steuer: Z dziejów katowickich klubów sportowych – Pogoń Katowice 1920–1949. W: „Kronika Katowic”. T. 11. Katowice 2010.

bregula-wilhelm

BREGUŁA Wilhelm (9 I 1909, Siemianowice – 20 III 2000, Siemianowice [?]) – gimnastyk sportowy, skoczek do wody; zawodnik: Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Siemianowice (1922–1931), Towarzystwa Pływackiego „1905” Siemianowice (1926–1931), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Bogucice (1933–1939), Towarzystwa Pływackiego „23” Giszowiec-Nikiszowiec (1931–1939). W l. 1934–1938 występował jako reprezentant Polski, m.in. w 1934 na ME w gimnastyce sportowej. Osiągnięcia: 14 (3–6–5) medali MP w gimnastyce sportowej – 1 m. poręcze (1935), drążek (1936, 1938); 2 m. wielobój (1935–1936), drążek (1935), ćwiczenia na kółkach (1936), skok przez konia (1935, 1937); 3 m. drążek (1937), kółka (1938), poręcze (1938), skok przez konia (1938), wielobój (1938) i 4 (1–2–1) medale MP w skokach do wody z trampoliny – 1 m. (1933), 2 m. (1932, 1935), 3 m. (1936). Po II wojnie światowej był trenerem gimnastyki sportowej. Pochowany na cmentarzu w dzielnicy Nowy Świat w Siemianowicach.
F. Kost: Srebrna Księga „Sokoła” w Bogucicach. [b.m.w.] 1936; inskrypcja nagrobkowa na cmentarzu w dzielnicy Nowy Świat w Siemianowicach.

BREHMER Jan (20 IV 1908, Katowice – 12 XII 1974, Norymberga) – lekkoatleta, średniodystansowiec; zawodnik: KS „Pogoń” Katowice (1930–1933), „Strzelec” Katowice (1937). Osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal halowych MP – 3 x 800 m (1934).
H. Kurzyński, S.Pietkiewicz, M. Rynkowski: Od Adamczaka do Zasłony. Leksykon lekkoatletów polskich okresu międzywojennego: mężczyźni. Warszawa 2004.

BREITKOPF Jan (1904, Orzegów – 1939, ok. Warszawy) – zapaśnik, zawodnik klubów: „27” Orzegów, „Slawia” Ruda Śląska, KPW Katowice; uczestnik kampanii wrześniowej – poległ w obronie Warszawy. Osiągnięcia: 2 (0–0–2) medale MP – 3 m. w wadze piórkowej (1929) i w wadze lekkiej (1931).
B. Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej: 1939–1945. Warszawa 1999; A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.

breslauer-rudolf

BRESLAUER Rudolf (także Rudolf Wrocławski; 18 IV 1911, Katowice – 12 I 1999, Katowice) – motocyklista, automobilista, pionier żużla w Polsce. Był członkiem Śląskiego Klubu Motocyklowego Katowice (1927–1933), Sosnowieckiego Klubu Motocyklowego (1934–1939), KS „Pogoń” Katowice (1945–1949), Koła Sportowego „Stal” Katowice, Automobilklubu Śląskiego Katowice; brał udział w zawodach żużlowych, rajdach, wyścigach ulicznych, ice speedway, wyścigach samochodowych. Osiągnięcia: 2 medale w żużlowych MP (1932) – 1 m. w kl. 350 ccm i 500 ccm. (1932). Jego ojciec Piotr Paweł Breslauer był działaczem Śląskiego Klubu Motocyklowego Katowice; bracia ►Paweł Breslauer i ►Artur Breslauer uprawiali łyżwiarstwo. Pochowany na cmentarzu katolickim przy ul. Francuskiej w Katowicach.
H. Grzonka: Speedway. Mała encyklopedia. Katowice 1996.

BREUER-MOSLER Anna Jadwiga (23 VII 1911, Szopienice – ?, Niemcy) – lekkoatletka, sprinterka; zawodniczka: KS „Roździeń” Szopienice (1925–1930), „Pogoń” Katowice (1931–1933). Reprezentantka Polski na IO (1928). Osiągnięcia: 16 (6–5–5) medali MP (1927–1933) – 1 m.: bieg na 60 m (1932), bieg na 100 m (1929, 1932), sztafeta 4 x 100 m (1932), sztafeta 4 x 200 m (1928), skok w dal (1928); 2 m.: bieg na 60 m (1931), bieg na 100 m (1927, 1931), bieg na 200 m (1929), sztafeta 4 x 100 m (1928); 3 m.: bieg na 60 m (1927, 1930), bieg na 100 m (1930), skok w dal (1931), sztafeta 4 x 200 m (1933). 11-krotna rekordzistka Polski: biegi na 60 m, 100 m, 200 m, sztafety: 4 x 100 m, 4 x 200 m, 200 x 100 x 75 x 60 m, 100 x 100 x 200 x 800 m.
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

BRODZKA (Czajka) Teresa (31 I 1931, Tarnów – 2 XII 1993, Warszawa) – dziennikarka sportowa, ceniona, błyskotliwa felietonistka, pierwsza kobieta w prasie sportowej Katowic, pracowała w redakcjach gazet: „Sport” (1950–1969) i „Sport Śląski” (1957–1963). Po przeniesieniu do Warszawy pisywała na tematy gospodarcze w „Życiu Warszawy”, z ironią i wnikliwością opisywała stosunki gospodarcze przełomu l. 70. i 80. XX w., co nie uszło uwadze władz politycznych, w związku z czym musiała zakończyć pracę dziennikarską.
B. Tuszyński: Bardowie sportu. Wydawnictwo z okazji 50-lecia Klubu Dziennikarzy Sportowych. Warszawa 2009.

BROL Paweł (7 I 1913, Siemianowice Śląskie – [?]) – pływak; zawodnik I Klubu Pływackiego w Siemianowicach; działacz Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego Katowice (1936–1939 i 1947–1970); kierownik Wojewódzkiego Ośrodka Przygotowań Olimpijskich w Pływaniu w Katowicach; prezes (1950–1952, 1954–1955) i wiceprezes (1958–1979) Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego w Katowicach; sędzia klasy międzynarodowej. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.
W. Klimontowicz: Sport pływacki Górnego Śląska. Katowice 1998.

BROMMER Henryk zob. ►Bromowicz Henryk

BROMOWICZ Henryk (do 1950 Brommer) (22 II 1924, Giszowiec – 30 XII 1982, Warszawa) – hokeista na lodzie – obrońca, zawodnik klubów: „Siła” Giszowiec (1945–1946), „Siemianowiczanka” Siemianowice (1946–1948), „Legia” Warszawa (1948–1960), 54-krotny reprezentant Polski (1946–1957) – IO (1946, 1952, 1956), MŚ (1947, 1948, 1952, 1955, 1956, 1957), ME (1947, 1948, 1952, 1955, 1956, 1957). Osiągnięcia: 11 (8–2–1) medali MP – 1 m. (1951–1957, 1959), 2 m. (1958, 1960), 3 m. (1946).
B. Tuszyński, H. Kurzyński: Leksykon olimpijczyków polskich 1924–2006. Warszawa 2007; W. Zieleśkiewicz: Historia polskiego hokeja. Krynica Zdrój 2006.

BRONDER Filip (1892, Siemianowice Śląskie – [?]) – zawodnik I Klubu Pływackiego w Siemianowicach (od 1905); instruktor pływacki na basenie „Bugla” w Katowicach; współzałożyciel sekcji pływackiej Śląskiego Klubu Lekkoatletycznego w Katowicach.
W. Klimontowicz: Sport pływacki Górnego Śląska. Katowice 1998.

BRONIU, zob. Bronisław ►Łabanowicz.

BROZDECZKO Ryszard (5 II 1912, Katowice – ?) – kajakarz, współzałożyciel Kajakowego Klubu Katowice. Osiągnięcia: 3 (3–0–0) medale MP –1m. SW-1 12,5 km (1934), kajaki turystyczne KT-1 (1935), kajaki wyścigowe K-W1 (1935).

BRUCZYŃSKI Stanisław (23 III 1932, Katowice – 3 XI 1997), pływak, waterpolista, zawodnik KS Gwardia Katowice (1947–1950), KS Ogniwo Katowice (1951–1952), Stali Katowice (1954–1957); zasłużony sędzia i działacz Śląskiego Okręgowego Związku Pływackiego, członek komisji pływania, piłki wodnej; odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi.
W. Klimontowicz: Sport pływacki Górnego Śląska. Katowice 1998. 

BRYCHLIK Jan (1935, Katowice – ?), bokser walczący w wadze koguciej i piórkowej; zawodnik Górnika Wałbrzych, Górnika Katowice, Wawelu Wirek, BBTS Bielsko; siedmiokrotny reprezentant Polski (1953–1958); osiągnięcia: 2 (1–0–1) medale ŚIMiS w wadze koguciej: 1 m. – 1955; 3 m. – 1953; 6 (1–3–2) medali MP: 1 m. – 1960 drużynowo; 2 m. – 1956–1958; 3 m. – 1954 i 1955.
P. Osmólski: Leksykon boksu. Warszawa 1989.

BRZESKOT Jan (16 IV 1873, Wielka Łąka, k. Gostynia – 4 IV 1937, Klecko) – działacz narodowy; założyciel (1911) i prezes (1912–1919) gniazda Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Bogucicach, członek zarządu Katowickiego Okręgu Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Polsce oraz sekretarz (1927–1929) Zarządu (Przewodnictwa), gospodarz (1933–1934) Dzielnicy Śląskiej Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce.
A. Steuer: Kalendarium dziejów Katowic. Katowice 2001.

BRZEZOWSKI Ludwik (14 IX 1890, Morawska Ostrawa – 27 V 1942, KL Auschwitz) – urzędnik państwowy, działacz tenisowy, założyciel i prezes pierwszej polskiej sekcji tenisa ziemnego w KS „Pogoń” Katowice (1927) oraz Klubu Tenisowego „Pogoń” Katowice, budowniczy kortów przy ul. Astrów w Katowicach.
B. Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej 1939–1945. Warszawa 1999.

BUBI, zob. ►Mauer Albert.

BUBI (przydomek), zob. Gerard Wichary.

BUCHALIK Alfred, pseudonim: Badura (12 I 1921, Rowień k. Rybnika – 1 I 1996, Gliwice); tenisista. W latach 30. XX w. był zawodnikiem RKT Rybnik; podczas drugiej wojny światowej służył w 1. Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka; w 1945 roku zdobył mistrzostwo angielskiej armii Renu, stacjonującej w Niemczech, grał tam, posługując się nazwiskiem Badura. Od 1947 w BBTS Bielsko, od 1951 w KS Stal Gliwice, w latach 1953–1956 w Górniku Katowice; 3 (2–1–0) medale MP: 1 m. w singlu w hali (1950) i singlu (1952); 2 m. w deblu (1954).
https://historiapolskiegotenisa.pl/alfred-buchalik/153_476_0

BUCHTA Hubert (X 1933 – 20 X 2005), działacz turystyczny, aktywny członek komisji turystyki pieszej i komisji krajoznawczej Górnośląskiego Oddziału PTTK w Katowicach, Przodownik Turystyki Pieszej w województwach katowickim i opolskim, a później na cały kraj, w 1993 roku przyznano mu uprawnienia instruktora krajoznawstwa Polski. Zdobył wiele odznak turystycznych i krajoznawczych, w tym między innymi: trzykrotnie odznakę „Za Wytrwałość w Turystyce Pieszej", Odznakę Krajoznawczą Polski, Krajoznawczą Odznakę im. Jana Pawła II; za działalność w PTTK władze Towarzystwa przyznały mu między innymi: Odznakę „Zasłużony dla Oddziału PTTK Katowice" (1982), Katowicką Odznakę Honorową PTTK (1985), Srebrną (1995) i Złotą Honorową Odznakę PTTK (2002), w 2002 roku otrzymał tytuł „Honorowego Przodownika Turystyki Pieszej”. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Bogucicach.
https://krajoznawca.org/kg20/189-hubert-buchta-1933-2005

budniok-alojzy

BUDNIOK Alojzy (21 VI 1878, Gierałtowice k. Wadowic – 28 IV 1942, Katowice) – działacz sportowy. W Katowicach kładł podwaliny pod rozwój struktur sportowych, początkowo nieformalnych drużyn podwórkowych palantowych i piłkarskich. Od 1905 uprawiał piłkę nożną w KS „Diana”. Po 1918 związał się z polskim ruchem niepodległościowym; brał udział w powstaniach śląskich, z ramienia POW, a następnie Polskiego Komisariatu Plebiscytowego w l. 1920–1921 współuczestniczył w rozwoju sieci polskich klubów sportowych na obszarze plebiscytowym Górnego Śląska, m.in: KS „Polonia” Wielkie Hajduki (lub Królewska Huta), KS „Pogoń” Katowice, KS „Gwiazda” Bogucice, KS „Paderewski” Olesno. Odpowiadał za rozwój ważnych w propagandzie plebiscytowej kontaktów z jednostkami sportowymi stacjonujących na Górnym Śląsku wojsk Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej i klubami polskimi z terenu II Rzeczypospolitej. W l. 1921–1922 kierował referatem sportowym przy Wydziale Zdrowia Naczelnej Rady Ludowej, do 1923 pełnił funkcję prezesa Górnośląskiego Okręgowego Związku Piłki Nożnej i Górnośląskiego Związku Ciężkiej Atletyki. Z aktywnej działalności sportowej wycofał się w 1935. Patron jednego z katowickich parków. Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
A. Steuer: Alojzy Budniok. W: Patronowie katowickich ulic. Red. U. Rzewiczok. Katowice 2012; A. Steuer: Z dziejów katowickich klubów sportowych – Pogoń Katowice 1920–1949. W: „Kronika Katowic”. T. 11. Katowice 2010; B. Tuszyński: Księga sportowców polskich ofiar II wojny światowej: 1939–1945. Warszawa 1999.

BUGLA Maksymilian (1912, Syrynia – po 1990, Racibórz) – zapaśnik, sztangista, zawodnik RKS „Siła” Chwałowice, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół II” Katowice (1936–1937), RKS „Gwiazda” Syrynia; żołnierz 73. Pułku Piechoty w Katowicach. Po 1945 organizator sportu w Raciborzu (m.in. we wsi Brzeźnica). Osiągnięcia: 1 (1–0–0) medal MP w zapasach w st. klasycznym – 1 m. w wadze średniej (1936).
A. Steuer: Dzieje ciężkiej atletyki na Górnym Śląsku 1878–1945. Katowice 1986.

BUJAR Krzysztof (14 XI 1961, Katowice  – 18 IX 2023), hokeista na lodzie, napastnik, zawodnik GKS Naprzód Janów (1970–1992), 426 meczów ligowych, 142 gole. 54-krotny reprezentant Polski (1987–1992), 6 bramek, uczestnik IO (1992), MŚ (1989 i 1991); 4 (0–1–3) medale MP: 2 m. (1989), 3 m. (1982, 1986, 1987), syn Tadeusza ►Bujara, ojciec hokeistki Anny Bujar, portret K. Bujara znajduje się na muralu prezentującym olimpijczyków na jednej ze ścian Jantoru. Pochowany został na cmentarzu w Szopienicach.
https://www.olimpijski.pl/pl/bio/222%2Cbujar-krzysztof-andrzej.html; https://www.wkatowicach.eu/informacje/w-katowicach/Zegnamy-Krzysztofa-Bujara.-W-Giszowcu-odbyl-sie-pogrzeb-hokeisty-zwiazanego-z-Naprzodem-Janow/idn:4690

BUJAR Tadeusz Franciszek (23 VII 1937 Katowice – 12 I 2021) – hokeista, trener hokejowy; wychowanek, zawodnik i potem trener Naprzodu Janów, szef wyszkolenia młodzieży i asystent szkoleniowca seniorów, Władimira Jegorowa; uzyskał tytuł trenera II klasy państwowej. W latach 1974–1977 trener Stali Sanok w II lidze,, w sezonie 1975/1976 kierowana przez niego drużyna wygrała grupę „Południe” i uzyskała awans do I ligi. W 1994 roku ponownie został trenerem Naprzodu; w 1976 roku odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi, ojciec Krzysztofa Bujara (ur. 1961), hokeisty i olimpijczyka.

BULSKI Krzysztof (12 II 1987 Częstochowa – 17 XII 2020) – szachista, arcymistrz od 2012; reprezentował kluby „Kolejarz” Częstochowa, od 2005 „HetMaN” Szopienice. Osiągnięcia: 5 (4–1–0) medali DMP – 1 m. w szachach klasycznych (2007), w szachach błyskawicznych (2007, 2008, 2009); 2 m. (indywidualnie) w szachach błyskawicznych (2013).
https://szs.org.pl/zmarl-krzysztof-bulski-1987-2020.

BURCZYK Franciszek (22 XI 1910, Bobrek k. Bytomia – 21 I 2001, Katowice), pseud. Ryś – działacz młodzieżowy, sportowy, uczestnik ruchu oporu; współzałożyciel i kierownik sekcji szachowej Oddziału Młodzieży Powstańczej w Goduli (1937–1939); w 1939 oddelegowany do pracy administracyjnej w gminie Jabłonków na Zaolziu, związał się z ruchem oporu na terenie tej miejscowości (1942–1943), pracował w siatce wywiadowczej Jana Margicioka. Po aresztowaniu osadzony w więzieniu w Mysłowicach, potem zesłany do KL Auschwitz (numer obozowy 188068), od 1944 przebywał w KL Buchenwald; wyzwolony 11 IV 1945. Po wojnie zamieszkał w Katowicach. Od 1950 był członkiem Zarządu Sekcji Szachowej i Warcabowej Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej w Katowicach; w l. 1961–1981 – członkiem Zarządu Śląskiego Okręgowego Związku Szachowego; w l. 1985–1987 – Polskiego Związku Szachowego; w 1988 objął funkcję prezesa Śląskiego Okręgowego Związku Szachowego. Pochowany na cmentarzu przy ul. Sienkiewicza w Katowicach.
A. Steuer: Z dziejów rudzkiego sportu. Ruda Śląska 2004.

BURDA Mieczysław (19 IV 1916, Kraków – 29 IV 1980, Krynica) – hokeista na lodzie, zawodnik klubów: Krynickie Towarzystwo Hokejowe (1932–1937, 1947–1948, 1950–1953), „Dąb” Katowice (1938–1939), „Cracovia” Kraków (1948–1949), „Gwiazda” Bydgoszcz (1953–19-55), 31-krotny reprezentant Polski (1937–1949) – IO (1948), MŚ (1937–1939, 1948), ME (1937–1939, 1948), strzelec 11 goli. Osiągnięcia: 3 (3–0–0) medale MP – 1 m. (1939, 1948–1949).
B. Tuszyński, H. Kurzyński: Leksykon olimpijczyków polskich 1924–2006. Warszawa 2007; W. Zieleśkiewicz. Historia polskiego hokeja. Krynica Zdrój 2006.

BUREK Jerzy (3 I 1909, Katowice – 8 VI 1986, Katowice), bramkarz, zawodnik 1. FC Katowice; występował w I lidze (1928–1929).
A. Gowarzewski: Mistrzostwa Polski. 100 lat prawdziwej historii. T. 1, Ludzie 1918–1939. Współpr. Bożena Lidia Szmel. Katowice 2017.

BYRTEK Emanuel (25 X 1908 – ?) – szachista; zawodnik Wojewódzkiego Domu Kultury Katowice, KS „Start” Katowice. Osiągnięcia: 3 (0–0–3) medale MP – 3 m. (1946, 1955, 1956).
https://www.szachypolskie.pl.

BYTOMSKA Elżbieta (24 XI 1911, Katowice – [?]) – lekkoatletka; zawodniczka KS „Pogoń” Katowice; w 1934 po raz pierwszy wystąpiła w zawodach międzypaństwowych. Osiągnięcia: 4 (1–0–3) medale MP – 1 m. sztafeta 4 x 100 m (1932), 3 m. skok wzwyż (1931, 1932), sztafeta 4 x 100 m (1934).
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011: konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

 


LEKSYKON LUDZI KATOWICKIEJ KULTURY FIZYCZNEJ I TURYSTYKI

WSTĘP

W leksykonie Ludzie katowickiej kultury fizycznej i turystyki zamieszczono wyłącznie notki biograficzne osób już nieżyjących związanych z kulturą fizyczną i turystyką urodzonych bądź działających w Katowicach (we współcześnie obowiązujących granicach). Celem zebrania i opracowania dotąd rozproszonych informacji jest zaspokojenie elementarnych potrzeb Czytelników, przede wszystkim zaś leksykon ma służyć pomocą tym, którzy interesują się historią śląskiego i katowickiego sportu i chcą poznać sylwetki ludzi mających trwałe już miejsce w galerii zasłużonych dla kultury fizycznej.

Przyjęta forma prezentacji ma dostarczyć podstawowych wiadomości o zasłużonych sportowcach, trenerach, działaczach i innych postaciach związanych z katowicką kultura fizyczną, tzn. niezbędnych danych biograficznych oraz uwag o działalności i osiągnięciach. W zwięzły sposób podano niezbędne informacje, pozwalające na szybkie skojarzenie sylwetki z epoką i określona dziedziną sportową. Treść biogramów została ograniczona do spraw najistotniejszych. W treści haseł uwzględniono przede wszystkim pionierskie dokonania w rozwoju dyscyplin sportowych, działalność w ogólnopolskich i regionalnych związkach sportowych (turystycznych), aktywność w zakładaniu sekcji i klubów sportowych oraz gniazd Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a w informacjach o sportowcach ich osiągnięcia, takie jak: medale mistrzostw Polski i innych ważnych zawodów regionalnych i ogólnopolskich, osiągnięcia jako reprezentanta Polski (olimpijczyka, uczestnika mistrzostw świata, mistrzostw Europy i innych zawodów wysokiej rangi międzynarodowej).

Przy opracowaniu leksykonu korzystano z archiwaliów Archiwum Państwowego w Katowicach i jego oddziałów w Pszczynie i Gliwicach, Archiwum Miejskiego w Katowicach, Archiwum Kurii Archidiecezjalnej w Katowicach oraz zgromadzonych w Muzeum Historii Katowic, a także informacji zamieszczanych w prasie historycznej i współczesnej, okolicznościowych wydawnictwach jubileuszowych oraz literaturze naukowej i popularnonaukowej.

Antoni Steuer

autor koncepcji opracowania i treści haseł