D

 

D-LINIA, jedna z dwóch najstarszych linii autobusowych Śląskich Linii Autobusowych; poprowadzona z dworca kolejowego w Katowicach, przez ul. Piłsudskiego, Krakowską (►Pierwszego Maja ulica), do Giszowca; uruchomiona w 1929 roku; autobusy kursowały co 2 godziny.
J.T. Galus: 75 lat komunikacji miejskiej w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym. Katowice 1973.

DAMROTA Konstantego ULICA zob. ►Norberta Bończyka ulica

DARNIOWA RUDA, zob. ►Rudy żelaza.

DAWIDA OSIEDLE (Zawodzie II), zaprojektowane w 1978 przez architekta Zygmunta Majorskiego przy ul. Dawida (zob. ►Bohaterów Monte Cassino ulica) w miejscu wyburzonych kamienic; z planowanych 8 wielokondygnacyjnych bloków oraz szkoły podstawowej zrealizowano – z udziałem Inwestprojektu Śląsk – jedynie 3 bloki.
AUM Katowice, zesp. 5, sygn. 982, 983, 984

DAWIDA EMILA ULICA zob. ►Bohaterów Monte Cassino ulica

DĄB SZYPUŁKOWY (Quercus robur), drzewo – pomnik przyrody w ►Parku Boguckim o wysokości 25 m, pierśnicy 283 cm i obwodzie 889 cm; pod ochroną od 1 czerwca 2017 roku.

DĄBRÓWKA MAŁA, wieś w granicach dawnej ►parafii św. Szczepana w Bogucicach, początkowo utożsamiana z Jakubowicami, Cellary-Dąbrówką, Milejowicami. Była terenem spornym między proboszczami z Czeladzi i Bogucic; z powodu bliższej odległości ludność uczęszczała do ►kościoła św. Szczepana i św. Doroty w Bogucicach; od 1712 jej przynależność do Bogucic jest potwierdzona. W 1911 ks. Wawrzyniec Pucher wybudował w Dąbrówce Małej kościół parafialny p.w. św. Antoniego Padewskiego.
L. Musioł: Bogucice gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953 – rękopis.

DEMONSTRACJA BEZROBOTNYCH W ZAWODZIU; wystąpienie uliczne bezrobotnych 17 czerwca 1931 roku, prowadzone w obrębie ulic Hallera (zob. ul. ►Bohaterów Monte Cassino) i Krakowskiej (zob. ul. ►1 Maja); 150–180 osób; walka z policją konną (obrzuconą kamieniami) w wyniku jej trzech kolejnych interwencji zginął Emil ►Dawid; a trzy osoby zostały ranne: Emanuel Dawid, Leopold Winkler i Józef Bala; wskutek zamieszek ucierpiało też wnętrze sklepu Tobiasa; sąd w Katowicach wydał wyroki dla uczestników rozruchów w wymiarze 8–12 miesięcy więzienia.
„Gazeta Robotnicza” 1931, nr 96, Goniec Śląski 1932, nr 71.

DENASIEWICZ Bolesław (1900 − 19 III 1976, Bogucice), żołnierz II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, sierżant sztabowy, uczestnik walk pod Tobrukiem, Ankoną, Bolonią, Monte Cassino. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Złotym Krzyżem Zasługi. Pochowany na ►cmentarzu parafialnym w Bogucicach.
https://2korpuspolski.pl.; „Dziennik Zachodni” 1976, nr 67.

DESAGA Oskar (1885, Lwów – po 1939), nauczyciel. Początkowo pracował w szkołach w Rzeszowie i w Bochni, a od 1926 w Bogucicach. Pełnił funkcje zastępcy naczelnika obwodowego w Bogucicach; kierownika ►Szkoły Podstawowej nr 13 w Bogucicach, w l. 1929–1932 kierownika Szkoły Dokształcającej w Bogucicach; propagował poezję Kazimierza Przerwy-Tetmajera; wykazywał tolerancję wobec gwary śląskiej. Był działaczem ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i ►Związku Abstynentów, współzałożycielem ►Komitetu Niesienia Pomocy Biednemu Dziecku. Mieszkał przy ►ul. Katowickiej.
APK, zesp Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych, sygn. 2365; J. Prażmowski: Szkolnictwo województwa śląskiego. Katowice 1937; „Górnoślązak” 1928, nr 100; „Gość Niedzielny” 1930, nr 15, Srebrna księga „Sokoła” bogucickiego 1911–1936. Katowice 1936; http://www.bogucice.katowice.opoka.

DESKA Fabian, przeor zakonu ►bonifratrów w Bogucicach (1895–1911); w 1905 zakupił nowe stacje Drogi Krzyżowej.
B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016.

DEUTSCHE FIAT zob. ►Polski Fiat

DEWON, czwarty okres ery paleozoicznej; trwał około 60 milionów lat (od 419,2 ± 3,2 do 358,9 ± 0,4 mln lat temu); wywarł wpływ na kształtowanie się terenu Bogucic, ►Koszutki i ►Zawodzia. Powstałe serie węglanowe zawierające dwutlenek węgla zostały wykorzystane przez rośliny tkankowe; wraz z okresem karbońskim d. przyczynił się do powstania zapadliska podłoża paleozoicznego na Górnym Śląsku.

DĘBSKA STRUGA, potok odgraniczający Bogucice i Dąb. Wymieniany w dokumentach z 1698. Płynął przez ►Koszutkę.
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna, 1953, mps w MHK.

DIANA, bar w dzielnicy ►Koszutka, powstał w 1962 roku przy ul. ►Morcinka 7 w miejscu baru mlecznego „Pionier”; miał charakterystyczne kraty w oknach, a do siedzenia drewniane ławy wzdłuż witryn okiennych; menu: łazanki, kluski na parze, placki po węgiersku, serniki, lody.
Katowice. Informator, Katowice 1993.

DIANA, kawiarnia przy ul. Gustawa ►Morcinka 7 na ►Koszutce; wystrój wnętrza – makaty; ławy przystrojone w obrusy w kolorowe kwiaty, bufet; muzyka towarzysząca konsumpcji koktajli, lodów, zimnych napojów; pod koniec działalności bar mleczny; placówka została zlikwidowana w 2008 roku.
https://dziennikzachodni.pl/restauracje-20-lat-temu-tak-sie-bawilismy-to-pilismy-i-jedlismy-europa-marcholt-sphinx-dekadencja-hades-guibald-divertimento/ar/c13-15423399

DŁUGA, ulica w ►Zawodziu, (Langegasse, Barschstraße), długości ok. 70 m i układzie równoleżnikowym; budownictwo mieszkaniowe: przed 1939 (na terenach ►Katowickiej Spółki Akcyjnej dla Górnictwa i Hutnictwa) pięć, obecnie cztery kamienice.
Księga adresowa Wielkich Katowic, Katowice 1935.

DŁUGA GROBLA, nazwa topograficzna na terenie ►Zawodzia (znana od 1414 roku), powyżej ►Stawu Młyńskiego, w pobliżu ►Niwy (przynoszącej dochód młynarzom z ►Olszowego Młyna).
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953.

DŁUGIEWICZ Bolesław (15 V 1878 Sulmierzyce – 13 V 1936, Bogucice), działacz narodowy; pierwszy polski drogerzysta w ►Zawodziu, członek: ►Towarzystwa Śpiewaczego w Zawodziu, ►Chóru im. A. Mickiewicza w Zawodziu, Związku Przemysłowców Polskich, ►Towarzystwa Czytelni Ludowych w Zawodziu. Po udziale w I ►powstaniu śląskim represjonowany; w III ►powstaniu śląskim był łącznikiem między dowództwem powstańczym w Zawodziu i Bogucicach a oficerami francuskimi z Komisji Międzysojuszniczej i Rządzącej w Katowicach.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

DOBIASZ Stefan (23 VIII 1920, Zawady w woj. lubelskim – 25 XI 2005, Puszczykowo), śpiewak Opery Śląskiej w Bytomiu (od 15 VI 1945 do 1972), solista (bas), debiutował w roli Zunigi w operze Carmen Bizeta (1946); prof. Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach; grał w filmie Sól ziemi czarnej (1969) w reżyserii Kazimierza Kutza. Mieszkał na Osiedlu Marchlewskiego (►Koszutka).
APK, Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział Organizacyjny, sygn. 3406.

DOBKIEWICZOWA-JACKIEWICZ Kornelia (1 IX 1912, St. Petersburg – 5 VII 1990, Katowice), nauczycielka, pisarka; od 1945 mieszkanka ►Koszutki, pracowała w bibliotece szkolnej ►IX LO na Koszutce; autorka baśni, powieści dla młodzieży i historycznych; członek Związku Literatów Polskich, Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Pochowana na cmentarzu parafialnym w Bogucicach. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, wyróżniona Nagrodą Ministra Kultury za całokształt pracy literackiej dla dzieci i młodzieży. Utwory: Dolina śpiewających ptaków, Drogocenne wiano, Dukaty kupca Amadeja i inne baśnie, Haftowane trzewiczki, Karlikowy ganek. Legendy i podania o polskim srebrze, Miedziana lampa. Baśnie i opowieści o śląskim Skarbniku, Największy skarb. Powieść z czasów Mieszka I, O Marku Prawym z Jemielnicy, O Zofijce sierocie, Ofka z Kamiennej Góry, Pierścień księżniczki Gertrudy, Róże w błękitnym polu. Podania i opowieści o zamkach Dolnego Śląska, Rycerze kamiennego niedźwiedzia, Saga o białym krysztale. Baśnie i opowieści o małopolskiej soli, Srebrny pas. Opowieść o staropolskim srebrze, Szata z purpury, Szkarłatny rycerz. Podania i opowieści o zamkach śląskich, Sztolnia w Sowich Górach. Baśnie i opowieści z Ziemi Opolskiej, Beskidów i Dolnego Śląska, Ślężańska legenda, W grodach Słowian śląskich, Wężowa królewna. Baśnie i opowieści ze Śląska, Zamek nad Czarnym Jeziorem, Złote jarzmo, Zuzanka.
L.M. Bartelski: Polscy pisarze współcześni 1939–1991. Leksykon. Warszawa 1995.

DOLINA ZGODY, Towarzystwo Ogródków Działkowych w Bogucicach przy ►ul. Brzozowej, zał. 1936, rejestrowane 11 VII 1936, reaktywowane 1945, rejestrowane 24 III 1947, wykreślone z rejestru stowarzyszeń 4 VI 1955. W okresie międzywojennym w związku z budową osiedla podmiejskiego część działek uległa likwidacji. W 1949 skupiało 106 członków, którzy uprawiali 82 działki o łącznej powierzchni 3,15 ha, nie dysponowało lokalem organizacyjnym. Prezesi: Jan Moryson, Bernard Bartol, Robert Pełka, Karol Reibert.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice, Urząd Spraw Wewnętrznych, sygn. I; Dziesięć lat pracy Okręgowego Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli województwa śląskiego 1928–1938. Katowice 1938.

DOLNY, nazwa pokładu, zob. ►Paulinenglück (kopalnia)
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

DOŁY KOPALNIANE, stawy ►kopalni „Katowice” na pograniczu Bogucic i ►Zawodzia; od l. 20. XX w. sukcesywnie zasypywane przez wynajętych furmanów i 2 robotników kopalnianych. W 1931 wymienione w źródłach prasowych jako niebezpieczne przy okazji tragicznego wypadku (utonięcia woźnicy z końmi i wozem); wypadek ten był okazją do krytyki władz kopalnianych, które podczas wielkiego kryzysu gospodarczego zaprzestały zatrudnienia pomocników woźniców.
„Polska Zachodnia” 1931, nr 190.

DOM KOWALA, na rogu ulic ks. Leopolda ►Markiefki i ►Kowalskiej, jest jednym z najstarszych budynków w Bogucicach, których istnienie udokumentowano, oznaczony na mapach wydanych w latach 80. XIX w. W budynku mieszkał kowal Johann Cziosska, zaś na podwórzu mieściły się zabudowania jego kuźni, 13 czerwca 1922 roku pożar strawił dach budynku; w 1930 dom kupił drogerzysta Stanisław ►Lewandowski.
P. Fuglewicz, B. Zygmańska: Spacerownik po Katowicach Śródmieście. Część północna. Warszawa 2021.

DOM KSIĄŻKI, dwuczłonowy pawilon usytuowany u zbiegu ulic Armii Czerwonej (dziś Alei ►Korfantego) – część parterowa – oraz Róży Luksemburg (obecnie ►Olimpijskiej) – część dwukondygnacyjna; zaprojektowany przez Juranda Jareckiego (wersja pierwotna z 1964, druga z 1966), oddany do użytku w 1968 roku. Wtedy w budynku siedziby znalazły: księgarnia „Pegaz” – placówka samoobsługowa (380 m kw.) z salą sprzedaży dzieł malarskich, Wojewódzki Zarząd Domu Książki oraz Wydawnictwo „Śląsk”.
A. Borowik: Nowe Katowice. Forma i ideologia polskiej architektury powojennej na przykładzie Katowic (1945–1980). Warszawa 2019.

DOM LUDOWY, restauracja w ►Zawodziu przy ul. Krakowskiej 45 (ob. ►ul. 1 Maja) w budynku ►Starej Strzelnicy; koncesji na prowadzenie restauracji (własność Miasta Katowice) i na sprzedaż piwa butelkowego udzielono w III 1936; początkowo restauracją kierowało małżeństwa A i E. Januszowie, po 1945 P. Sonnek (przemianowana na „Pod Ratuszem”).
AUM Katowice, zesp.1, sygn. 1202.

DOM SIEROT zob. ►Sierociniec

DOM SYPIALNY KOPALNI KATOWICE, przy ►ul. L. Markiefki; na pocz. XX w. miejsce pobytu robotników sprowadzonych z Ukrainy (Rusinów), w l. 1920–1921 siedziba policji plebiscytowej, od 1936 ►Dom Ludowy.
„Katolik” 1921, nr 108.

DOM TUROWCA, siedziba ►Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych przy ul. Krakowskiej (zob. ►1 Maja) 45; odbudowywany od maja 1945 roku, otwarty w październiku 1945; swe lokale mieli w nim Miejski Komitet OMTUR, Wydział Informacji i Propagandy OMTUR, Robotniczy Teatr Objazdowy OMTUR, Dzielnicowy Dom Kultury; zespoły muzyczny i taneczny; 6 grudnia 1945 roku zorganizowano imprezę gwiazdkową dla 50 przedszkolaków – dzieci byłych więźniów politycznych i poległych żołnierzy.
Z. Studencki: Z działalności OMTUR w Katowicach w latach 1945–1946. W: „Rocznik Katowicki” 1980.

DOMES Maria zob. ►Winckler Maria

DOMINIUM BOGUCICKIE, obejmujące ►Folwark z przypisaną do niego ziemią i mieszkańcami, założone na gruncie kościelnym; w XIX w. obejmowało 425 mórg ról, 157 – łąk, 31 – pastwisk, 600 – lasu i 3 morgi ogrodu; d. było producentem żyta ozimego, jęczmienia, tatarki, owsa, grochu, siana, hodowcą krów, gęsi, kur; wydobywało też węgiel kamienny.
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953.

DONNERSMARCK Karol Łazarz Henckel von (5 III 1772, Świerklaniec – 12 VII 1864, Wrocław), baron i hrabia cesarstwa, 9. wolny pan stanowy Bytomia, magnat przemysłowy. młodszy syn Erdmanna Gustawa i baronówny Rudolfiny von Dyherrn und Schönau, żonaty z hrabianką Julią von Bohlen. W czasie wojen napoleońskich walczył na czele ufundowanego przez siebie regimentu śląskiej husarii. W 1813 po śmierci brata Gustawa Adolfa odziedziczył dobra wokół Świerklańca. Do odziedziczonych ziem dokupił dobra wokół: Starych Tarnowic, Rept, Chropaczowa, Kamienia, Makoszów, Zabrza, Zaborza, Sośnicy, Świętochłowic, Mikulczyc, Wieszowy, Stolarzowic i Ożarowic; w Bogucicach był właścicielem huty ►Kunegunda. Był Komandorem i Seniorem Zakonu Joannitów (protestancki odpowiednik Zakonu Maltańskiego); w 1840 został dziedzicznym wyższym podczaszym krajowym w księstwie śląskim (z tytułem „Ekscelencji”); jako wolny pan stanowy był członkiem pruskiej Izby Panów. Odznaczony Orderem Pour le Mérite oraz najwyższym pruskim Orderem Orła Czarnego z Brylantami. Pochowany w Świerklańcu w mauzoleum rodowym, które zostało zniszczone w 1945.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

DRAJOK (Dreieck Kolonie), kolonia w ►Zawodziu (oddalona od centrum ok. 1 km.), usytuowana wzdłuż ►ul. Burowieckiej, od południa graniczy z rzeką ►Rawą. Nazwa pochodzi od specyficznego ułożenia (w trójkąt) torów kolejowych; zabudowa powstawała w poł. l. 80. XIX w.; w I–II dekadzie XX w. ważne (praktycznie jedyne) miejsce zbiórek polskich. organizacji narodowych (restauracja Woźnicy). Do początku XX w. mieszkańcy zajmowali się produkcją węgla drzewnego; do l. 30. XX w. istniały wiejskie zabudowania gospodarcze i grunty rolne; po II wojnie światowej funkcjonowały warsztaty mechaniczne. Z Bogucicami kolonię łączy ►ul. Ryszarda. W l. 70. XX w. w związku z przebudową sieci drogowej (m.in. ►al. Rozdzieńskiego) obszar kolonii uległ znacznemu pomniejszeniu. Na Drajoku znajduje się ►krzyż kamienny (figura Matki Boskiej) z 1904. Znani mieszkańcy: ►Zofia Koniarkowa, ►Konstanty Wolny, rodziny: ►Wróblów, ►Skibów, ►Wolnych.
AUM, zesp. 1, sygn. 172, 173; Spacer przez historię. „Nasze Katowice” 2011, wrzesień; „Katolik” 1900, nr.52; http://www.orsip.pl/uslugi/archiwum-panstwowe.

DREIORDENHEILIGE FRANZISKUS zob. ►Trzeci Zakon św. Franciszka.

DRICHSELSTRAßE, zob. ul. ►Racławicka.

DROBIARSTWO, dział gospodarki obejmujący hodowlę, chów i użytkowanie drobiu (kur, gęsi, kaczek, perliczek, indyków). W okresie feudalnym hodowane przez chłopstwo m.in. dla danin – dla dominium pierwsze wzmianki pochodzą z 1558, przedmiot i wysokość danin ustalono w 1738 (1 kapłon, 1 kura, 5 jaj); w 1707 w spisie inwentarza folwarku bogucickiego (niezależnie od przyjmowanych danin) odnotowano 20 kur i 20 gęsi; w ramach kolędy 1 lub 2 kapłony (koguty) otrzymywał w wigilię Bożego Narodzenia pleban bogucicki. W II poł. XIX w. robotnicy Huty ►Ferrum traktowali hodowlę kur jako zajęcie uboczne. Od 1914 hodowcy byli skupieni w ►Towarzystwie Hodowli Drobiu (aktywnym w okresie międzywojennym, co poświadcza udział boguciczan i zawodzian w miejskich i wojewódzkich wystawach drobiu), po 1922 należeli do Związku Ogrodnictwa i Hodowli Drobiu Wielkich Katowic. Na Koszutce do hodowców indywidualnych należały rodziny: Kimel, Mysyk, Wypiór; w Bogucicach w okresie międzywojennym: Magdalena Kalus, Józef Rychty, Berthold Stach. Po II wojnie światowej przy ►ul. 1 Maja istniała fabryka wyrobów z pierza. Wedłu danych z 1966 na terenie Bogucic hodowano 12 484 sztuk drobiu (m.in. 2106 gęsi, 232 kaczki, 230 indyków), co stanowiło 22% hodowli w Katowicach. Popularnymi rasami w hodowli kur były: zielononóżki, karmazyny, leghorny, ►Kółko Rolnicze specjalizowało się w hodowli rasy Susexx. Hodowcy należeli do Wojewódzkiego Związku Hodowców Drobiu.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Rolnictwa, sygn. 538; „Gazeta Ludowa” 1911, nr 41; „Rolnik Śląski” 1929, nr 11.

DROGA DO NIEBA, modlitewnik autorstwa ►ks. Ludwika Skowronka w języku polskim (w języku niemieckim: Weg zu Himmel). Pierwsze wydanie ukazało się 25 VIII 1902 (11 tys. egz.) nakładem Drukarni Meyera w Raciborzu (w sprzedaży od 25 I 1903). Szerzył kult Matki Bożej. Książeczka zawierała modlitwy, pieśni i pouczenia. Stanowiła pamiątkę przywożoną do domu z boguckiego odpustu. Na jej tytułowej stronie widniał ►obraz Matki Boskiej Boguckiej. Do 1933 obowiązywał w Administracji Apostolskiej Górnego Śląska. Ostatnie przedwojenne wydanie ukazało się w rejencji opolskiej w1936; w diecezji opolskiej zmodernizowany – aktualny do dziś. Droga do nieba stała się inspiracją do opracowania modlitewników dla dzieci, drogi krzyżowej oraz pieśni i modlitw na Boże Narodzenie.
K. Worbs: Droga do nieba ks. Ludwika Skowronka – modlitewnik powstały w Bogucicach. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000.

DROGA KATOWICE − MYSŁOWICE, trakt prowadzący z ►dominium mysłowickiego do Kuźnicy Boguckiej i Katowic, powstał z inicjatywy Mieroszewskich (zob. ►Krzysztof Mieroszewski) w XVII w. Początkowo przy drodze znajdowała się zabudowa wiejska; po wybudowaniu linii kolejowej Wrocław − Mysłowice zyskała na znaczeniu w komunikacji; w poł. XIX w. powstały obiekty przemysłowe; przekształciła się w Krakauerstraße (ob. ►ul. 1 Maja).

DROGA KRAJOWA NR 79; aleja Walentego ►Roździeńskiego do węzła Bagienna w kierunku Chorzowa – jedna z głównych arterii drogowych Katowic; przecina teren Bogucic równoleżnikowo w południowej jej części i zapewnia w kierunku zachodnim połączenie z Chorzowem i Bytomiem, zaś na wschód z Mysłowicami, Jaworznem, Chrzanowem i Krakowem; we wrześniu 2007 średnie natężenie ruchu samochodowego na godzinę w czasie szczytu popołudniowego wynosiło w rejonie pomiędzy skrzyżowaniem z ulicą ►Bogucicką i ulicą Jerzego ►Dudy-Gracza 6581 pojazdów, z czego 90,2 proc. z nich stanowiły samochody osobowe.

DROGA KRZYŻOWA W KOŚCIELE PW. WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY, dzieło Adama ►Bunscha, pierwotnie malowane dla starego kościoła (1951), od 1978 w nowym ►kościele pw. Wniebowzięcia NMP.
Pół wieku. Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 1952–2002. Katowice 2003.

DROGA NA LOTNISKO, połączenie komunikacyjne pomiędzy ul. Paderewskiego a Muchowcem, powstałe w latach 1932–1933 z inicjatywy Koła LOPP w Katowicach.
„Górnoślązak” 1933, nr 186.

DRUŻBA, dziecięcy zespół taneczny, z siedzibą w ►Zakładowym Domu Kultury Huty „Ferrum”; 25 członków, kierownik: Alina Basiek-Wiszniowska.
APK, zesp. Wojewódzki Ośrodek Kultury, sygn. 83.

DRZEWNA ULICA (Holzgasse –1908, Drzewna – 1920, Jagdstraße – 1939–1945), położona w Zawodziu, dł. 80 m, układ południkowy. Zabudowa rozpoczęła się w 1850 i była związana z działalnością kopalni „Ferdynand”, do której w okresie międzywojennym należały 3 domy (zob. ►kopalnia Katowice).
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Weglowego, sygn. 1187; Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 2 / pod Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

DUDY-GRACZA ULICA, arteria miejska, długości ok. 480 m, jedna z ważniejszych ulic na pograniczu Śródmieścia i Zawodzia, rozpoczynająca swój bieg od skrzyżowania z Aleją Walentego ►Roździeńskiego (►Drogowa Trasa Średnicowa, ►Droga Krajowa 79) w rejonie wylotu z tunelu pod ►Rondem im. gen. J. Ziętka, stanowiąc niejako przedłużenie ulicy Tadeusza ►Dobrowolskiego, następnie krzyżująca się z drogami dojazdowymi do budynków ►Roździeńskiego Walentego Osiedla. Za mostem nad rzeką ►Rawą ulica kończy swój bieg, dobiegając do ulic Warszawskiej, ►1 Maja i ►Granicznej. Za zadanie ma odciążyć ruch w śródmieściu miasta, po obu jej stronach biegną trasy rowerowe, a od 2010 roku jest także fragmentem trasy katowickiego etapu wyścigu kolarskiego Tour de Pologne. Siedzibę przy tej ulicy mają Miejskie Przedsiębiorstwo Taksówkowe w Katowicach i punkt konsultacyjny Diakonii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP. Nazwę nadano w 2007 roku decyzją Rady Miasta.
Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 2. Pod red. A. Barciaka, E. Chojeckiej, S. Fertacza. Katowice 2012.

DUKALA, nazwa miejscowa na określenie łąki plebańskiej w Bogucicach (granicznej dla ►parafii św. Szczepana na obszarze Zawodzia) w XIX w.; o powierzchni 21 a. 70 m² (grunty klasy VI).
AKAD, Akta Lokalne, sygn. 125; P. Piwowarczyk: Rolnictwo i rolnicy w Bogucicach ze szczególnym uwzględnieniem rodziny Nytzów. Chorzów 2017.

DUNIKOWSKIEGO XAWEREGO ULICA (dawniej ulica ►Róży Luksemburg); wytyczona w 1951 roku, od 1995 pod obecną nazwą; długości ok. 1,5 km; infrastruktura: NZOZ Agmed, Elektro-Mark, Rzezik D. Reklama.
Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. T. 2. Pod red. A. Barciaka, E. Chojeckiej, S. Fertacza. Katowice 2012.

DUSZPASTERSTWO AKADEMICKIE przy ►kościele Opatrzności Bożej i ►Uniwersytecie Ekonomicznym w ►Zawodziu, kontynuuje działalność zainicjowaną przez ►ks. Józefa Bańkę w 1945 w kościele p.w. Andrzeja Boboli przy ul. Warszawskiej w Katowicach, w 1947 przeniesioną na Zawodzie, gdzie istniała pierwsza wyższa uczelnia w Katowicach. Reaktywowane w 2000 z inicjatywy bp. Damiana Zimonia; z siedzibą w salce na I piętrze ►Domu Katechetycznego, od 2003 ►Caritas Academica. W 2006 urządzono w suterynie kościoła Opatrzności Bożej kryptę (kaplicę) dla duszpasterstwa akademickiego, gdzie odbywają się msze. Celem jest upowszechnienie idei Krucjaty Wyzwolenia Człowieka; osiągnięcia: nagranie i umieszczenie na youtube.pl Chwalą Tobie Panie oraz Tobie Panie Zaufałem. Opiekun: ks. dr Grzegorz Polok. Ośrodki duszpasterstwa akademickiego istnieją też przy ►parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa na Koszutce i ►parafii św. Szczepana w Bogucicach.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia historyczna dzielnicy Katowice-Zawodzie i parafii p.w. Opatrzności Bożej. Katowice 2011.

DUSZPASTERSTWO AKADEMICKIE, GRANICZNA, powstało z inicjatywy studentów AWF Katowice; pierwszą siedzibę miało w ►domu akademickim AWF (dziś w budynku przy ul. Paderewskiego 32 ma swą siedzibę m.in. II Urząd Skarbowy), obecnie pod wieżą kościelną; opiekunowie: ks. Piotr Kurzela, Piotr Biela; spotkania miały charakter modlitewny, organizowano wspólne wyjazdy na rekolekcje na Stary Groń, w tym środowisku zrodziło się wiele powołań zakonnych i związków małżeńskich.
Pół wieku. Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 1952–2002. Katowice 2003.

DÜRSCHLAG, rzemieślniczy warsztat malarstwa pokojowego przy ul. ►Żółkiewskiego; jego właścicielami byli bracia Józef i Robert D. (pierwsza o nich wzmianka pochodzi z ok. 1923 roku); warsztat istniał do 1945.
AUM, zesp. 1 sygn. 2590; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych. Województwo śląskie 1929/30; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935.

2 U STRAßE zob. ►Czarneckiego Stefana ulica

DWORCOWA zob. ►Łączna ulica

DWORCOWA, zob. ul. ►Racławicka.

DWORCOWY Hotel (Bahnhoff Hotel), najstarszy hotel w ►Zawodziu zlokalizowany obok stacji kolejowej ►Kunegundaweihe przy ►ul. P. Chromika. Pierwsze wzmianki o hotelu (w którym mieściły się: bufet, kręgielnia, ogród, kolonada, stajnia, wozownia, ubojnia) pochodzą z1899; właścicielem obiektu był Zygmunt Kornblum.
AUM, zesp. 1, sygn. 239.

DWÓR MARII (Marienhoff), osiedle w formie czworoboku, założone po zakończeniu działalności hut cynkowych: ►Fanny i ►Franz na ►Koszutce, zamieszkałe przez fornali; na terenie osiedla znajdowała się kuźnia. W okresie międzywojennym majątek rolny (126 ha) był zarządzany przez ►Wspólnotę Interesów. Po II wojnie światowej znalazł się w gestii Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Katowicach; do powiększonego obszaru (wielkości 150,75 ha) na Koszutce został dołączony majątek rolny Hohenlohe na Brynowie oraz pola na Muchowcu pod wspólną administracją, wydzierżawiony 22 IX 1945 przez Dział Rolno-Leśny Katowickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego (administrator Hanasiewicz); w 1946 zatrudniał 36 pracowników; do majątku należały: grunty orne (180,5 ha), łąki (21,5 ha), nieużytki (8,75 ha), las (10 ha); budynki i podwórza, spichlerze i stodoły zajmowały 24 ha; uprawiano zboża (żyto, jęczmień jary), kukurydzę, rośliny okopowe (buraki pastewne, ziemniaki), hodowano bydło rogate i konie; część gruntów była użytkowana przez ►kopalnię „Katowice”, Polskie Koleje Państwowe; w miejscu dworu stanął ►Spodek.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 1159; APK, zesp. Wojewódzka Rada Narodowa, sygn. 400; L. Boberski: Spis wszystkich miejscowości województwa śląskiego z wyszczególnieniem gminy, parafji kościoła rzymskokatolickiego i ewangelickiego, okręgów urzędowych powiatu, sądu, urzędu stanu cywilnego, najbliższej stacji kolejowej i poczty; alfabetyczny spis ulic miasta Katowic wraz z pocztowym urzędem oddawczym; administracyjny podział województwa śląskiego z podaniem władz i urzędów; alfabetyczny spis urzędów i agencji pocztowych w województwie śląskiem. Poznań [ok. 1930]; W. Długoborski i inni: Katowice. Ich dzieje i kultura na tle regionu. Katowice 1976.

DYREKCJA KOPALNI KATOWICE, dwupiętrowy gmach przy al. ►Roździeńskiego 3; powstał w drugiej dekadzie XX w.; oprócz dyrekcji w budynku znajdowała się ►Przychodnia lekarska (kopalni „Katowice”); wyburzony w latach 2001–2003; w jego miejscu stanął, przy nowo powstałym ►Placu Wojciecha Kilara, ►Gmach Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia.
M. Bulsa, B. Szmatloch, Katowice, których nie ma. Katowice, kerych niy ma. Łódź 2019.

DZIADEK Stanisław (9 IX 1935, Zamarski – 5 IX 2002), prof. dr. hab., geograf, nauczyciel akademicki, wieloletni pracownik Akademii Ekonomicznej (zob. ►Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach), był pracownikiem Katedry Geografii Ekonomicznej, kierownikiem Zakładu Gospodarki Przestrzennej, wybitnym specjalistą z zakresu geografii przemysłu i transportu, członkiem Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego, Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, a także Komisji Transportu przy Oddziale PAN w Katowicach; autor około 350 artykułów, wypromował 11 doktorantów.
Księga jubileuszowa. 75 lat Uniwersytetu Ekonomicznego, red. M. Kubista-Wróbel, Katowice 2013.

DZIECI MARYI, katolicka wspólnota dzieci; w ►Parafii pw. Opatrzności Bożej w Zawodziu powstała po 1978 roku, pierwszym opiekunem był ks. Klaudiusz Kuźmicki. Skupia głównie dziewczynki w wieku 8–15 lat, posiada własny sztandar; bierze udział w nabożeństwach mszalnych dla dzieci, maryjnych, majowych, święcie Niepokalanego Poczęcia NMP, różańcu (angażując się w opracowanie ich strony wokalnej), w „Wakacjach z Bogiem” i „Feriach z Bogiem”.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

DZIECI MARYI, wspólnota utworzona przed 2002 rokiem w ►parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny; zajmująca się szerzeniem kultu maryjnego; wyjazdy do Brennej (dwa razy w roku); w roku 2002 grupę tworzyło 20 dzieci, opiekunką była s. Zuzanna, dwie animatorki.
Pół wieku. Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 1952–2002. Katowice 2003.

DZIELNICA NR 13 BOGUCICE, jedna z dwudziestu dwóch dzielnic Katowic, jednostka pomocnicza gminy powołana 1 stycznia 1992 roku na mocy uchwały Rady Miasta; jako struktura samorządowa nr 13; Bogucice są statutową dzielnicą w zespole dzielnic śródmiejskich (według uchwały Rady Miejskiej Katowic z 1997). Obowiązujący statut dzielnicy został ustanowiony na mocy uchwały Rady Miasta Katowice z 2021 roku. Zgodnie z przepisami statutu, organami dzielnicy są Rada oraz Zarząd Dzielnicy. Rada Dzielnicy składa się z piętnastu radnych wybieranych na pięcioletnią kadencję. Jest ona organem stanowiącym dzielnicy, a do jej zadań należy m.in. występowanie do organów miasta w sprawie wniosków mieszkańców dzielnicy wchodzących w zakres jej działania, inicjowanie i organizowanie obchodów okolicznościowych, imprez kulturalnych, sportowych czy rekreacyjnych, opiniowanie inicjatyw lokalnych czy też wnioskowanie w sprawach dotyczących obszaru Bogucic. Zarząd Dzielnicy jest organem wykonawczym dzielnicy. Przewodniczący Zarządu reprezentuje dzielnicę na zewnątrz, a do zadań Zarządu należy m.in. przyjmowanie wniosków mieszkańców, organizowanie i koordynowanie inicjatyw społecznych, informowanie mieszkańców o sprawach dzielnicy bądź też przygotowywanie projektów uchwał Rady Dzielnicy.
Rada i Zarząd Dzielnicy siedzibę mają w gmachu bogucickiej filii ►MDK Bogucice-Zawodzie przy ulicy ks. Leopolda ►Markiefki 44a. Przewodniczącą Rady Dzielnicy jest Jowita Hercig, zaś Przewodniczącą Zarządu Dzielnicy – Anna Malik (grudzień 2023). Przedstawiciele Rady i Zarządu biorą udział w spotkaniach informacyjnych, edukacyjnych, w wydarzeniach kulturalnych odbywających się na terenie Bogucic, reprezentują dzielnicę podczas uroczystości miejskich i lokalnych organizowanych m.in. przez MDK Bogucice-Zawodzie oraz placówki szkolne, w szkoleniach czy na sesjach Rady Miasta, aktywnie uczestniczą w kolejnych edycjach katowickiego Budżetu Obywatelskiego oraz inicjatywach lokalnych.
https://radabogucice.pl/o-nas/

DZIEŁO DZIECIĘCTWA PANA JEZUSA, stowarzyszenie misyjne dzieci. Przy ►parafii św. Szczepana w Bogucicach założone w 1902; w I dekadzie XX w. skupiało 300 członków, w 1935 – 347, w 1939 – 481, w 1949 – 100; zakończyło działalność w 1949. Przy ►parafii Opatrzności Bożej w Zawodziu założone w 1930; w 1933 należało do niego 258 dzieci; jego niemieckim odpowiednikiem w Zawodziu było Kindheit Jesu Verein (powstałe w 1930, w 1931 skupiające 258, a w 1935 – 30 członków).
D. Bednarski: Bractwa pobożne, stowarzyszenia i ruchy kościelne w diecezji katowickiej (1945–1989). Katowice 2011; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia historyczna dzielnicy Katowice-Zawodzie i parafii p.w. Opatrzności Bożej. Katowice 2011; J. Kocurek, A. Steuer: Stowarzyszenia społeczne w Bogucicach w latach 1848–1939. W: Parafia bogucicka. Tradycja i współczesność. Księga jubileuszowa. Red. W. Świątkiewicz, J. Wycisło. Katowice 2000; I. Mierzwa: Zaangażowanie charytatywne parafii bogucickiej od połowy XIX w. po czasywspółczesne. W: Parafia bogucicka...; APK, zesp. Zarząd Miejski Katowice, sygn. 15; „Rocznik Diecezji Śląskiej (Katowickiej)” 1936. Katowice 1936.

DZIEWIĄTE (IX) LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE Z ODDZIAŁAMI INTEGRACYJNYMI IM. HENRYKA SIENKIEWICZA W KATOWICACH – publiczne liceum ogólnokształcące, utworzone w 1955 roku jako LO Towarzystwa Przyjaciół Dzieci (do 1967 roku nr 5); do 1986 z siedzibą na terenie ►Koszutki (gmach przy ulicy Michała ►Grażyńskiego 17). W latach 1961–1990 patronem był Jan Kawalec, od 1995 – Henryk Sienkiewicz, od 2012 z siedzibą w osiedlu Tysiąclecia przy ul. Bolesława Krzywoustego, połączyło się z Gimnazjum nr 8, tworząc Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 3, a wraz z tym przeniesiono siedzibę liceum do dotychczasowego budynku Gimnazjum nr 8 przy ulicy Bolesława Chrobrego 4. Na mocy uchwały Rady Miasta Katowice z 30 maja 2019 roku placówkę przekształcono w Zespół Szkół nr 3 w Katowicach. Uczniowie pobierają naukę w klasach integracyjnych, jest także miejsce dla uczniów z autyzmem i zespołem Aspergera. Placówka znana jest z prowadzonego w latach 1978–1990 eksperymentu dydaktycznego (prowadzenie trzech najstarszych profilowanych klas, VI, VII i VIII, matematyczno-fizycznych szkoły podstawowej w liceum; działa też w niej szczep ZHP wspólny dla szkoły podstawowej i liceum; dyrektorzy: Kazimierz Żychnal (1955–1958), Tadeusz Poniewierski (1958–1959),Tadeusz Pikiewicz (1959–1974), Teodor ►Paliczka (1976–1981); znane osoby pracujące w szkole: Kornelia ►Dobkiewiczowa-Jackiewicz, pedagog i pisarka; Grażyna Dyląg – aktorka, reżyserka, pedagog^,; Michał Ogórek – dziennikarz, felietonista, prezenter telewizyjny, satyryk i krytyk filmowy; Mirosław Rzepa – gitarzysta bluesowy; Adam Słomka – polityk, działacz opozycji demokratycznej w PRL, w latach 1991–2001 poseł na Sejm I, II i III kadencji.
https://waszaedukacja.pl/ponadgimnazjalne/ix-liceum-z-oddzialami-integracyjnymi-im-h-sienkiewicza-katowice-625

DZIURKOWSKI ŁAN (siodłaczy łan), nazwa topograficzna, w XVII w. punkt lub linia graniczna pomiędzy Kuźnicą Bogucką i Bogucicami.
P. Piwowarczyk: Historia parafii i kościoła pw. św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach. Katowice 2014.

DZWONY w ►Bazylice Mniejszej p.w. św. Szczepana w Bogucicach; w kościele zawieszono 4 dzwony. Dzwon św. Jan (datowany na XV/XVI w.) pochodził z pierwszego bogucickiego kościoła parafialnego i znajduje się w kościele do dziś (najstarszy zachowany zabytek sakralny na terenie obecnych Katowic). 3 dzwony zamówiono specjalnie dla tej świątyni – Michael i Raphael zostały odlane w ludwisarni w Apoldzie w 1890, a Gabriel powstał w 1892 w Gnadenfeld (ob. Pawłowiczki); w 1917 dzwony te zarekwirowało niemieckie wojsko na swoje potrzeby. W 1919 zawieszono 3 nowe brązowe dzwony (1600 kg – ton „es”, 950 kg – ton „ges”, 675 kg – ton „as”) odlane przez firmę F. Otto z Hemelingen; w 1942 padły ofiarą grabieży dokonanej przez wojsko niemieckie. W 1958 w hucie Małapanew w Ozimku odlano 3 dzwony, które wiszą do dzisiaj: St. Michael (1278 kg – ton „fis”), St. Gabriel (900 kg – ton „a”) i St. Stephanus (608 kg – ton „h”).
AKAD, Akta lokalne, sygn. 106; P. Piwowarczyk: Historia parafii i kościoła p.w. św. Szczepana w Katowicach-Bogucicach. Katowice 2014.

DZWONY, w ►parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, wykonane w firmie Felczyńskich; 1. Wniebowzięcie NMP, 2. św. Jacek, 3. św. Bernard, do kościoła przywiezione zostały 12 września 1992 roku, poświęcone 27 października 1992 przez abpa Damiana Zimonia, na wieży od 22 listopada 1992.
Pół wieku. Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 1952–2002. Katowice 2003.