JACEK Paweł (28 II 1892, Chechło k. Gliwic – 20 X 1973, Katowice), powstaniec śląski, w III ►powstaniu śląskim zastępca dowódcy w pułku toszecko-gliwickim, wiceprezes ►Związku Powstańców Śląskich (1925–1939). Od 1922 mieszkaniec Załęża, od 1927 – Kolonii Ignacego Mościckiego; był właścicielem pierwszego i jedynego sklepu w miejscu zamieszkania, a także właścicielem firmy „Kaloryfer”. Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Ogródków Działkowych im. I. Mościckiego i Związku Powstańców Śląskich Oddziału Miejscowego na Kolonii I. Mościckiego, był jednym z inicjatorów powstania Oddziałów Młodzieży Powstańczej (na Kolonii Mościckiego) w województwie śląskim. Od 1938 mieszkał w Zawodziu; od IX 1939 był członkiem ►Ochotniczych Oddziałów Powstańczych, od 1949 członkiem ►Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Zawodziu. Odznaczony wieloma odznaczeniami państwowymi.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011; A. Steuer: Kolonia Mościckiego. W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
JADWIŻANKI, Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi, założone w 1859 przez ks. Roberta Spiske we Wrocławiu; 20 XII 1886 na zaproszenie ►ks. Leopolda Markiefki 5 sióstr z Niezamyslić przybyło do Bogucic, by zastąpić ►boromeuszki w pracy w ►Sierocińcu Zakładu im. ks. Leopolda Markiefki. Dały początek nowej prowincji katowickiej, która została erygowana 3 VII 1924. Początkowo funkcjonowały w strukturach prowincji wrocławskiej, stopniowo rozszerzając działania wychowawcze (►Przedszkole Sióstr Jadwiżanek, ►Szkoła Podstawowa, ►Wyższa Szkoła Zawodowa Żeńska, ►Szkoła Specjalna); charytatywne (►Kuchnia Ludowa dla Ubogich, ►Kuchnia Mleczna); medyczne (opieka nad gruźlikami, ►Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem, praca w ►Szpitalu Zakonu Bonifratrów). Od 1922 prowadziły działalność w ramach komisariatu (kurator i wizytator ks. Augustyn Koźlik), od 1924 w Prowincji Polskiej Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi. W 1. 1939–1945 usunięte przez niemieckie władze okupacyjne. 19 V 1945 siostry i 80 chłopców powróciło z wojennej tułaczki; prowadziły ►Sierociniec (►Dom Małego Dziecka), ►Stację Opieki nad Uchodźcami. Jadwiżanki utrzymywały się z darowizn, pomocy UNRRA (Administracji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy) oraz władz miejskich; od 1947 prowadziły działalność gospodarczą (►Piekarnia Hostii i Komunikantów). W 1949 rozpoczęła się nagonka ideologiczno-polityczna; od 1961 siostry działały w strukturach Caritas-u, ich majątek upaństwowiono, pozbawiono je też wpływu na wychowanie dzieci i młodzieży. Po 1989 nastąpiło pełne przywrócenie działalności. Obecnie siostry prowadzą Ośrodek Wychowawczy dla dzieci i młodzieży oraz przedszkole, a także pracują przy kościele parafialnym oraz w Kurii Arcybiskupiej w Katowicach.
H. Domagała: Zgromadzenie Sióstr św. Jadwigi Prowincja Katowicka w latach 1945–1989. Lublin 2014; P. Nadolski, Katolickie klasztory i domy zakonne. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.
JANA ulica zob. ►Ignacego Paderewskiego ulica
JANDA Szczepan (1879 – 9 VIII1934), powstaniec śląski, w l. 20. XX w. ławnik miejski; członek placówki ►Związku Powstańców Śląkich w Zawodziu, z poręczenia której dzierżawił restaurację ►Dom Ludowy w ►Starej Strzelnicy.
AUM, zesp. Miasto Katowice, sygn. 191; „Polska Zachodnia” 1934, nr 219.
JAROSZ Roman (21 VII 1902 lub 1 IV 1903, Bogucice – 16 VI 1942, KL Auschwitz), działacz antyhitlerowski. Podczas okupacji niemieckiej zajmował się kolportowaniem ulotek, aresztowany przez gestapo, został wywieziony do obozu koncentracyjnego i rozstrzelany. Mieszkał przy ►ul. Katowickiej.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, sygn. 2362.
JARZYNA Bernard (2 VIII 1894, Bogucice – 13 IV 1940, KL Sachßenhaußen), powstaniec śląski, członek POW GŚl., w l. 30. XX w. komendant organizacji ►Czerwonego Krzyża. Był członkiem ►Ochotniczej Kolumny Sanitarnej w Bogucicach; brał udział w III ►powstaniu śląskim, walczył w obronie Katowic we wrześniu 1939. 10 IX 1939 aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy Katowice, sygn. 2362; „Polska Zachodnia” 1930, nr 265.
„JASKÓŁKA”, Towarzystwo Wycieczkowo-Mandolinowe zob. ►Chopin
JĘDRYCZKO Roman (7 VIII 1899, Żernica – po 1958), powstaniec śląski (uczestnik trzech ►powtań śląskich); członek ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (kapral formacji sanitarnych), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Zabrzu, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Katowice II, grupy toszecko-gliwickiej Związku Powstańców Śląskich w Katowicach. W 1939 brał udział w obronie Katowic; pracował w Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP); mieszkał przy ►ul. 1 Maja w Zawodziu.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, sygn. 564.
JOHANKA zob. ►Świętojanka.
JOHANNESSTRAßE zob. ►Ignacego Paderewskiego ulica
JÓZEF BRODA, fabryka mebli kuchennych w Bogucicach przy ►ul. L. Markiefki 38. Wzmiankowana w l. 1926–1939; pierwotnie Broda i Tomecki. W 1927 zatrudniała 8 robotników.
Księga adresowa województwa śląskiego na rok 1926/1927. Katowice 1927.
JULIUS WEG, nazwa topograficzna historycznej, nieistniejącej ulicy jednodworczej (zamieszkała przez Jakuba Nytza) na ►Koszutce na terenie należącym do ►Katowickiej Spółki Akcyjnej. Pierwsza wzmianka o ulicy pochodzi z 10 IV 1888, a ostatnia z 20 VII 1920.
AUM, zesp. 2, sygn. 156.
JUNGFRAU KONGREGATION zob. ►Sodalicja Mariańska.
JURASZ Antoni (27 IV 1922, Cięcina k. Żywca – 23 III 2011, Katowice), polski aktor teatralny i filmowy. W kampanii wrześniowej 1939 brał udział jako harcerz ochotnik; kolejne lata wojny spędził w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. W 1950 ukończył warszawską PWST i rozpoczął trwająca ponad 40 lat karierę aktorską. Występował na deskach teatrów niemal całej Polski. W l. 1962–1997 związany był z Teatrem Zagłębia w Sosnowcu. Ma w swoim dorobku ok. 40 ról w filmach fabularnych i serialach telewizyjnych. Do jednej z najbardziej znanych jego kreacji filmowych należy rola ojca Leszka w serialu Daleko od szosy w reż. Zbigniewa Chmielewskiego (1976). Pochowany na cmentarzu przy ►ul. W. Wróblewskiego w Bogucicach. Role w filmach: Kramarz (1990), Pan na Żuławach (1984, odc. 3 i 4), Popielec (1982), Odlot (1982), Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1981), W słońcu i w deszczu (1979), Porwanie „Savoi” (1979), Operacja Himmler (1979), Ślad na ziemi (1978), Krótkie życie (1976), Czerwone i czarne kamienie (1976), Dyrektorzy (1975), Doktor Judym (1975), Perła w koronie (1971), Cierpkie głogi (1966), Gorąca linia (1965).
http://antonijurasz.blog.spot.com/p/biografia.html.
