JACEK Paweł (28 II 1892, Chechło k. Gliwic – 20 X 1973, Katowice), powstaniec śląski, w III ►powstaniu śląskim zastępca dowódcy w pułku toszecko-gliwickim, wiceprezes ►Związku Powstańców Śląskich (1925–1939). Od 1922 mieszkaniec Załęża, od 1927 – Kolonii Ignacego Mościckiego; był właścicielem pierwszego i jedynego sklepu w miejscu zamieszkania, a także właścicielem firmy „Kaloryfer”. Pełnił funkcję prezesa Towarzystwa Ogródków Działkowych im. I. Mościckiego i Związku Powstańców Śląskich Oddziału Miejscowego na Kolonii I. Mościckiego, był jednym z inicjatorów powstania Oddziałów Młodzieży Powstańczej (na Kolonii Mościckiego) w województwie śląskim. Od 1938 mieszkał w Zawodziu; od IX 1939 był członkiem ►Ochotniczych Oddziałów Powstańczych, od 1949 członkiem ►Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w Zawodziu. Odznaczony wieloma odznaczeniami państwowymi.
E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011; A. Steuer: Kolonia Mościckiego. W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999.
JADWIŻANKI, Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi, założone w 1859 przez ks. Roberta Spiske we Wrocławiu; 20 XII 1886 na zaproszenie ►ks. Leopolda Markiefki 5 sióstr z Niezamyslić przybyło do Bogucic, by zastąpić ►boromeuszki w pracy w ►Sierocińcu Zakładu im. ks. Leopolda Markiefki. Dały początek nowej prowincji katowickiej, która została erygowana 3 VII 1924. Początkowo funkcjonowały w strukturach prowincji wrocławskiej, stopniowo rozszerzając działania wychowawcze (►Przedszkole Sióstr Jadwiżanek, ►Szkoła Podstawowa, ►Wyższa Szkoła Zawodowa Żeńska, ►Szkoła Specjalna); charytatywne (►Kuchnia Ludowa dla Ubogich, ►Kuchnia Mleczna); medyczne (opieka nad gruźlikami, ►Stacja Opieki nad Matką i Dzieckiem, praca w ►Szpitalu Zakonu Bonifratrów). Od 1922 prowadziły działalność w ramach komisariatu (kurator i wizytator ks. Augustyn Koźlik), od 1924 w Prowincji Polskiej Zgromadzenia Sióstr św. Jadwigi. W 1. 1939–1945 usunięte przez niemieckie władze okupacyjne. 19 V 1945 siostry i 80 chłopców powróciło z wojennej tułaczki; prowadziły ►Sierociniec (►Dom Małego Dziecka), ►Stację Opieki nad Uchodźcami. Jadwiżanki utrzymywały się z darowizn, pomocy UNRRA (Administracji Narodów Zjednoczonych do spraw Pomocy i Odbudowy) oraz władz miejskich; od 1947 prowadziły działalność gospodarczą (►Piekarnia Hostii i Komunikantów). W 1949 rozpoczęła się nagonka ideologiczno-polityczna; od 1961 siostry działały w strukturach Caritas-u, ich majątek upaństwowiono, pozbawiono je też wpływu na wychowanie dzieci i młodzieży. Po 1989 nastąpiło pełne przywrócenie działalności. Obecnie siostry prowadzą Ośrodek Wychowawczy dla dzieci i młodzieży oraz przedszkole, a także pracują przy kościele parafialnym oraz w Kurii Arcybiskupiej w Katowicach.
H. Domagała: Zgromadzenie Sióstr św. Jadwigi Prowincja Katowicka w latach 1945–1989. Lublin 2014; P. Nadolski, Katolickie klasztory i domy zakonne. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.
JAGDSTRAßE zob. ►Drzewna ulica
JANA ulica zob. ►Ignacego Paderewskiego ulica
JANDA Szczepan (1879 – 9 VIII1934), powstaniec śląski, w l. 20. XX w. ławnik miejski; członek placówki ►Związku Powstańców Śląkich w Zawodziu, z poręczenia której dzierżawił restaurację ►Dom Ludowy w ►Starej Strzelnicy.
AUM, zesp. Miasto Katowice, sygn. 191; „Polska Zachodnia” 1934, nr 219.
JANECZKO Eryk (16 I 1913, Bogucice – po 20 IX 1973), działacz sportowy; od 1925 członek ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Bogucicach; w l. 1929–1933 piłkarz w KS ►1920 Katowice; od 1946 działacz sekcji piłki ręcznej w KS ►„Słowian” Katowice; od 1967 działacz (zastępca przewodniczącego) Wydziału Gier i Dyscypliny Okręgowego Związku Piłki Ręcznej. Mieszkał przy ►ul. I. Paderewskiego; odznaczony srebrną odznaką ZPRP za zasługi dla piłki ręcznej.
APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Wydział Kultury Fizycznej, sygn. 1/370.
JAROSZ Roman (21 VII 1902 lub 1 IV 1903, Bogucice – 16 VI 1942, KL Auschwitz), działacz antyhitlerowski. Podczas okupacji niemieckiej zajmował się kolportowaniem ulotek, aresztowany przez gestapo, został wywieziony do obozu koncentracyjnego i rozstrzelany. Mieszkał przy ►ul. Katowickiej.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, sygn. 2362.
JARZYNA Bernard (2 VIII 1894, Bogucice – 13 IV 1940, KL Sachßenhaußen), powstaniec śląski, członek POW GŚl., w l. 30. XX w. komendant organizacji ►Czerwonego Krzyża. Był członkiem ►Ochotniczej Kolumny Sanitarnej w Bogucicach; brał udział w III ►powstaniu śląskim, walczył w obronie Katowic we wrześniu 1939. 10 IX 1939 aresztowany przez gestapo i wywieziony do obozu.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy Katowice, sygn. 2362; „Polska Zachodnia” 1930, nr 265.
„JASKÓŁKA”, Towarzystwo Wycieczkowo-Mandolinowe zob. ►Chopin
JAŚCE, jedno z miecisk w ►Lesie Bogucickim; wzmianka w dokumencie z 1360.
L. Musioł: Bogucice. Gmina i parafia. Monografia historyczna. Katowice 1953.
JEZUICI, w Bogucicach byli organizatorami misji ludowych w okresie duszpasterskiej działalności ►ks. Leopolda Markiefki; pochodzili wyłącznie z Galicji; w Bogucicach mieszkał brat Józef Wojtechowski narodowości czeskiej; ks. Ignacy Skrocki oraz Iwo Ceżowski byli poetami –swoje utwory dedykowali ks. L. Markiefce; w 1852 ►misje w Bogucicach połączono z poświęceniem odbudowanej ►kaplicy Matki Boskiej Szkaplerznej (misyjnej na cmentarzu); od 1905 parafianie jeździli na rekolekcje zamknięte do nowo utworzonej placówki w Dziedzicach (m.in. górnicy, nauczyciele, poborowi); w ramach Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży (zob. ►Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej) podtrzymywali kult św. Alojzego (po 1905) w ramach tzw. niedziel alojzjańskich.
B Czaplicki: Górnośląski duszpasterz ks. Leopold Markiefka (1813–1882) i jego dzieła. Lubliniec–Kokotek 2014; B. Czaplicki: Ksiądz Ludwik Skowronek (1859–1934) i jego dzieła. Katowice 2016.
JĘDRYCZKO Roman (7 VIII 1899, Żernica – po 1958), powstaniec śląski (uczestnik trzech ►powtań śląskich); członek ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska (kapral formacji sanitarnych), Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Zabrzu, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” Katowice II, grupy toszecko-gliwickiej Związku Powstańców Śląskich w Katowicach. W 1939 brał udział w obronie Katowic; pracował w Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych (DOKP); mieszkał przy ►ul. 1 Maja w Zawodziu.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, sygn. 564.
JOHANKA zob. ►Świętojanka.
JOHANNESSTRAßE zob. ►Ignacego Paderewskiego ulica
JOZSEF JANDA, firma z siedzibą w Bogucicach, zał. 5 X 1910 przy ►ul. L. Markiefki 57.
APK, zesp. Rejestr handlowy, sygn. 986 kat.
JÓZEF BRODA, fabryka mebli kuchennych w Bogucicach przy ►ul. L. Markiefki 38. Wzmiankowana w l. 1926–1939; pierwotnie Broda i Tomecki. W 1927 zatrudniała 8 robotników.
Księga adresowa województwa śląskiego na rok 1926/1927. Katowice 1927.
JÓZEF PISSAREK zob. ►Wawel
JÓZEF PISSAREK, restauracja z ogrodem i altaną przy ul. Krakowskiej 88 (ob. ►ul. 1 Maja) 88, w budynku wzmiankowanym w 1884; przed I wojną światową właścicielem był Abraham Weißenberg, od ok. 1925 Józef Pissarek; w budynku mieściły się: destylarnia alkoholi (►Wawel), tymczasowa siedziba ►Towarzystwa Czytelni Ludowych i biblioteki, lokal ►Polskiej Partii Socjalistycznej w Zawodziu, ►Związku Inwalidów Spółki Brackiej; po II wojnie światowej – hurtownia materiałów żelaznych „Orlando”, wytwórnia soków owocowych „Pardess”, warsztat ślusarski, wytwórnia pantofli.
AUM Katowice, zesp. 1, sygn. 1241.
JULIUS WEG, nazwa topograficzna historycznej, nieistniejącej ulicy jednodworczej (zamieszkała przez Jakuba Nytza) na ►Koszutce na terenie należącym do ►Katowickiej Spółki Akcyjnej. Pierwsza wzmianka o ulicy pochodzi z 10 IV 1888, a ostatnia z 20 VII 1920.
AUM, zesp. 2, sygn. 156.
JUNGFRAU KONGREGATION zob. ►Sodalicja Mariańska.
JURASZ Antoni (27 IV 1922, Cięcina k. Żywca – 23 III 2011, Katowice), polski aktor teatralny i filmowy. W kampanii wrześniowej 1939 brał udział jako harcerz ochotnik; kolejne lata wojny spędził w hitlerowskich obozach koncentracyjnych. W 1950 ukończył warszawską PWST i rozpoczął trwająca ponad 40 lat karierę aktorską. Występował na deskach teatrów niemal całej Polski. W l. 1962–1997 związany był z Teatrem Zagłębia w Sosnowcu. Ma w swoim dorobku ok. 40 ról w filmach fabularnych i serialach telewizyjnych. Do jednej z najbardziej znanych jego kreacji filmowych należy rola ojca Leszka w serialu Daleko od szosy w reż. Zbigniewa Chmielewskiego (1976). Pochowany na cmentarzu przy ►ul. W. Wróblewskiego w Bogucicach. Role w filmach: Kramarz (1990), Pan na Żuławach (1984, odc. 3 i 4), Popielec (1982), Odlot (1982), Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (1981), W słońcu i w deszczu (1979), Porwanie „Savoi” (1979), Operacja Himmler (1979), Ślad na ziemi (1978), Krótkie życie (1976), Czerwone i czarne kamienie (1976), Dyrektorzy (1975), Doktor Judym (1975), Perła w koronie (1971), Cierpkie głogi (1966), Gorąca linia (1965).
http://antonijurasz.blog.spot.com/p/biografia.html.
