Oddział grafiki
6 III 2013 - 10 IV 2013
Salvador Dali – jeden z najbardziej uznanych artystów XX w. – został poproszony przez rząd włoski o wykonanie ilustracji przedstawiających wszystkie pieśni Boskiej Komedii Dantego Alighieri. Artysta wykonał akwarele, które później przetrnansponowano na drewniane klocki. Dzięki wykorzystaniu techniki graficznej można było zilustrować wielonakładowe wydanie poematu. Raymond Jacquet i Jean Taricco – cenieni rzemieślnicy – podjęli się tej pracy, czego efektem było ok. 3500 matryc. Tak wielka liczba twardych, bukszpanowych klocków umożliwiła dokładne oddanie walorów pierwowzoru, czyli delikatnej, „wrażliwej na kolor” akwareli.
Pod względem stylistycznym grafiki wydają się bardzo różne – budowane jednobarwnymi plamami lub kolorowe, kreślone precyzyjną kreską albo układane z drobnych elementów (Raj, Pieśń 11 i 17). Dziś, oglądając Boską Komedię, zachwycamy się architekturą zaświatów Dantego oraz nałożoną na nią wizją artysty plastyka, a także jego twórczym podejściem do tradycyjnego warsztatu. Przedstawienia poszczególnych scen – ich interpretacja oddaje całą wielkość Dalego jako artysty. Są tu charakterystyczne dla niego motywy zdeformowanych ciał z podpieranymi kończynami (Piekło, Pieśń 33), szuflad (Czyściec, Pieśń 1), zmiękczonych przedmiotów (Piekło, Pieśń 30), tzw. podwójnych motywów (Piekło, Pieśń 22; Czyściec, Pieśń 12) oraz przedstawień ukrzyżowanego Chrystusa (Raj, Pieśń 14), czy nosorożca (Raj, Pieśń 6).
Status ilustracji książkowej, od kiedy zaczęła towarzyszyć słowu pisanemu, znacznie się zmienił. Początkowo pełniła rolę dodatku, uatrakcyjniając wolumin, z biegiem czasu jednak stała się artystycznym przedmiotem plastycznym – „faktem artystycznym” często nobilitującym książkę. W ten sposób powstawało nowe, samoistne dzieło o innej niż literacka wartości artystycznej (livre de peintre - księga malarza, później livre d'artiste - księga artysty). O zilustrowanie dzieł literackich proszono wielkich, uznanych współcześnie artystów, a następnie rytownicy sporządzali płyty do wydrukowania nakładu. Dbałość o nadzwyczajny charakter wydania przejawiała się w użyciu najwyższej jakości papieru, pięknej oprawie, numerowanej i limitowanej edycji.
Prezentowany na wystawie egzemplarz Boskiej Komedii pochodzi z 1960 r.
Wydawca: Les Heures Claires - Editions d'Art, nakład 350 egzemplarzy wydrukowanych na papierze BFK Rives.
Dodatkowym walorem ekspozycji będzie pokazanie dekompozycji – odbitych osobno klocków – składowych jednej ilustracji (rodzaj wyciągów barwnych).
Właścicielem prezentowanego egzemplarza książki jest firma Lep Art Consulting.
Czym La Commedia zasłużyła na wielowiekową adorację czytelników, którzy nazwali ją Boską, a studia nad jej treścią doczekały się własnej dziedziny nauki – dantologii?
Florencja czasów Dantego (1265–1321), jego rodzinnego miasta, była miejscem ścierania się różnych opcji politycznych związanych z kształtowaniem się wpływów cesarstwa i papiestwa w całej Europie. Doprowadziło to do głębokich podziałów i zaciekłych walk politycznych. Dante był nie tylko ich świadkiem, ale i czynnym uczestnikiem. Ciężko doświadczony w życiu – skazany na wygnanie, a później śmierć – nigdy do ukochanego miasta nie powrócił. Teraźniejszość autora oraz jego osobiste przeżycia, w tym śmierć ukochanej Beatrycze, zostały głęboko wplecione w treść poematu. Głównym jednak celem autora było pokazanie upadku moralnego społeczeństwa i władzy, krzywd i niesprawiedliwości, których przecież sam doświadczył. Poemat to próba odpowiedzi na pytanie, które każdy człowiek kiedyś zadaje: unde malum – skąd zło? Odpowiedzią jest głęboka wiara w Boga i dobroć natury ludzkiej, pomimo wszystko. Przedstawiona w Boskiej Komedii autorska wizja zaświatów – ostatecznego przeznaczenia człowieka – to wielowymiarowy obraz średniowiecznej kultury, gdzie realizm i logika łączą się z nadzwyczajną wyobraźnią Dantego.
Poemat uzmysławia również czytelnikowi, że jego REALNE TU I TERAZ jest kształtowane i podporządkowane temu, co należy do sfery pozaempirycznej – IMAGINACJI WIECZNOŚCI. Rozumienie sensu życia i śmierci nie wywodzi się z doświadczenia i tego, co nazywamy realną rzeczywistością, ale odwrotnie – to nasze działanie, kształtujące realną rzeczywistość, wypływa z wyobrażenia o tym, czego nikt z żywych nie może doświadczyć. Jakaż to siła zbiorowej ludzkiej wyobraźni, która tworzy rzeczywistość, gdzie człowiek jako członek społeczeństwa funkcjonuje!
Czyż opowieść o wędrówce po świecie imaginacji mogła ominąć takiego twórcę jak Salvador Dali – surrealistę przekonanego o konieczności wydobywania na jaw, ze snów i wizji, nieskrępowanych przez rozum obrazów, jako sposobu uwolnienia swej osobowości? Idąc tą drogą, Dali wymyślił metodę paranoiczno-krytyczną, która odsyła artystę do podświadomości, skąd może czerpać treści będące przedmiotem twórczości.
Można powiedzieć, że spotkanie Dantego i Salvadora było oczywiste i zaowocowało zilustrowaniem wszystkich pieśni Boskiej Komedii. Spoglądając na grafiki, widzimy wieloznaczeniową wizję dwóch Artystów – pióra i pędzla. Co ich łączy? Imaginacja tego, czego nikt z żyjących nie oglądał. Co powiedziałby Alighieri na plastyczną interpretację Dalego? Jak bardzo zadziwiłaby ona autora La Commedii? A może stwierdziłby, że to przerasta JEGO wyobraźnię?
La Commedia była inspiracją dla wielu artystów już od pierwszych lat po jej wydaniu. Wszystkie sceny po raz pierwszy zilustrował Sandro Botticelli, choć najbardziej znane przedstawienie, inspirowane opisami dantejskich zaświatów, to fresk Sąd Ostateczny Michała Anioła w Kaplicy Sykstyńskiej. W Polsce temat Boskiej Komedii podjęli: Miłosz Kotarbiński (olej), Konstanty Brandel (akwaforta), Stefan Mrożewski (drzeworyt), Jerzy Panek (drzeworyt), Grzegorz Bednarski (pastel).
Dorota Rogoż