Budynek główny
16 VI 2012 - 10 IX 2012
90 lat temu przyłączono Górny Śląsk do Polski.
W 2012 r. przypada 90 rocznica przyłączenia, po niemal 600 latach, części Górnego Śląska do Polski. W 1348 r. nastąpiła inkorporacja Śląska do Korony Królestwa Czech, natomiast w 1526 r. dostał się pod panowanie monarchii Habsburgów. Habsburskie rządy na Śląsku trwały aż do wojen śląskich toczonych (z przerwami) w latach 1740 – 1763. Na skutek tych zmagań toczonych pomiędzy Habsburgami a Hohenzollernami, Śląsk został przyłączony do królestwa Prus, a od 1871 r. wchodził w skład Cesarstwa Niemieckiego. W listopadzie 1918 r. dobiegła końca I wojna światowa. Na mapy Europy po 123 latach zaborów powróciła Rzeczpospolita Polska. Państwa Ententy zadecydowały, że na Górnym Śląsku miał odbyć się plebiscyt. Zanim odbył się plebiscyt doszło do wybuchu 2 powstań śląskich w 1919 i 1920 r. Plebiscyt górnośląski miał miejsce 20 marca 1920 r. Po plebiscycie, w którym za Polską opowiedziało się 40,3% ludności uprawnionej do głosowania, pojawiło się niebezpieczeństwo, że Rada Najwyższa podejmie niekorzystną dla Polski decyzję w sprawie podziału obszaru plebiscytowego. Wojciech Korfanty, który nie zgadzał się na podział Górnego Śląska według linii Percival-de Marinis podjął ostateczną decyzję o rozpoczęciu strajku generalnego i akcji powstańczej. Trzecie powstanie śląskie trwało od nocy z 2 na 3 maja do 5 lipca 1921 r. Zakończyło się ono kompromisem pomiędzy stronami walczącymi. Stało się tak dzięki pertraktacjom rozejmowym, w których główną rolę odegrała Komisja Międzysojusznicza. Sprzyjająca powstańcom postawa Francji przypieczętowała korzystne rozwiązanie dla strony polskiej. Po zakończeniu działań zbrojnych Rada Najwyższa ponownie zajęła się problemem podziału Górnego Śląska.
20 października 1921 r. Rada Ambasadorów zatwierdziła decyzję Rady Ligi Narodów w sprawie podziału obszaru górnośląskiego. Zgodnie z decyzją Ligi Narodów do Polski przyłączono 3214 km² górnośląskiego obszaru plebiscytowego, na którym mieszkało ok. 996,5 tys. osób. Do Rzeczpospolitej zostały przyłączone powiaty: katowicki, królewskohucki, lubliniecki, tarnogórski, świętochłowicki, pszczyński i rybnicki, w których w plebiscycie większość społeczeństwa zagłosowała za Polską.
15 maja 1922 r. w Genewie została podpisana polsko-niemiecka konwencja górnośląska. Konwencja ta miała doprowadzić do normalizacji życia społeczno-politycznego i gospodarczego na terenie górnośląskiego obszaru plebiscytowego.
15 czerwca 1922 r. podpisano „Zarządzenie w przedmiocie oddania przez Komisję Międzysojuszniczą Rządzącą i Plebiscytową Górnego Śląska obszarów przyznanym Niemcom i Polsce na podstawie traktatu pokojowego, podpisanego w Wersalu 28 czerwca 1919 r”.
17 czerwca 1922 r. rozpoczął się pierwszy etap przejmowania władzy na części byłego obszaru plebiscytowego przydzielonego Polsce. Rozwiązano wówczas oddziały Policji Górnego Śląska – APO. Wieczorem tego dnia do śródmieścia Katowic wkroczyły oddziały polskiej policji pod dowództwem płk. Stanisława Młodnickiego, który później został pierwszym komendantem Policji Województwa Śląskiego (PWŚl.) w Katowicach.
18 czerwca 1922 r. Józef Rymer objął stanowisko wojewody śląskiego. W tym dniu do Katowic wkroczyły oddziały polskiej policji konnej.
19 czerwca 1922 r. przedstawiciel Komisji Międzysojuszniczej, mjr Saleron, oficjalnie przekazał władzę w Katowicach burmistrzowi Alfonsowi Górnikowi. Tego dnia także Katowice opuścili żołnierze francuscy.
20 czerwca 1922 r. rozpoczęły się uroczystości wkroczenia polskiego wojska do Katowic. O 8.00 rano most graniczny pomiędzy Szopienicami a Sosnowcem przekroczyły oddziały polskiego wojska, na czele z gen. Stanisławem Szeptyckim, powitane przez J. Rymera, W. Korfantego, J. Mildnera. Trasa przemarszu wojska biegła przez: Roździeń, Szopienice, Burowiec, Zawodzie oraz Katowice. Główne uroczystości odbyły się na katowickim rynku, gdzie gen. S. Szeptycki dokonał przeglądu wojska, a następnie ks. Teodor Kubina oraz ks. Aleksander Skowroński odprawili mszę Św. przy ołtarzu ustawionym na schodach teatru. O 14.00 wojewoda śląski, Józef Rymer, podejmował przybyłych dygnitarzy oraz oficerów WP śniadaniem w hotelu „Savoy” przy ul. Mariackiej w Katowicach. W tym czasie dla katowiczan zorganizowano różne atrakcje i zabawy w Parku Południowym (od 1925 r. Park im. Tadeusza Kościuszki). O 17.00 dokonano uroczystej zmiany warty na rynku. Pełniących ją od poprzedniego dnia powstańców śląskich wymienili żołnierze z 23. Dywizji Piechoty. Obchody w dniu 20 czerwca zamknęło przyjęcie w Reichshalle (dziś Filharmonia Śląska).
23 czerwca 1922 r. żołnierze 75. Pułku Piechoty, pod dowództwem gen. Kazimierza Horoszkiewicza, wkroczyli do Królewskiej Huty.
26 czerwca 1922 r. polskie wojsko przejęło kontrolę w części powiatów: bytomskiego, lublinieckiego i tarnogórskiego, wkroczyło do Brzezin, Piekar Śląskich, Tarnowskich Gór, Lublińca, Lipin, Łagiewnik oraz Hajduk Wielkich.
29 czerwca 1922 r. zostały przejęte powiat pszczyński i polska część powiatu zabrskiego. Do Pszczyny wkroczyli wówczas żołnierze 5. Pułku Strzelców Konnych oraz 23. Pułku Artylerii Polnej.
4 lipca 1922 r. polskie wojsko zajęło powiat rybnicki i części powiatów raciborskiego i gliwickiego. W Rybniku podpisano w tym dniu protokół dotyczący przejęcia przez Rzeczpospolitą Polską przyznanych jej terenów Górnego Śląska.
16 lipca 1922 r. w Katowicach odbyły się ogólnopolskie uroczystości z okazji przyłączenia Górnego Śląska do Polski. Na uroczystości zaplanowane na ten dzień przybyli reprezentanci Sejmu RP, na czele z marszałkiem Sejmu Wojciechem Trąmpczyńskim, oraz reprezentujący Naczelnika Państwa – Józefa Piłsudskiego – minister spraw wewnętrznych Antoni Kamieński. Przybyłych gości powitali na dworcu liczni dygnitarze: wojewoda J. Rymer wraz z członkami Tymczasowej Rady Wojewódzkiej, gen. S. Szeptycki z korpusem oficerskim, burmistrz A. Górnik z przedstawicielami Rady Miejskiej. Uroczystości rozpoczęły się mszą polową w Parku Południowym, po której J. Rymer wręczył A. Kamieńskiemu uroczysty Akt pamiątkowy połączenia Górnego Śląska z Rzeczpospolitą. Po uroczystościach w Parku Południowym wielotysięczny tłum udał się w pochodzie w stronę rynku, idąc ulicami: Beaty (dziś Kościuszki), Zieloną (dziś Żwirki i Wigury), Mikołowską, Moltkego (dziś Matejki), przez plac Wilhelma (Wolności) i ul. Grundmana (dziś 3 Maja), gdzie odbyła się defilada wojskowa.
O godz. 14.00 Józef Rymer podjął przybyłych dygnitarzy oraz oficerów WP na śniadaniu w Reichshalle. Na to uroczyste spotkanie zostało zaproszonych ok. 500 gości. W tym czasie, dla mieszkańców Katowic, zorganizowano różne atrakcje, m.in. mecz piłki nożnej pomiędzy drużynami „Pogoń” Katowice, a „Strzelec” Wilno.
26 sierpnia 1922 r. w godzinach wieczornych przybył do Katowic Józef Piłsudski.
27 sierpnia 1922 r. o 9.30 odbyło się oficjalne przywitanie J. Piłsudskiego, w którym uczestniczyli m.in. J. Rymer, dowódca katowickiej 23. Dywizji Piechoty – gen. Kazimierz Horoszkiewicz – oraz burmistrz – A. Górnik. Po powitaniu ks. Teodor Kubina odprawił mszę polową, po której Marszałek udekorował powstańców śląskich orderami Virtuti Militari, a następnie odebrał defiladę wojskową.
Od 16 lipca 1922 r. rozpoczął się nowy rozdział w historii Katowic oraz Górnego Śląska. Z części przyłączonej do Polski zostało utworzone województwo śląskie, któremu nadano szeroką autonomię. Jej podstawą był Statut Organiczny Województwa Śląskiego uchwalony 15 lipca 1920 r. przez Sejm Ustawodawczy RP.
Michał Cieślak