Leksykon struktur katowickiego sportu i turystyki

AKADE, Akademicki Klub Narciarski Uniwersytetu Śląskiego, założony w 1975 roku; organizator nauki jazdy na nartach w ramach akcji „Zima” oraz zawodów sportowych; z bazą w Korbielowie i Szczyrku; działacze: Czesław Rosiak, Mieczysław Zięć, Piotr Cholewa; sukcesy indywidualne: Krystyna Krupska (akademicka MP), zespołowo – pierwsze miejsce w 1980 roku w ogólnopolskim współzawodnictwie akademickich klubów narciarskich.
K.Miroszewski, K.Wilczok: Akademicki Związek Sportowy Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach (1968–1918). Katowice 2018.

AKADEMIA SPORTU, zob. ►Młoda Gieksa.

AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO IM. JERZEGO KUKUCZKI W KATOWICACH, uczelnia wyższa, utworzona w 1979, z siedzibą przy ul. Mikołowskiej 72a, z prawem doktoryzowania (1992), habilitacji (1999); nawiązuje do tradycji: ►Technikum Wychowania Fizycznego, ►Studium Nauczycielskie Wychowania Fizycznego, ►Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego. Nazwa obecna, im. Jerzego Kukuczki, została nadana 27 II 2008; obiekty: rektorat, budynek – hala lekkoatletyczna przy ul. Raciborskiej 1, basen, stadion lekkoatletyczny, dom akademicki, domy asystenta, stołówki; oddział zamiejscowy w Jastrzębiu Zdroju; dwuwydziałowa: Wychowanie Fizyczne z katedrami: Analiz Systemowych w Sporcie, Humanistycznych Podstaw Kultury Fizycznej, Motoryczności Człowieka, Nauk Biologicznych, Nauk Fizjologiczno–Medycznych, Edukacji dla Bezpieczeństwa. Sportów Indywidualnych, Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego, Zespołowych Gier Sportowych, Turystyki, Rekreacji i Zarządzania; Fizjoterapii z katedrami: Podstaw Fizjoterapii, Fizjoterapii w Chorobach Narządów Wewnętrznych, Fizjoterapii Układu Nerwowego i Narządu Ruchu, Ergonomii, Protetyki i Ortotyki; współpraca międzynarodowa z Uniwersytetem w Kijowie; 5074 studentów (2007); organizacje uczelniane i studenckie: ►AZS AWF KATOWICE, Fundacja AWF, Uczelniana Rada Samorządu Studenckiego AWF; rektorzy: Lechosław Dec (1980–84), prof. Stanisław Socha (1984–90). prof. Joachim Raczek (1990–96), prof. Janusz Nowotny (1996–99), prof. Wiesław Pilis (1999–2003) prof. Władysław Mynarski (2003–05), prof. Zbigniew Waśkiewicz (2005–2012), prof. Adam Zając (od 2012); wydawnictwa: Roczniki Akademii Wychowania Fizycznego; gazety: uczelniana – „Rekord”, studencka – „Akson”.
M. Sraga: Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach w latach 1970–2005 i jej rola w kształceniu kadr kultury fizycznej. Katowice 2009.

AKADEMICKI KLUB JEŹDZIECKI KATOWICE, założona w 1965 roku przy filii Uniwersytetu Jagiellońskiego (od 1968 przy Uniwersytecie Śląskim) w Katowicach, z siedzibą w ośrodku w Zbrosławicach; 520 członków (1973), 51 koni, ze strukturami hippicznymi AKJ Socjalistycznego Związku Studentów Polskich ówczesnej Akademii Ekonomicznej w Katowicach i AKJ ówczesnej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej; klub specjalizował się w konkurencji ujeżdżania, został zlikwidowany około 1989, reaktywowany w 2013 roku.
R. Urban: Sport jeździecki w Polsce w latach 1945–1989, Gorzów Wlkp. 2013.

AKADEMICKI KLUB JEŹDZIECKI PRZY RADZIE OKRĘGOWEJ ZRZESZENIA STUDENTÓW POLSKICH w Katowicach, zał. XII 1968 przez grupę krakowskich studentów – miłośników koni; od 1969 prowadzono kurs teoretyczny, zajęcia teoretyczne odbywały się w Katedrze Chowu Koni prof. Erazma Brzeskiego w Wyższej Szkole Rolniczej w Krakowie; praktyczne z jazdy konnej zorganizowano w Krakowskim Klubie Jazdy Konnej; od 1971 działalność grupy sportowej (szkolenie w Zbrosławicach), od 1972 udział w akademickich mistrzostwach szkół Wyższych; w 1979 zakończył działalność.
http://www.akj.us.edu.pl/

AKADEMICKI KLUB JEŹDZIECKI UNIWERSYTETU ŚLĄSKIEGO Powstał 6 V 2013 z inicjatywy grupy studentów UŚ, połączonych zamiłowaniem do koni i wspólną pasją – jazdą konną. Główny cel to upowszechnianie i rozwój jeździectwa, rekreacji i turystyki wśród młodzieży oraz w środowiskach akademickich, a zarazem rozpowszechnianie kultury fizycznej. Nawiązuje do tradycji ►Akademickiego Klubu Jeździeckiego w Katowicach.
http://www.akj.us.edu.pl/

AKADEMICKI SPORT W KATOWICACH, nurt w dziejach kultury fizycznej oparty na sportowej aktywności studentów; struktura bazująca na klubach uczelnianych (k.u.) Akademickiego Związku Sportowego. Pionierską rolę w rozwoju a.s. odegrała jednostka organizacyjna przy Wyższej Szkole Nauk Społeczno-Gospodarczych (zał. 12 X 1945, podległa pierwotnie centrali w Krakowie, od 1949 w Warszawie); w II połowie lat 40. XX w., z udziałem przedstawicieli k.u. WSNSiG i Akademii Muzycznej w Katowicach, powstał Zarząd Środowiskowy AZS (prezes Tadeusz Janik), obejmujący wkrótce także k.u. ►AZS Wyższej Szkoły Pedagogicznej (1950), Wydziału Grafiki Propagandowej Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych we Wrocławiu z siedzibą w Katowicach. Po reorganizacji i przyjęciu modelu sowieckiego zaznaczyła się działalność kół sportowych (zob. ►Koło Sportowe) i Terenowego Koła Akademickiego Zrzeszenia Sportowego (I połowa lat 50. XX w.), w latach 1957–1969 nastąpił powrót do koncepcji k.u. AZS (z udziałem k.u. ►AZS Filii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katowicach, 1963, włączonego w 1968 w struktury ►AZS Uniwersytetu Śląskiego). Scalenie a.s. dokonało się w ramach Międzyuczelnianego Klubu ►AZS Środowisko  (1970–1974), połączonego (1974–1975) ze ►Szkolnym Związkiem Sportowym jako ►Szkolny Klub Sportowy AZS Katowice. Kolejny powrót do k.u. AZS nastąpił w latach 80., na rok 1982 datowane są początki działalności gospodarczej; ruszyły turystyka i taternictwo; (zob. ►AZS Katowice, AZS Uniwersytet Śląski, ►AZS Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, ►AZS Akademii Muzycznej i Akademii Sztuk Pięknych, ►AZS Filii Politechniki Śląskiej w Katowicach oraz ►AZS Górnośląskiej Wyższej Szkoły Handlowej w Katowicach (zał. 1999), ►Śląskiej Wyższej Szkoły Zarządzania w Katowicach (2000), ►AZS Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych w Katowicach (2005), ►AZS Wyższej Szkoły Technologii Informatycznej w Katowicach (2006); współcześnie strukturę a.s. współtworzą ponadto Klub Środowiskowy AZS Katowice i Organizacja Środowiskowa AZS Katowice; z sekcji lekkoatletycznych AZS w województwie katowickim utworzony został w latach 70. XX w. ►AZS Śląsk. Imprezy: Akademickie Mistrzostwa Śląska (od 1974) w kilkunastu dyscyplinach sportu, zawody „O Paterę Trybuny Robotniczej” (współzawodnictwo wszystkich śląskich k.u. AZS). Sportowcy akademiccy startują od 1960 r. w IO, mistrzostwach świata, mistrzostwach Europy i Mistrzostwach Polski oraz ich akademickich odpowiednikach; Krystyna Żmija-Makowska, studentka Uniwersytetu Ekonomicznego i tenisistka KS ►Baildon Katowice, zapoczątkowała występy na uniwersjadach (1963); pierwszy sukces w kręgu a.s. zanotowała Cecylia Malczyk, studentka Centralnego Instytutu Wychowania Fizycznego w Warszawie, złota medalistka na Akademickich Mistrzostwach Świata w koszykówce (1935); inni sportowcy: Robert Korzeniowski, Paulina Ligocka, Justyna Kowalczyk, Zuzanna Radecka, Ryszard Skowronek, Krzysztof Wilusz.
60 lat AZS Katowice. Cz. 2: Wspomnienia. Red. A. Miszta. Katowice 2006.; A. Steuer: Ruch sportowy w województwie śląskim w latach 1922–1939. Opole 2008.

AKADEMICKIE MISTRZOSTWA ŚWIATA, multidyscyplinarne, ogólnoświatowe zawody studentów rozgrywane w konkurencjach letnich (1924–1957) i zimowych (1928–1958); pierwszymi katowiczanami-medalistami zawodów byli hokeista Lucjan Kulej w 1928 oraz koszykarka Cecylia Malczyk w 1935 roku (obydwoje reprezentowali AZS Warszawa); największe sukcesy w AMŚ katowiccy sportowcy notowali w latach 1951–1956: 9 (1–6–2) medali zdobyło sześciu sportowców reprezentujących cztery kluby: Górnik, Gwardię, Stal i szopienicką Stal – w hokeju na lodzie, pływaniu, podnoszeniu ciężarów, szermierce i tenisie; zob. też ►Uniwersjady.

Osiągnięcia sportowców katowickich w Akademickich Mistrzostwach Świata

H. Hanusz, B. Korpak: Polacy na zimowych uniwersjadach 1960–2017. Białystok 2017; H. Hanusz, B. Korpak, Polacy na letnich uniwersjadach 1959–2009. Warszawa 2010.

AKROBATYKA SPORTOWA, dyscyplina sportu; pierwotnie (do 1939) zwana też gimnastyką akrobatyczną. Formami pokazowymi były piramidy, a w obszarze działania ►Dzielnicy Śląskiej Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” pokazy miały miejsce podczas szczególnych okazji, np. VIII Wszechpolskiego Zlotu „Sokoła” w Katowicach. Do odrodzenia a.s. po II wojnie światowej przyczyniła się kadra pedagogiczna (Augustyn Barczyk, Tadeusz Ślusarek) w ►Technikum Wychowania Fizycznego w Katowicach (a.s. znalazła się w programie nauczania tej placówki od 1953 r. i programie działalności KS ►Zryw Katowice). Rozwojem a.s. w latach 1955–1957 zajmowała się podsekcja gimnastyki akrobatycznej w sekcji ►gimnastyki sportowej ►Wojewódzkiego Komitetu Kultury Fizycznej w Stalinogrodzie, a od 1957 r. ►Okręg Katowicki Polskiego Związku Akrobatyki Sportowej. Od 1955 kluby Okręgu brały udział w MP, jednakże w okresie 1964–1977 nastąpił kryzys dyscypliny skutkujący m.in. absencją w zawodach ogólnopolskich; aktualnie a.s. uprawiana jest w dwóch klubach katowickich: ►AZS AWF Katowice i MKS ►Pałac Młodzieży. Osiągnięcia organizacyjne: zawody Pucharu Świata 1977 w Katowicach, międzynarodowe zawody o Puchar Barbórki (1980–1990 i od 1998–nadal), MP (1964); działacze: Tadeusz Świat, Stanisław Wygas. Osiągnięcia sportowe związane są głównie z jedną konkurencją – ćwiczeniami na ścieżce, zarówno w wersji IFSA (International Federation Sport Acrobatic), jak i FIT (Federation Internationale de Trampoline), medale MP (w latach 1956–1964 i 1978–2010), zdobywało 54 zawodników z 4 klubów: ►AZS AWF Katowice, ►Gwardia Katowice, ►Sparta Katowice i Zryw Katowice. Czołowi sportowcy: Zbigniew Bąchór, Barbara Eustachewicz, Tomasz Kies, Alfred Kucharczyk, Marcin Leszczaniecki, Krzysztof Wilusz.

Osiągnięcia międzynarodowe

Osiągnięcia krajowe

E. Polak: Akrobatyka sportowa w Polsce. Rzeszów 2003; A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012.

ALFRED (Lasek Wełnowiecki), park historyczny (założony w poł. XIX w. jako zakładowy) w dzielnicy Wełnowiec (przy ul. I. Daszyńskiego) o pow. 4,3 ha. Przebiega tędy ►Szlak Turystyczny Historii Górnictwa Górnośląskiego; w pobliżu powstaje osiedle Zielony Zakątek.
B. Tokarska-Guzik i in.: Przyroda Katowic. Katowice 2005.

ALMATUR, Biuro Wczasów Podróży i Turystyki Zrzeszenia Studentów Polskich (wcześniej Biuro Podróży i Turystyki Socjalistycznego Związku Studentów Polskich, spółka z o.o., zał. 1956, z inicjatywy Komitetu ds. Turystyki Ogólnopolskiego Komitetu Współpracy Organizacji Młodzieży z siedzibą w Katowicach przy ul. 3 Maja 7. Struktura Almaturu w l. 80. XX w. obejmowała: agencje w Gliwicach i Katowicach (Uniwersytet Śląski), Zakład Treningowy Koni Akademickich Klubów Jeździeckich w Zbrosławicach, Ośrodek Jeździecki Akademickich Klubów Jeździeckich w Trachach, Akademicki Klub Żeglarski ►Armada Katowice, hotel na Osiedlu Paderewskiego w Katowicach. Świadczy usługi turystyczne dla środowiska akademickiego (turystyka krajowa i zagraniczna), prowadzi międzynarodowe obozy studenckie, utrzymuje kontakty z akademickimi biurami w Europie. Aktualnie jest organizatorem turystyki studentów i dzieci.
J. Gaj: Dzieje turystyki w Polsce. Warszawa 2008.

ALPINO KATOWICE, szkolny klub narciarski, zał. 2005 w Kostuchnie, z siedzibą przy ul. Baranowicza. Działa też oddział w Pawłowicach Śląskich. Prowadzi sekcje: narciarską, nart wodnych, pływacką, skatingu, łyżworolek, snowboardu, tenisa ziemnego, żeglarską. Funkcję prezesa pełni Tymoteusz Marcin Błaszczyk.

ALTES TURN VEREIN KATTOWITZ (także: Männer Turnverein Deutsche Forposten, Männer Turnverein, 1871–1918), niemiecka organizacja kultury fizycznej, pierwsza w Katowicach, zał. 12 V 1860, zapoczątkowała odrodzenie niemieckiego ruchu turnerskiego na Górnym Śląsku (wokół niej powstawały organizacje gimnastyczne w całej rejencji opolskiej). Jej powstaniu przyświecała misja cywilizacyjna, jaką ludność napływowa zamierzała zrealizować (z pobudek zdrowotnych, pedagogicznych i nacjonalistycznych) w okresie poprzedzającym powstanie miasta Katowice. W pierwszym okresie skupiała przedstawicieli przyszłych elit miejskich, w tym „ojców miasta”: dr. Richarda Holtzego, Friedrich Wilhelm Grundmanna, pastora Oskara Clausnitzera. Głównym determinantem jej powstania na obszarze wiejskim były względy taktyczne (ośrodki miejskie na Górnym Śląsku były opanowane przez ►Gildie Strzeleckie, z którymi turnerzy nie zamierzali rywalizować o wpływy). W 1861 odegrała istotną rolę w powstaniu w Gliwicach okręgu gimnastycznego (►I Turngau); do 1870/1871 stabilna organizacyjnie, w strukturze uwzględniała wyłącznie podział na płeć i wiek (oddziały: młodych dziewcząt, kobiet, chłopców, mężczyzn i oldboyów). Wskutek kryzysu kadrowego (spadek liczebności członków ze 134 w 1862 do 16 w 1876) stanęła przed dylematem wyboru dalszego kierunku działań ideowych. Opanowana przez filantropów w 1875 dała początek Ochotniczej Straży Pożarnej w Katowicach. Od 1884 dysponowała halą gimnastyczną na zapleczu szkoły świeckiej przy ul. Friedrichstraβe (ob. ul. Warszawska). Organizowała (1874, 1897, 1907) święta gimnastyczne (Turnfest); w 1901 zainicjowała budowę Wieży Bismarcka w Parku Południowym; uczestniczyła w akcji ►Volks- und Jugendspiele. do 1905 w jej strukturach (Jugendabteilung) działała sekcja piłki nożnej. W okresie powstań śląskich współpracowała z Grenzschutzem, zwalczała polski ruch narodowo-niepodległościowy. Straty osobowe związane z I wojną światową zostały zrekompensowane po decyzji ►Deutscher Turnerschaft in Polnisch Schlesien z 1921 o komasacji małych organizacji turnerskich w miejscowościach o przewadze ludności polskiej; jedna z 3 niemieckich organizacji gimnastycznych na terenie Katowic w 1926 skupiała 455 członków, wspierana ze środków finansowych Volksbundu. W 1923 odegrała pionierską rolę w rozwoju piłki ręcznej 11-osobowej w województwie śląskim; w 2 poł. l. 30. XX w. należała do Polskiego Związku Piłki Ręcznej, ►Śląskiego Okręgowego Związku Piłki Ręcznej; do III 1939 bez większych sukcesów brała udział w rozgrywkach mistrzowskich tych central; od 1926 w ►Deutsche Turnerschaft in Polen; wiosną 1939 zerwała kontakty z organizacjami polskimi. W 1935 wydała jubileuszową jednodniówkę na 75-lecie istnienia. Po 1939 jedna z niewielu organizacji kultury fizycznej, która za zasługi zachowała swoją nazwę; zlikwidowana w 1945. Działacze: Thomas Ronge, Georg Vogt, Karl Dulawski.
T. Jurek: Kultura fizyczna mniejszości niemieckiej w Polsce w latach 1918–1939. Gorzów Wlkp. 1998.

ALTUS, Śląski Klub Paralotniowy, zał. 1994, z siedzibą przy ul. Osikowej 48 w Wełnowcu. Prowadzi przede wszystkim działalność szkoleniową – szkoła pilotażu paralotni z certyfikatem Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W l. 1994–2008 wyszkolono 400 pilotów.
https://paralotnie.katowice.pl

ALTUS FITNESS CLUB KATOWICE, o pow. 4500 m kw., zlokalizowany w najwyższym budynku w regionie – Altusie; w 2016 r. w jego salach kinowych uruchomiono kilka siłowni i klub fitness, strefy spa i relaksu, korty do squasha, park trampolin oraz 10-metrowa ścianka wspinaczkowa. Obok znajduje się olbrzymie atrium z restauracjami, butikami i punktami handlowymi.
https://katowice.naszemiasto.pl/klub-fitness-w-dawnym-kinie-i-najwyzszym-budynku-katowic/ar/c3-4579096

AMATORSKI KLUB SPORTOWY KATOWICE, wzmiankowany w prasie w 1925 roku, członek ►Górnośląskiego Związku Lekkoatletycznego (2).
„Polonia” 1925,  nr 110.

AMICUS, Skat Club Amicus Kopalni Węgla Kamiennego „Staszic” w Katowicach-Giszowcu, z siedzibą w ►Giszowcu, w Miejskim Domu Kultury, Plac Pod Lipami 1; zał. z inspiracji Zakładowego Koła NSZZ „Solidarność” (1995), początkowo pod nazwą Klub Skatowy „Kompleks” (do 2000); skupia 60 członków (2009); działacze: Piotr Czypionka, Janusz Konowalski, Jerzy Wieszolek; osiągnięcia: 1 (0–0–1) medal ME (2001): 3 m. turniej drużynowy (2001); 9 (3–3–3) medali MP (2006–2016), 1 m. turniej kobiet (2006), 2 m.: turniej kobiet (2006, 2008–2009), turniej mężczyzn (2008), turniej oldbojów (2006), drużynowo (2008); sportowcy: Helena Broda, Ewa Bucka, Ewa Lubecka, Lothar Gattner, Gerd Mitzscherling.
J. Tofilska: Giszowiec. Monografia historyczna. Katowice 2016; http:// www.pzskat. pl/page/9,okregi/111,katowice/122,xv-lat-amicus-kwk-staszic-katowice.html; mdk.katowice.pl/klub-skata-amicus

MP w skacie

http://www.pzskat.pl/page/13,statystyki/51,druzynowe-mistrzostwa-polski-i-liga.html; http://www.pzskat.pl/page/13, statystyki /52, indywidualne-mistrzostwa-polski.html

ANTONA UTHEMANNA PARK, zob. ►Park Antona Uthemana

ARA, UKS , zał. przed 2006 rokiem przy SP nr 11 z oddziałami integracyjnymi w Katowicach-►Brynowie. Sekcje – dla dzieci: ►piłka nożna, ►piłka ręczna, ►siatkówka, ►tenis; dla dorosłych: ►aerobik, siatkówka, zumba.
https://www.sp11katowice.pl

ARENA KATOWICE (Nowa Bukowa), kompleks sportowy ze stadionem miejskim, powstały w Załęskiej Hałdzie, przy ulicy ►Nowa Bukowa 1, w bezpośrednim sąsiedztwie ►autostrady A4; budowany w latach 2021–2025; główne obiekty to stadion o pojemności 15.048 miejsc i hala sportowa – 2792 miejsc. Koncepcję architektoniczną obiektu opracowała pracownia RS Architekci. Całkowita powierzchnia zabudowy wynosi 38.000 m kw., powierzchnia obiektów sportowych – 21.000 m kw.; swe mecze rozgrywać tu mają piłkarze, piłkarki oraz siatkarze. Kompleks tworzą ponadto boiska treningowe o nawierzchni trawiastej, elementy małej architektury oraz parking. Otwarcie stadionu miało miejsce 30 marca 2025 roku, inauguracyjny mecz piłkarski, na szczeblu ekstraklasy, rozegrany został pomiędzy GKS Katowice i Górnikiem Zabrze (2–1).
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stadion_Miejski_w_Katowicach

ARMADA, Akademicki Klub Żeglarski Armada, największy żeglarski klub akademicki w Polsce, z siedzibą przy ul. Krzywej 4 w Katowicach. Działał jako Yacht Club Związku Studentów Polskich Katowice (26 IV 1967–1969), Katowicki Yacht Club ZSP (1969–1977), Katowicki Yacht Club ZSP Armada (1978–1989), Akademicki Klub (1990 – nadal). W 1969 skupiał 98, a w 1975 – 200 członków. Dysponuje własnymi jachtami: „Karolinka”, „Dar Śląska”, „Carbonia” oraz bazą sprzętowa na Mazurach. Uczestniczył w Wielkich Regatach Columbus 92 (śladami Krzysztofa Kolumba). Osiągnięcia: 1 m. DMP Yacht Clubów ZSP (1969).
https://klubarmada.republika.pl.

ASTRA TOUR, biuro turystyczne w Katowicach przy ul. Dyrekcyjnej 6; spółka cywilna; działa na rynku turystycznym od 1990 roku, zatrudnia 11 osób; organizuje wyjazdy turystyczne do wszystkich krajów Europy i Afryki Północnej oraz kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży. Jest właścicielem trzech autokarów marki Bova i Neoplan, wyposażonych w barek, wideo oraz WC.

ATHLETEN UND RINGSPORTVEREIN, jedno z pierwszych towarzystw ciężkoatletycznych w Katowicach, z siedzibą w rynku, prezes: Roman Budniok, wzmiankowane w niemieckich księgach adresowych z 1910 roku.
Adressbuch für Kattowitz und Umgegend : Bogutschütz-Zawodzie, Domb, Eichenau, Hohenlohehütte, Idaweiche, Schloss=Kattowitz, Schoppinitz-Rosdzin und Zalenze nebst deren Gutsbezirke und Kolonien: 1910

ATOM KATOWICE II (Zawodzie), KS przy Fabryce Chemicznej „Giesche”, zał. 30 IX 1946, jednosekcyjny klub piłkarski. Działacze: Józef Frey, Wiktor Horboła, Józef Kędzior, Wiktor Piechota. Boisko dzierżawione od KS Ferrum (zob. ►Słowian Katowice). Po fuzji w VIII 1948 z RKS ►Naprzód Szopienice działał pod nazwą KS ►Atom-Naprzód Szopienice.
APK, zesp. Okręg Śląski Polskiego Związku Piłki Nożnej Katowice, sygn. 43; Z dziejów Bogucic. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej przez Miejski Dom Kultury „Bogucice-Zawodzie” z okazji 650-lecia Bogucic w dniach 13–14 października 2010 roku. Miejski Dom Kultury „Bogucice-Zawodzie” 2011; A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

ATOM-NAPRZÓD SZOPIENICE, powstał w 1948 w wyniku scalenia KS: Atom przy Fabryce Chemicznej Montokwas w Katowicach-Zawodziu i ►Naprzód przy Zakładach Budowlanych w Szopienicach (1948); prowadził sekcję piłki nożnej. Zob. też ►Hetman 22 Dąbrówka Mała.
APK, zesp. Okręg Śląski Polskiego Związku Piłki Nożnej Katowice, sygn. 43; Z dziejów Bogucic. Materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej przez Miejski Dom Kultury „Bogucice-Zawodzie” z okazji 650-lecia Bogucic w dniach 13–14 października 2010 roku. Miejski Dom Kultury „Bogucice-Zawodzie” 2011; A. Steuer: Kultura fizyczna. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E, Chojecka, S. Fertacz. T. 1. Katowice 2012; E. Breitkopf, E. Skorwider, A. Steuer: Zawodzie. Monografia dzielnicy i parafii Opatrzności Bożej w Katowicach. Katowice 2011.

AUTO-MOTO CLUB KATOWICE, zob. ►Kosmos.

AUTOBUSY, najstarsze aktualnie istniejące regulaminowe ognisko ►Towarzystwa Krzewienia Kultury Fizycznej w Katowicach, zał. 1959 przy Zajezdni Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Zawodziu (ob. siedziba przy ul. Mickiewicza w Katowicach); uznawane za najbardziej aktywne spośród ognisk zakładowych w Katowicach. Prowadzi sekcje: piłki nożnej, lekkoatletyki, tenisa stołowego, kolarską. Jest organizatorem Miejskich Turniejów Piłki Nożnej Old Boy’s „Liga dla młodych duchem”.
http://www.tkkf.bnx.pl/viewpage.php?page_id=20; http://www.tkkf.bnx.pl/viewpage.php?page_id=3.

AUTOMOBILKLUB ŚLĄSKI KATOWICE, zał. IV 1924, zarejestrowany 29 IX 1924, nazwy: Śląski Klub Automobilowy, Automobilklub Polski Oddział Śląski; W l. 1940–45 przejęty przez paramilitarną organizację NSKK (Narodowo–Socjalistyczny Korpus Kierowców) Strassenverkehrs Hilfsdienst Ost Oberschlesien Motorstandarte 119; reaktywowany 1945; 29 I 1950 wcielony do Okręgu Śląskiego ►Polskiego Związku Motorowego; 22 I 1958 odzyskał osobowość prawną; inicjatorzy: hr. Jan Jerzy Oppersdorf, Józef Gawrych, Jan Bukowski; prezes Konstanty Wolny, działacze: Baltazar Szaflik, Zbigniew Korfanty, Jan Rzymełka; dr Geissheinhammer; siedziba: Katowice, ul. Poprzeczna 6, od 1929 Stawowa 2, Plac Wolności 12, po 1945 Stanisława 4; AŚ charakteryzował się i nadal charakteryzuje elitarnym składem społecznym: ziemiaństwo, inteligencja, przedsiębiorcy, wojskowi; liczba członków: 123 (1927), 700 (1937), 230 (1973), 1446 (2004). Statut AŚ przewidywał tworzenie rozbudowanych struktur: sekcji, delegatur i kół; w sekcjach podległych komisji sportowej uprawiano: rajdy i wyścigi samochodowe, karawaning, karting, wyścigi motocyklowe, oprócz sportowej istnieją jeszcze komisje turystyczna oraz bezpieczeństwa ruchu drogowego; pierwsze delegatury (Bielsko, Sosnowiec) powstały w l. 30. XX w., do 1977 założono ich 24 (bielska, cieszyńska, częstochowska oraz przy Mostostalu Zabrze usamodzielniły się, tworząc odrębne automobilkluby). Na terenie Katowic działalność prowadziły 44 koła, m.in. przy takich firmach, jak: Przedsiębiorstwo Geologiczne „Południe”, Przedsiębiorstwo Montażu Urządzeń Górniczych, Śląska Akademia Medyczna, Wojewódzki Szpital Zespolony, Przedsiębiorstwo Geograficzno-Kartograficzne, Instal, Dyrekcja Okręgowa Polskich Kolei Państwowych w Katowicach, Zakłady Urządzeń Radiowych i Telewizyjnych „Granat” Katowice, OPAM Katowice, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Projektowania i Dostaw Urządzeń Ochrony Przemysłu Węglowego, Elektrobudowa, BIPROMET, Przedsiębiorstwo Montażu Urządzeń Elektrycznych, Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej, Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego (późniejsza AWF), Centralny Ośrodek Projektowania Technologicznego Przemysłu Maszyn Górniczych „Ortem”, Hydrobudowa Śląsk, Przedsiębiorstwo Geologiczno-Kartograficzne, Fabryki Sprzętu i Narzędzi Górniczych „Fasing”, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Usług Turystycznych, Huta Metali Nieżelaznych w Szopienicach; poza Katowicami: Przedsiębiorstwo Produkcji Urządzeń Specjalnych, Instytut Metali Nieżelaznych, Instytut Materiałów Ogniotrwałych, Energoprojekt, Proerg, Montochem, Metalchem, Politechnika Śląska w Gliwicach, Śląska Akademia Medyczna w Zabrzu, BIPROKOP, Zakłady Azotowe, BUMETOR w Chorzowie, Liceum Ogólnokształcące w Tarnowskich Górach, Huta Cynku w Miasteczku Śląskim, Zakłady Chemiczne „Krywałd” w Knurowie, KWK „Bolesław Śmiały”, ERG w Łaziskach Górnych; Szpital Wojewódzki, Fabryka Samochodów Małolitrażowych (Zakład nr 2) w Tychach, Szkłobudowa w Jaroszowicach, KWK „Jankowice”, Elektrownia Rybnik, BEFAMA w Bielsku-Białej, Wodzisławskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych Przemysłu Węglowego w Wodzisławiu, Zakłady Silników Małej Mocy „Silma”, FSM „Polmo” nr 7, Vitromontaż w Sosnowcu, Klub Robotniczy PKP w Pyskowicach, Huta „Katowice”. W 1988 r. liczba jednostek organizacyjnych wzrosła do 75, w końcu pierwszej dekady XXI w. pozostały delegatury w Cieszynie, Łaziskach Górnych, koła środowiskowe w Czechowicach-Dziedzicach, Jastrzębiu, Krakowie, niesłyszących, niepełnosprawnych, pojazdów zabytkowych (przy którym od 2007 działa Muzeum Pojazdów Zabytkowych w Zabrzu), miłośników jazdy terenowej, seniorów. Działalność gospodarcza: warsztaty samochodowe, stacje kontroli pojazdów (ul. Pawła w Katowicach, w Giszowcu) fabryka (warsztat) „SAM”; szkoły dla kierowców: współpraca z policją w zakresie bezpieczeństwa drogowego, kursy prawa jazdy; imprezy: Śląski Rajd Samochodowy (1924, 1927); Zlot Gwiaździsty do Katowic (1927), udział w MP (od 1927). Organizator imprez: Jazda konkursowa (1949), Pogoń za lisem (1939). Rajd w Nieznane, Rajd Nocny, Śląski Rajd Samochodowy (1924, 1927), zawody dla początkujących na drogach lokalnych, Zloty Gwiaździste, Rajd Wisły (który miał status eliminacji do rajdowych mistrzostw Europy); wydawnictwa: komunikaty (l. 60 XX w.), informatory (początek l. 70 XX.), sprawozdania (połowa l. 70 XX w.), biuletyn (od 2004); Czołowi sportowcy Ryszard Grychtoł, Michał Nahorski, Rudolf Wrocławski (Breslauer), Antoni Wajner (konkurencje samochodowe), Jan Hennek, Herbert Hennek, Henryk Wieteska (wyścigi motocyklowe); osiągnięcia sportowe: 181 (74–62–45) medali MP w tym: 152 (59–52–41) w sportach samochodowych; 29 (15–10–4) w wyścigach motocyklowych.
40 lat w służbie motoryzacji: historia Polskiego Związku Motorowego. Warszawa 1991; , G. Rosiak: Rozwój sportu automobilowego w województwie śląskim w latach 1922–1939. W: Z najnowszej historii kultury fizycznej w Polsce, t. 5. Gorzów 2002; http://www.scr.civ.pl/mprc.html; http://www.scr.civ.pl/index.html

Osiągnięcia krajowe

MP w wyścigach motocyklowych

MP w sportach samochodowych

http://www.scr.civ.pl/mprc.html; http://www.scr.civ.pl/index.html; M. Ozga, M. Szymkowiak, Sport polski 1953. Warszawa 1954; J. Łysakowski, M. Ozga: Sport polski 1955. Warszawa 1956; http://www.scr.civ.pl/wmp1963.html

AVE, pierwsze na Śląsku biuro turystyczne (zał. 15 VIII 1991) specjalizujące się w pielgrzymkach, z siedzibą w Katowicach przy ul. Gawronów 20. Rozpoczęło swoją działalność, służąc organizacją pielgrzymek do miejsc świętych i najpiękniejszych sanktuariów świata szlakami: apostołów i świętych (m.in. św. Piotra i Pawła – Turcja, Grecja, Malta, Włochy, św. Bartłomieja – wyspy Eolskie, św. Andrzeja – Grecja, Włochy, św. Jakuba – Hiszpania), biblijnymi (Izrael, Palestyna, Jordania, Egipt, Syria, Liban), sanktuariów Maryjnych (Gwadelupa), sacrum chrześcijaństwa (wyspy Morza Śródziemnego, kraje bałtyckie, skandynawskie, prawosławne) i wieloma innymi. Biuro organizowało wiele wyjazdów na ważne dla chrześcijanin wydarzenia (m.in. kanonizacje w Rzymie, beatyfikacje, światowe spotkania młodzieży, światowe spotkania w Taize, pogrzeb papieża Jana Pawła II i z okazji rocznicy jego śmierci). Pielgrzymi podróżowali z AVE m.in. do Ameryki (USA, Kanada, Meksyk, Gwatemala, Honduras, Brazylia, Peru, Boliwia, Wenezuela, Argentyna), Azji (Japonia, Chiny, Filipiny), Afryki (Egipt, Tunezja, Maroko i Etiopia) oraz krajów europejskich.. Od 1998 roku zajmuje się również organizacją pielgrzymek dla obcokrajowców po Polsce. Z tej oferty skorzystali już pielgrzymi m.in. z Francji, Niemiec, Irlandii, Singapuru.
https://www.ave.turystyka.pl/page_historia_biura.html.

AWANGARDA KATOWICE, Klub Tańca A., założony w 1993 roku, z siedzibą przy ul. Chorzowskiej 9b (od 2001), z klimatyzowanymi, odpowiednio nagłośnionymi salami, klubokawiarnią, tanecznym atelier; pierwszy profesjonalny klub tańca na Śląsku, szkolący tancerzy w każdym wieku (Klub Malucha, kursy tańca towarzyskiego, break-dance, tańca współczesnego, tańców orientalnych, disco dance, latino solo, new style, hip-hop, funky, salsy (kurs podstawowy i zaawansowany), ►aerobiku, stepu, grupy klubowe. Najlepsi tancerze turniejowi, m.in. uczestnicy ME, przekazywani są do innych klubów. Założycielem A. jest Cezary Doroszkiewicz; klub jest członkiem World Dance Council (WDC) International Professional Dance Sport Council (IPDSC), Euro Dance Center (EDC), International Dance Organization (IDO), Polskiego Zawodowego Stowarzyszenia Tanecznego (PZST), Polskiego Towarzystwa Tanecznego (PTT).

AZS AKADEMII MUZYCZNEJ I AKADEMII SZTUK PIĘKNYCH, powstał w l. 50. XX w. ze scalenia Międzyuczelnianego Klubu AZS Akademii Muzycznej w Katowicach (1948) i Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach (1950), z siedzibą w Akademii Muzycznej; wszedł w skład ►AZS Środowisko (1970–1974). Odrodzony w poprzedniej formie w 1985 liczył 65 członków; w 1989  zakończył działalność. Prowadził sekcje: koszykówki, lekkoatletyki, narciarstwa alpejskiego, piłki nożnej, siatkówki, żeglarską. Był organizatorem akademickich mistrzostw Polski szkół artystycznych w narciarstwie alpejskim i siatkówce. Osiągnięcia: medale na Akademickich Mistrzostwach Wyższych Szkół Artystycznych w siatkówce, narciarstwie alpejskim, piłce nożnej. Działacz: Lucjan Walichnowski.
60 lat AZS Katowice. Cz. 2: Wspomnienia. Red. A. Miszta. Katowice 2006.

AZS AWF KATOWICE, wielosekcyjny Akademicki Klub Sportowy przy ►Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach. Powstał 8 III 1971 jako środowiskowo-międzyuczelniany KS AZS przy Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego; jego struktury tworzyło 6 klubów akademickich województwa katowickiego; 18 XII 1974 nastąpiła fuzja z SKS ►„Ekonomik” i ►MKS Katowice. Działające sekcje: akrobatyka sportowa (1976–2012), biathlon (1999 – nadal), bobsleje (2010 – nadal), dżudo (2005 – nadal), karate (1983-2000), koszykówka mężczyzn (1974–1977, 2005 – nadal), koszykówka kobiet (1974–2010), lekkoatletyka (1970–1973, sekcja wchodziła do struktur ►AZS Śląsk Katowice, istnieje nadal), łyżwiarstwo figurowe (2010), narciarstwo klasyczne: biegi narciarskie (1989 – nadal), skoki, kombinacja norweska, alpejskie (2005 – nadal), piłka nożna kobiet (2010 – nadal), piłka ręczna kobiet (1974–2005), piłka ręczna mężczyzn (1974–1984), pływanie (2000 – nadal), saneczkarstwo lodowe (2011 – nadal), siatkówka kobiet (1974–1984), siatkówka mężczyzn (1974–1984, 1991 – nadal), snowboard, szermierka (1980 – nadal), triathlon (2007 – nadal), trójbój siłowy. W 1982 skupiał 451, a w 2010 – 353 członków.  Drużyny: hokeja na trawie, piłki ręcznej kobiet (1974), koszykówki kobiet (1979), lekkoatletyczna (1974–1976) brały udział w rozgrywkach I ligi, a drużyny piłki ręczna mężczyzn (1974) i siatkówka kobiet (1976) w rozgrywkach II ligi.
Osiągnięcia międzynarodowe: sportowcy AZS AWF na wysokiej rangi imprezach międzynarodowych zdobyli co najmniej 196 (53–66–77) medali: 61 (13–23–25) medali w akrobatyce sportowej, w tym 19 (1–6–12) medali MŚ i 42 (12–17–13) medale ME; 28 (6–10–12) medali w biathlonie, w tym: 4 (0–2–2) medale MŚ, 11 (2–3–6) medali w ME, 10 (2–4–4) medali U, 1 (0–1–0) medal MEJ i 2 (2–0–0) medale światowych igrzysk wojskowych; 1 (0–0–1) medal w dżudo na ME; 4 (1-2-1) medale w kajakarstwie, w tym 3 (0-2-1) w MŚ i 1 (1-0-0) w ME; 33 (11–8–14) medali w lekkoatletyce, w tym 4 (0–3–1) medale MŚ, 2 (0–2–0) medale halowych MŚ 7 (1–0–6) medali ME, 5 (3–0–2) medali HME; 9 (5–1–3) medali U, 5 (1–3–1) medali igrzysk paraolimpijskich, 2 (1–0–1) medale MME, 1 (0–0–1) medal ME juniorów, 1 (0–1–0) medal w światowej rewii sztafet; 29 (10–11–8) medali w narciarstwie, w tym: 5 (2–1–2) medali IO, 7 (1–2–4) medali MŚ, 17 (7–8–2) medali U; 9 (3–3–3) medali w pływaniu, w tym: 1 (0–1–0) medal MŚ, 4 (2–1–1) medale ME, 5 (2–1–2) medale ME juniorów; 5 (3–0–2) medali w snowboardzie, w tym: 1 (0–0–1) medal MŚ, 4 (3–0–1) medale U; 17 (2–7–8) medali w szermierce, w tym: 5 (0–2–3) medali MŚ, 9 (2–3–4) medali ME, 4 (0–2–2) medale U w latach 1970–2019 zdobyli 1406 (474–469–463) medale MP, w tym 143 (53–50–40) medale w akrobatyce sportowej, 100 (38–32–30) medali w biathlonie; 41 (14–18–9) w biathlonie letnim; 20 (5–5–10) medali w dżudo, 8 (4–2–2) medali w kajakarstwie, 320 (107–101–112) medali w lekkoatletyce, 30 (10–8–12) medali w łyżwiarstwie szybkim, 228 (101–73–54) medali w narciarstwie klasycznym alpejskim i wolnym, 12 (2–4–6) medali w narciarstwie letnim, 185 (55–58–72) medali w pływaniu, 12 (2–7–3) medali w saneczkarstwie, 84 (26–30–28) medale w snowboardzie, 95 (29–38–28) medali w szermierce, 39 (10–8–21) medali w triathlonie.
M. Sraga: Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach w latach 1970–2005 i jej rola w kształceniu kadr kultury fizycznej. Katowice 2009.

Osiągnięcia międzynarodowe