PACH Alfred (10 VI 1915–13 V 1944, Monte Cassino), harcerz; działacz Kręgu Starszoharcerskiego przy ►Pierwszej Drużynie Harcerskiej im. Bolesława Chrobrego, obrońca Katowic, internowany na Węgrzech, tam został podharcmistrzem; żołnierz 2. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, poległ pod Monte Cassino.
Lista poległych w latach 1939–1945 katowickich harcerek i harcerzy. Katowice 1984.

PAGÓRKI GRANICZNE zob. ►Kopiec Brzozowy

PAŃSTWOWA SZKOŁA MEDYCZNA TECHNIKÓW DENTYSTYCZNYCH, zob. ►Medyczne Studium Zawodowe nr 1 w Katowicach.

PAPIESKIE DZIEŁO ROZKRZEWIANIA WIARY ŚWIĘTEJ, zob. ►Misyjna działalność w parafii św. Józefa w Załężu.

PAPIESKIE DZIEŁO ROZKRZEWIANIA WIARY ŚWIĘTEJ, organizacja o charakterze misyjnym (zob. ►Misyjne organizacje), w Załężu prowadziła działalność w obrębie ►Parafii św. Józefa w Załężu; pierwsza wzmianka z 1932 roku; w diecezji katowickiej zajmowała pierwsze miejsce w zbiórkach pieniężnych; liczyła 256 członków (1936), zebrała kwotę 357 zł polskich (kolekta w święto Trzech Króli i Dzień Misyjny w październiku); od 1936 roku działał niemiecki odpowiednik, Päpstliche Werke der Gibsverbruder, ze 156 członkami.
AKAD , zesp. Akta rzeczowe, sygn. 47/294.

PARAFIA PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO I ŚWIĘTEGO HERBERTA NA OSIEDLU WITOSA, erygowana 14 IX 1982 poprzez wyłączenie części obszaru z ►parafii św. Józefa w Załężu i ►parafii Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie; należy do dekanatu Katowice-Załęże; liczy ponad 13 tys. parafian. Zaczątkiem były punkty katechetyczne w bloku na ►Obrokach (1972, 1977) i przy ►ul. Wincentego Witosa (1980). Pierwszym wielkim nabożeństwem była pasterka polowa 24 XII 1980 celebrowana przez bp. Czesława Domina. 27 IX 1981 odprawiono mszę polową w miejscu, gdzie miała powstać świątynia, a od X 1981 w każdą niedzielę odprawiano w tym miejscu mszę św. i codziennie wieczorem różaniec. Rozpoczęto przygotowywanie terenu pod budowę. Kierowanie i nadzór nad pracami powierzono załęskiej parafii św. Józefa. 13 XII 1981 odprawiono mszę św. w tymczasowej kaplicy w baraku z blachy o wymiarach 29 x 8 m. 20 V 1984 poświęcono kaplicę w domu katechetycznym; przez następne 9 lat miejsce to było tymczasowym kościołem. Od 1993 parafia funkcjonuje przy ►kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta. Zasiegiem obejmuje ►Obroki i ►Osiedle Witosa. Działające grupy parafialne: Dzieci Maryi – Eucharystyczny Ruch Młodych, Katecheza dorosłych, Ministranci, Lektorzy, Nauczyciele, Odnowa w Duchu Świętym, Pomocnicy Maryi Matki Kościoła oraz Żywy Różaniec, Ruch Domowego Kościoła (Oaza Rodzin), Ruch Światło – Życie (Oaza Młodzieżowa), Parafialny Klub Seniora, Poradnia Życia Małżeńskiego, Studenci i młodzież pracująca, Zespół Charytatywny.

Duszpasterze parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta

Imię, nazwisko	Funkcja	Lata urzędowania
Leon Połednik	kierownik budowy - wikary z załęża	1981–1982
Leonard Bogacki	proboszcz	1982–1987
Henryk Wicik	administrator	1987–1988
Władysław Nieszporek	proboszcz	1988–1998
Józef Grygier	proboszcz	1998 – nadal

www.osiedlewitosa.katowice.pl/viewpage.php?page_id=1; www.archidiecezja.katowice.pl/index.

PARAFIA św. JÓZEFA w ZAŁĘŻU, do poł. XIX w. wierni z Załęża przynależeli do parafii w Bogucicach; od poł. XIX w. wierni uczęszczali do tymczasowego kościoła przy obecnym placu Wolności w Katowicach, który został poświęcony w 1860. Dalekie położenie kościoła spowodowało, iż wierni zaczęli zabiegać o odłączenie i utworzenie własnej parafii wraz z kościołem. Pierwsze plany budowy kościoła w Załężu pojawiły się w poł. XIX w., kiedy proboszczem parafii boguckiej był ►ks. Leopold Markiefka. Właściciel dóbr załęskich ►Ernest Georges de la Tour wyszedł z pomysłem budowy kościoła, plebanii, cmentarza i szkoły w Załęskiej Hałdzie. Z powodu braku poparcia finansowego nie zrealizowano planów utworzenia parafii. Nowy właściciel Załęża – ►George von Moltke (od 1856) był zainteresowany jedynie budową kościoła, ale nie powołaniem parafii. Decyzję o budowie kościoła i utworzeniu nowej parafii przyśpieszyła ►katastrofa górnicza w kopalni Kleofas w marcu 1896. 1 IX 1896 dekretem kard. Georga Koppa erygowano parafię załęską. Potwierdzenie tego faktu przez władze świeckie nastąpiło 13 VII 1896. Administratorem nowej parafii został 24 VIII 1896 ks. L. Skowronek; za jego czasów, wybudowany został ►kościół p.w. św. Józefa, ►cmentarz w Załężu, powstała siedziba zgromadzenia ss. Jadwiżanek (zob. ►jadwiżanki); parafia otrzymała beneficja. Należały do niej: ogród i dom parafialne przy ►ul. ks. Pawła Pośpiecha 20, ►organistówka przy ►ul. Gliwickiej 39. Objęła tereny Załęskiej Hałdy, ►Obroki i Załęże z ►kolonią Hagenscheidta. Księgi parafialne zaczęto prowadzić od 1 X 1896; 12 XI wybrano Zarząd Kościelny i Radę Parafialną. W 1896 rozpoczęto przygotowania do budowy kościoła oraz budowę probostwa. Po utworzeniu parafii proboszczem do 1900 pozostał nadal pleban bogucicki – ks. L. Skowronek. Pewne problemy sprawiała wybudowana w 1927 ►Kolonia Ignacego Mościckiego (większość mieszkańców opowiadała się za przynależnością do utworzonej w 1931 parafii franciszkańskiej na Klimzowcu). W 1936 stworzone zostały zalążki ►parafii p.w. św. Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie; dla Kolonii Mościckiego i Obroków projektowano ►parafię p.w. św. Teresy (do tej koncepcji powrócono jeszcze w II poł. l. 40. XX w.). W 1945 na probostwie powstała placówka ►Domu Zgromadzenia Zakonnego Służebniczek, duszpasterstwem został objęty ►szpital dziecięcy; a w l. 1946–1948 ►obóz pracy w Fabryce Maszyn Górniczych MOJ; od l. 60. XX w. działa duszpasterstwo akademickie. Obiekty sakralne: ►krzyż na placu targowym przy ul. P. Pośpiecha, ►krzyż kalwaryski – Grupa Ukrzyzowania, ►krzyż na pamiątkę przyłączenia gminy załęskiej do Polski, ►krzyż misyjny na Kolonii I. Mościckiego, ►Gajdzikowa Kapliczka.

Proboszczowie parafii św. Józefa

Imię, nazwisko	Funkcja	Lata urzędowania
Ludwik Skowronek	proboszcz	1896–1900
Józef Kubis	proboszcz	1900–1942
Franciszek Musialik	proboszcz	1942–1946
Alfons Tomaszewski	proboszcz	1946–1950
Wilhelm Pluta	administrator	1951–1955
	proboszcz	1956–1958
Jerzy Stroba	proboszcz	1958
Franciszek Leśnik	administrator	1958–1959
	proboszcz	1959–1971
Jerzy Nyga	proboszcz	1971–2000
Jerzy Słota	administrator	2000–2001
	proboszcz	2001 – nadal

 

Rozwój bractw parafialnych przy kościele p.w. św. Józefa do 1931

Nazwa bractwa	Data erekcji	Data agregacji
Żywy Różaniec	przy parafii boguckiej	–
Dzieło Dziecięctwa Pana Jezusa	28 XII 1900	28 XII 1900
Kongregacja młodzieńców	18 XI 1901	8 XII 1901
Kongregacja dziewcząt	18 XI 1901	8 XII 1901
Arcybractwo Pocieszenia NMP	21 VIII 1902	9 XI 1902
Kongregacja Wincentego à Paulo	1904 lub 1906	1906
Aniołów Stróżów Konferencja – niemiecka	30 IX 1904	30 IX 1904
Św. Jadwigi Konferencja – polska żeńska	24.10.1906	24.10.1906
Św. Wincenego Konferencja – męska	21 VII 1913	21 VII 1913
Bractwo Wstrzemięźliwości	14 IV 1905	14 IV 1905
Najśw. Serca Jezusa Arcybractwo	21 VII 1905	13 V 1907
Ogólny Związek Rodzin Chrześcijańskich p.w. św. Rodziny	18 III 1907	18 III 1907
Apostolstwo Modlitwy	21 VII 1905	23 VI 1908
St. Agnes Jungfrauen	22 I 1939 [?]	–
Szkaplerza Świętego Bractwo	13 VI 1910	27 VI 1915
Towarzystwo Misyjne Franciszka Xawera	1 VI 1922	1 VI 1922
Koło Młodzieży Abstynenckiej	13 IV 1931	–
Towarzystwo św. Bonifacego	1 VI 1922	1 VI 1922
III Zakon	[?]	–
ZW. Matek Chrześcijańskich	31 VIII 1915	–
St. Joseph Arbeiterverein	–	–

AKAD, zesp. 77, Akta Lokalne, sygn. 2521; J. Myszor: Duszpasterstwo parafialne na Górnym Śląsku w XIX i na początku XX w.: stan badań za lata 1982–1999. „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 2000, T. 33, s. 347–355.

Spis bractw w Załężu w l. 1932–1936

Nazwa organizacji	Liczba członków
	1932	1936
III Zakon Franciszkański	428	422
III Orden	90	80
Bractwo Pocieszenia NMP	250	158
Bractwo Serca Jezusa	1 616	2029
Herz Jesu Bruderschaft	–	407
Bractwo Wstrzemięźliwości	250	809
Bractwo Matki Bożej Szkaplerznej	3 421	2468
Bractwo Matek Chrześcijańskich	560	589
Christlische Mutterverein	228	250
Kongregacja Panień	250	233
Jungfrau Kongrgation	150	105
Sodalicja Mężów	50	163
Männer Kongregation	–	36
Sodalicja Kobiet	315	315
Frauenkongregation	–	170
Zwiazek Rodzin Chrześcijańskich	1 036	1036
Apostolstwo Modlitwy Mężczyzn	506	506
Männer Apostolat	108	108
Żywy Różaniec	3 345	3345
Leben Rosenkranz	360	360
Towarzystwo Mężów Katolickich Załęże	515	409
Towarzystwo Mężów Katolickich Załęska Hałda	110	110
Katholische. Handwerkverein	60	59
Kathoische.Gesselenverein	60	52
Katolickie Stowarzyszenie Kobiet Załęże	98	103
Katolickie Stowarzyszenie Kobiet Załęska Hałda	90	90
Katholische Frauenbund	120	110
Dziecięctwo Pana Jezusa	600	800
Kindheit Jesu	200	120
Krucjata Eucharytyczna	120	350
Tabernakelbund	150	120
Stowarzyszenie Pań p.w. św.Wincentego à Paulo	150	138
St. Vincenzverein	120	160
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej Załęże	125	165
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej Załęska Hałda	35	35
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej Załęże	80	75
Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Załęska Hałda	28	28
Jungmänerverein	30	21
St. Agnes Jungfrauen	60	55
Stowarzyszenie Abstynentów	88	115
Liga Katolicka	2 202	2202
Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary	256	256
Päpstliche Werk für Heilige Petrus	–	43
Komunia Wynagradzająca	–	150
Sühne Kommunion Grupp	–	172
Chór kościelny	–	186
Kirchenchor	–	124

 

W okresie II wojny światowej funkcjonował Żywy Różaniec; w l. 1945–1949 reaktywowano sodalicje pań, panien, Caritas, kulty świętych: Józefa, Barbary, Teresy; obecnie przy parafii funkcjonują następujące grupy parafialne: Służba Kościoła – grupa szafarzy, kościelnych i organistów, ministranci – grupa chłopców przy posłudze w liturgii, Ruch Światło-Życie – grupa, która ma na celu kształtowanie postaw ludzi na aktywnych chrześcijan, Ruch Odnowy w Duchu Świętym – grupa, która dąży do ożywania darów Ducha Świętego, Żywy Różaniec, Koło Przyjaciół Radia Maryja, Grupa Charytatywna – grupa, która udziela pomocy potrzebującym i zbiera datki, Krąg biblijny. Do bardziej znanych duszpasterzy związanych z parafią należeli: ►ks. Sylwester Bacia, ►ks. Alojzy Dyllus, ►ks. Paweł Macierzyński, ►ks. Jerzy Goppek, ►ks. Alfons Wolny, ►ks. Władysław Basista, ►ks. Józef Krętosz, ►ks. Remigiusz Sobański. Obecnie do parafii przynależą ulice: Anioła, Badury, Bocheńskiego (część północna), Bogusławskiego, Borysa, Bracka, Cholewy, Ciemały, Czoika, Dudka, Gliwicka, Gminna, Grządziela, Janasa, Kempki, Klimczoka, Koczeby, Kupca, Lelewela, Lisa, Macieja, Mamoka, Marcina, Musialika, Narutowicza, Ondraszka, Piechy, Pokoju, Pośpiecha, Pukowca, 18 Sierpnia, Skrzeka, Szewczenki, Ślusarska, Tokarska, Wisniowa, Wolnego, Wolskiego, Wyplera, Zamułkowa, Zarębskiego i Żelazna.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. 2521.

PARAFIA ŚW. JERZEGO W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, struktura kościelna projektowana przez ►Ernesta Georgesa de la Tour (1855), miała obejmować Załęże, osiedla (kolonie): ►Załęska Hałda, Brynów, ►Johanka, ►Owsiska, Ligota, Piotrowice, Ochojec, ►hutę Baildon. Planowano budowę kościoła (z obrazem św. Jerzego) na darowanym gruncie; przeszkodą w realizacji idei stała się budowa drugiej szkoły w Załężu (Załęskiej Hałdzie), którą projektodawca miał utrzymywać. Pomysł upadł ostatecznie w 1859.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu, maszynopis [1955].

PARAFIA św. TERESY, projektowana w końcu l. 30 XX w., jednostka organizacji terytorialnej kościoła katolickiego w diecezji katowickiej dla ►Obroków i ►Kolonii Ignacego Mościckiego; do idei powrócono w końcu l. 40. XX w., od l. 50. XX w. zaniechana.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. 2521.

PARAFIA ŚWIĘTYCH CYRYLA I METODEGO W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, parafia rzymskokatolicka powstała w 1942 jako lokalia z ►parafii św. Józefa w Załężu. Do parafii należą ulice: ►F. Bocheńskiego, Brygadzistów, ►Chodnikowa, Dobrego Urobku, Dolna, ►Kochłowicka (praktycznie do autostrady ►A4), Okrężna, Przekopowa, Przodowników, Ścianowa, Upadowa, Wrębowa, Załęska Hałda. W 2001 skupiała 737 wiernych; jedna z najmniejszych parafii w archidiecezji katowickiej. W 1937 powstała kaplica (stacja duszpasterska) w pomieszczeniu miejscowej ►restauracji Günthera (popular. Ginterówka, w zasadzie ►Waldschloss); w l. 1938−1939 funkcjonowała w pomieszczeniu ►Szkoły Podstawowej nr 25 w Załęskiej Hałdzie; w okresie ►II wojny światowej w dawnej siedzibie oddziału ►Związku Strzeleckiego w Załęskiej Hałdzie; kolejne kaplice były obsługiwane przez duchowieństwo dochodzące z ►parafii św. Józefa w Załężu. W 1942 ustanowiono lokalię, a lokalistą został ks. Tadeusz Lichota. W l. 1941−1945 duchowni objęli opieką duszpasterską więźniów w ►obozie pracy w Załężu przy szybie ►Wschodnim. Po 1945 dawna kaplica została zamieniona na dom mieszkalny; postanowiono, że nowa świątynia powstanie w adaptowanym budynku cegielni ►koncernu Hohenlohe (poświęconym 11 IX 1945). W l. 1945−1979 kuracja (z administratorem w l. 1949−1959); odrębna parafia od 1979, potwierdzona w 1992 przy ►kościele p.w. Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie. W 1953 liczyła 2,5 tys. wiernych, w tym 1,5 tys. polskich reemigrantów z Francji (1947−1948), osiedlonych w kolonii ►Załęska Hałda (fińskie domki). Z końcem l. 50. XX w. objęła część terenów należących dotąd do parafii św. Ludwika Króla w Panewnikach. Dała początek ►parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta (1982) na ►Osiedlu Witosa, której przekazała 3/4 mieszkańców (spadek liczby parafian z 4 tys. w 1968 do ok. 1 tys. w 1982; pozostali przeważnie wierni w podeszłym wieku). Do 2010 prowadziła katechizację w szkole; organizacje: ►Katolickie Stowarzyszenie Kobiet w Załęskiej Hałdzie, ►Katolickie Stowarzyszenie Mężczyzn w Załęskiej Hałdzie, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej (zob. ►Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej w Załężu), ►Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej (K.S.M.Ż.) w Załęskiej Hałdzie.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. 02506, 02509; AKAD, Archiwum Parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu, sygn. 77/45, 77/47.

Duszpasterze parafii Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie

Imię, nazwisko	Funkcja	Lata urzędowania
Teodor Lichota	lokalista	1942−1943
Stefan Śmigielski OMI	lokalista	1943−1945
Julian Maruszewski	lokalista	1945
Marian Gazek	kuratus	1945–1949
Zygmunt Bauer	administrator	1949–1959
Karol Machnik	kuratus	1959–1979
Brunon Franielczyk	proboszcz	1979–1982
Ryszrad Anczok	proboszcz	1982–1984
Tadeusz Jaskółka	proboszcz	1984–1990
Adam Zowada	proboszcz	1990–1991
Michał Matejczyk	administrator	1991–1992
Henryk Białas	administrator	1992–1993
	proboszcz	1993–2011
Adam Kępowicz	proboszcz	2011 – nadal

 

PARAFIADA (parafialna olimpiada sportowa), rozgrywana od 1991 roku w ►Parafii św. Józefa w Załężu z inicjatywy ks. Norberta ►Osmańczyka; konkurencje: skakanka, podnoszenie ciężarów, piłka ręczna, koszykówka, dwa ognie, piłka nożna, tor przeszkód, gry komputerowe, szachy, siatkówka, piłkarzyki.
II parafialna olimpiada sportowa, „Podpora Rodzin” 1992, nr 12.

PARAFIE W ZAŁĘŻU: ►Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie, ►św. Jerzego w Załęskiej Hałdzie, ►św. Józefa w Załężu, ►Podwyższenia Krzyża św. i św. Herberta na Osiedlu Witosa.

PARK SPORTOWY KATOWIC, inwestycja projektowana w 1929 roku przez wydział budownictwa magistratu katowickiego; centralny stadion miasta Katowice, położony między koszarami wojskowymi a ►Załęską Hałdą, w pobliżu ►Bugli, miał być największym obiektem sportowym w Polsce; koncepcja nie została zrealizowana z uwagi na szkody górnicze.
„Polska Zachodnia” 1929, nr 23.

PARK TECHNOLOGICZNY, kompleks nowoczesnych budynków przy ul. Żeliwnej 38 w Załężu; wybudowany w 2016 roku; z charakterystyczną szklaną elewacją. W budynkach znajdują się powierzchnie biurowe i technologiczno-magazynowe, nowoczesne laboratoria, centrum szkoleniowo-konferencyjne, strefa relaksu i kreatywności oraz restauracja. Na terenie kompleksu znajduje się także zielona strefa z zarybionym oczkiem wodnym, reprezentacyjna fontanna i ule. Do dyspozycji najemców jest 500 miejsc parkingowych i bezdotykowa myjnia. P.t. skupia firmy z sektora ekoenergii i bezpieczeństwa wodnego, część jednego z budynków zajmują laboratoria Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów (Ekonergia Silesia należy do GPW), dzięki temu w holu wejściowym goście mogą oglądać podświetlaną fontannę. Kula, która ją wieńczy, jest zrobiona z nierdzewnej stali i symbolizuje Ziemię. P.t. powstał w miejscu dawnej Wojewódzkiej Bazy Transportu Sanitarnego przy ul. Żeliwnej. Projektem przebudowy zajęła się firma Generalny Realizator Inwestycji Budowlanych z Krakowa.
https://www.officelist.pl/oferta/park-woda-park-technologiczny; https://parkwoda.pl/

PARTIE POLITYCZNE; pierwszą polską p.p. działającą w Załężu przed I wojną światową było ►Narodowe Stronnictwo Robotników, a ponadto funkcjonowały: ►Chrześcijańska Demokracja, ►Komunistyczna Partia Polski, ►Narodowa Partia Robotnicza, ►Polska Partia Socjalistyczna; ►Sanacja − reprezentowana przez kilka ugrupowań (►Narodowo-Chrześcijańskie Zjednoczenie Pracy); niemieckie Deutsche Katholische Partei i Deutsche Arbeiter Partei.

PATALONG Teofil (1869, Załęska Hałda – 1 IX 1939, Katowice), powstaniec śląski, działacz ►ruchu śpiewaczego i ►teatru amatorskiego; górnik ►kopalni „Kleofas”; członek ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – od 1906 w Katowicach, od 1911 w Załężu, od 1920 w Załęskiej Hałdzie; współzałożyciel Towarzystwa Śpiewaczego ►„Lutnia” w Załęskiej Hałdzie (1919); sekretarz ►Kółka Rolniczego; komendant placu ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska; dowódca akcji na koszary policyjne w Załężu w I ►powstaniu śląskim, w uczestnik walk na terenie Dąbrówki Małej w II powstaniu śląskim, pracownik Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Katowicach; komendant Straży Obywatelskiej; od 1922 członek wielu polskich organizacji w Załęskiej Hałdzie. Rozstrzelany przez Niemców w pobliżu wiaduktu kolejowego (zob. ►Miejsce upamiętnione).

PAWEŁ SITKO (także Franciszek Sitko) FABRYKA WÓD MINERALNYCH, zakład w ►Załęskiej Hałdzie przy ul. ►Załęska Hałda 4, wzmiankowany w 1927. Od 1929 funkcjonował też jako rozlewnia piwa (właśc. Franciszek Sitko). W 1927 zatrudniał 4, w 1929 –3, a w 1940 – 1 pracownika.
AUM, zesp. 2, sygn 590; APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 400; J. Berent: Księga adresowa woj. śląskiego na rok 1926–1927. Katowice 1927.

PAWEŁCZYK Wincenty (17 II 1902, Łabędy – ?), działacz polityczny od 1919 roku, członek Polskiej Partii Socjalistycznej (zob. ►Polska Partia Socjalistyczna w Załężu); od 1922 w Załężu, pracownik Huty ►Baildon; od 1939 na robotach przymusowych, członek Miejskiej Rady Narodowej w Katowicach od 1945 roku.

PAWILON MUZYCZNY, rodzaj muszli koncertowej, wybudowany wg projektu z 7 VII 1921 (zatwierdzonego 28 VII) w ►parku kopalnianym kopalni Kleofas; miejsce koncertów niemieckich organizacji śpiewaczych i występów orkiestr.
AUM Katowice, zesp.4, sygn. 36.

PÄPSTLICHE WERKE DER GIBSVERBRUDER, zob. ►Papieskie Dzieło Rozkrzewiania Wiary Świętej.

PȀPSTLICHE WERKE HL. PETRUS, zob. ►Misyjna działalność w parafii św. Józefa w Załężu.

PEPPI, najgłębszy szyb górniczy kopalni ►Kleine Helene, na terenie ►Załęskiej Hałdy (obszaru); 25,4 m, znajdujący się 70 m od huty cynku ►Victor, drążony w latach 1844–1845.
G. Grzegorek, A. Frużyński, P. Rygus: Kopalnie i huty Katowic. Katowice 2017.

PERONO-ALBRECHT Leokadia (29 X 1911, Załęże – 20 IV 1986, Chorzów), pochodzenia włoskiego, lekkoatletka. Była zawodniczką klubów sportowych: ►06 Katowice (1926–1929) i „Pogoń” Katowice (1930–1932). Osiągnięcia: 2 (0–0–2) medale MP – 3 miejsce w biegu na przełaj (1927) i w biegu na 1 km (1928).
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011. Konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

PETROWITZER WEG zob. ►Piotrowicka Droga

PIASKI, wytwory ►dyluwium, wraz z iłami przykrywają karbońskie pokłady węgla zlikwidowanej kopalni ►Kleofas.

PIASKOWA ULICA zob. ►Wolnego Józefa ulica

PIASKOWCE, utwory karbońskie w wyżej położonej części Załęża, w rejonie węzła ►autostrady A4 i ulicy Feliksa ►Bocheńskiego.

PIASKOWNIA I KOPALNI KLEOFAS, pomiędzy Rawą i drogą Katowice – Wielkie Hajduki (zob. ►ul. Gliwicka); dostarczała piasku do pobliskich otworów piaskowych.

PIASKOWNIA II KOPALNI KLEOFAS, zlokalizowana okolicach szybu ►Wschodniego, po zachodniej stronie ►ul. F. Bocheńskiego; eksploatowana od 1930 przez ►Giesche SA. Wzmiankowana w dokumentach z 1932; na jej terenie znajdowały się: szyb wiertniczy, 3 budynki murowane, 2 drewniane, kolejka wąskotorowa; wskutek działalności wydobywczej powstał ogromny rów z wodą (spółka wystąpiła z propozycją odprowadzenia wody kanałem do stawu ►Obroki).
AUM, zesp. 4, sygn. 41; APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 1500.

PIASKOWNIA DWORSKA, w latach 30. XX wieku powstała wokół otworu wiertniczego B, na granicy filara ochronnego „Hanka”, w obrębie ►Dworu w Załężu.
AUM zesp.1 sygn. 2441.

PIĄTA ŁĄCZNOŚCIOWA DRUŻYNA HARCERSKA HUTY BAILDON, założona 12 listopada 1957 roku przy ►Zasadniczej Szkole Zawodowej Huty Baildon; drużynowy: Marian Dębiński.
„Głos Baildonu” 1958, nr 6.

PIĄTA STRONA ŚWIATA, zespół wokalno-muzyczny działający przy ►parafii pw. Podwyższenia Krzyża i św. Herberta w osiedlu ►Witosa, założony w styczniu 2001 roku (z inicjatywy ks. Krzysztofa Miery); w repertuarze ma głównie pieśni religijne, chrześcijańskie, standardy gospel oraz kolędy, we wrześniu 2001 do śpiewaków dołączyli muzycy z Radosławem Michalikiem na czele; zespół nagrał jedną płytę; liczy 30 osób (2022).

PIECHY JÓZEFA ULICA, w Kolonii im. Ignacego ►Mościckiego, utworzona w 1929 roku, w okresie okupacji hitlerowskiej pn. Sudeten Weg; o układzie równoleżnikowym; długości ok. 200 m, brukowana, z żywopłotami; w okresie międzywojennym mieszkańcami byli: posterunkowy Franciszek Sojka, czterech pracowników firmy tramwajowej.
P. Nadolski: Ulice. Nazewnictwo w przekroju historycznym. [w:] Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, T. 2. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz (red.). Katowice 2012.

PIEKARNICTWO, najbardziej rozpowszechniona branża rzemiosła; zakłady prowadzili: Fryc Blank, Andrzej Rzezik, Ignacy Czabanka, Teresa Frysz, Teofil Herud (zob. ►Herud, rodzina), Franciszek Janas, Kurt Jarosz, Wiktor Jesionek, Agnieszka Knopfiler, Karol Kostka, Paweł Kurzik, Paweł Langner, Karol Michatz, Franciszek Pallasch , Jan Poppe, Franciszek Rychter, Jakub (Willy) Zajontz; po II wojnie światowej: Michał Słomnicki; zakłady cukiernicze: Karol Michatz, po II wojnie światowej: A. Gogolok.

PIEKARNIE POLOWE, piece o wys. ponad 6 m służące do samodzielnego wypieku chleba przez miejscową ludność; zachowały się rysunki pieca z 1920 stojącego na gruncie ►kopalni „Kleofas”; w 1926 powstał piec na gruncie ►Hohenlohe SA; charakterystyczne dla krajobrazu ►Załęskiej Hałdy do 1939.
AUM, zesp. 2, sygn. 593, 594.

PIELGRZYMKI, organizowane przez ►parafię p.w. św. Józefa w Załężu, początkowo, od 1901, zorganizowane pielgrzymki odbywały się do Częstochowy, w okresie międzywojennym do Kalwarii Zebrzydowskiej, po 1945 na Jasną Górę i Górę św. Anny, do Piekar Śląskich, Czernej i Wadowic. Organizatorami (śpiewokami) byli: Antoni God, Karol Hajduk, Józef Sobek (do 1922), Piotr Mamlas.
J. Górecki: Pielgrzymki na Górnym Śląsku w latach 1869-1914, Katowice 1994.

PIENIĄDZ ZAŁĘSKI, emitowany przez ►Gminę Załęże w latach 1914, 1917, kopalnię ►Kleofas w latach 1917–1918; pierwsza drukowała pieniądze papierowe o nominałach 1 i 2 marek oraz wartości cetnara ziemniaków; kopalnia biła monety metalowe (z mosiądzu, cynku i żelaza) o nominałach 10, 20, 25, 50, 100 fenigów, ½, 1, 2, 5, 10, 20, 300 marek; ośmioboczne o wartości ½ marki, z listkami i gałęziami dębu na odwrocie oraz, w 1955, talon wartości 600 zł w ramach akcji zaopatrzenia górników w trudno dostępne towary.
P. Kalinowski: Pieniądz miasta Katowice. Katalog. Kalety 2013.

PIERWSZA DRUŻYNA HARCERSKA im. BOLESŁAWA CHROBREGO W ZAŁĘŻU, odegrała pionierską rolę w rozwoju harcerstwa (męskiego) w Katowicach; zał. 6 VI 1920; 28 XII 1920 podzielona na: Pierwszą Drużynę Harcerską im. Bolesława Chrobrego (starsi, ponad 15-letni chłopcy) i ►Drugą Drużynę Harcerską im. Jana III Sobieskiego (młodsi); w 1924 ponownie scalona. Prowadziła działalność plebiscytową: w 1920 zorganizowała wieczornicę z okazji rocznicy wybuchu powstania listopadowego (piosenki, scenki teatralne, gawędy tematycznie związane z rocznicą); na pocz. l. 30 XX w. była członkiem Sekcji Teatrów Ludowych przy Wydziale Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach; brała udział w I zlocie harcerskim; harcerze ochraniali wiece i lokale wyborcze, walczyli w III powstaniu śląskim (zob. ►Powstania śląskie). Znalazła schronienie w ►Szkole Podstawowej nr 21 w Załężu. W l. 30 XX w. w programie działalności m.in. wycieczki do największych zakładów pracy województwa śląskiego; 8 V 1932 miało miejsce poświęcenie sztandaru drużyny; w 1936 otrzymała radioodbiornik. Po 1939 organizacja konspiracyjna; reaktywowana w l. 1945–1949, 1957–1961. Działacze: ►Stanisław Sapa, ►Jerzy Lis, Alfons Zgraja, Jan Sapa, H. Grabiński.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 81; A. Czylok: Harcerska lilijka na Górnym Śląsku. Katowice 2002; „Polonia” 1930, nr 1951; „Polska Zachodnia” 1936, nr 7; „Górnoślązak” 1932, nr 104.

PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA, w sierpniu i wrześniu 1914 roku zarządzono pobór 656 górników-rekrutów z kopalni ►Kleofas; w latach 1914–1918 w działaniach wojennych zginęło 421 załężan: 65 (1914), 126 (1915), 192 (1916), 55 (1917), 83 (1918); pierwsi polegli 22 sierpnia 1914 roku w Rosji; kolejni we Francji (w bitwach nad Sommą, w 1916 pod Verdun); od 1915 na Węgrzech, w Galicji (bitwa gorlicka), w 1916 we Włoszech nad Isonzo, w Belgii (Luksemburgii); wśród poległych z tego roku był marynarz Kriegsmarine, uczestnik bitwy jutlandzkiej; w latach 1916–1918 w Załężu istniał niewielki ►Lazaret obsługiwany przez ss. ►Jadwiżanki; w 1918 miały miejsce liczne demonstracje antywojenne; ludność cywilna najbardziej odczuła epidemię grypy hiszpanki (1918–1920).

PIETRZAK, grupa Pietrzak, spółka z o.o. z siedzibą przy ul. Feliksa ►Bocheńskiego nr 125, założona w 1994 roku, początkowo jako partner Renault; obecnie właściciel placówek w Katowicach, Świętochłowicach, Jaworznie, Rybniku i Warszawie, w których prowadzone są autoryzowane punkty sprzedaży i serwisu takich marek, jak: Renault, Peugeot, Dacia, Ferrari, Maserati, Pagani i Koenigsegg.

XV (PIĘTNASTE) LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE W KATOWICACH IM. ROTMISTRZA WITOLDA PILECKIEGO, zał. 15 IV 1945 jako Szkoła Przemysłowo-Górnicza; od 1973 funkcjonuje w budynku z internatem na ►Obrokach; od 1996 Zespół Szkół Zawodowych nr 5 w Katowicach; od 1997 pod aktualnym patronem; od 1998 z Liceum Ogólnokształcącym pod nazwą Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących nr 5 im. rtm. W. Pileckiego w Katowicach; od 2000 z klasą o profilu wojskowym; od 2002 obecna nazwa. Funkcje dyrektorów pełnili m.in.: Barbara Adamczyk, Jerzy Jędrzejczyk.
https://15lokatowice.edupage.org/about/?subpage=1.

PILARSKI Tomasz (20 XII 1890, Siemianowice – ?), górnik kopalni ►Kleofas (od 1934), członek Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, funkcjonariusz policji plebiscytowej, odznaczony Medalem Niepodległości.
APK, zesp, Giesche SA, sygn. 5307.

PILECKIEGO Witolda ROTMISTRZA SKWER, zob. ►skwer im. rotmistrza Witolda Pileckiego

PIŁSUDSKIEGO Józefa ULICA zob. ►Bocheńskiego Feliksa ulica

PIOTROWICKA DROGA (Petrowitzer Weg), trakt handlowy biegnący z Załęża do Piotrowic i dalej do Mikołowa, zaznaczony na planie rękopiśmiennym obszaru Kuźnicy Boguckiej, Katowic, Brynowa i Załęża z 1686; na północy łączył się z traktem Katowice – Bytom. W 1846 przestała spełniać swoje funkcje (tory kolejowe). Obecnie ►ul. Żelazna, ►ul. Żeliwna, ►ul. ks. P. Pośpiecha ►ul. Przekopowa.
A. Barciak, Z. Jedynak: Dzieje od początków miasta do współczesności. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012.

PIWKO Wiktor (17 VII 1895, Załęska Hałda − po 1966), powstaniec śląski; stolarz, po 1945 pracownik starostwa w Katowicach; podczas I wojny światowej walczył na froncie wschodnim (1916–1918), po 1918 członek organizacji kulturalno-oświatowych w Załęskiej Hałdzie; członek APO; działacz ►Związku Powstańców Śląskich w Załęskiej Hałdzie (1933–1935); w l. 1939–1940 wyrzucony z pracy; działacz ►Związku Weteranów Powstań Śląskich i koła ►Związku Bojowników o Wolność Demokrację w Załęskiej Hałdzie (w l. 1957–1966 sekretarz); działacz Kółka Rolniczego w Załęskiej Hałdzie w okresie plebiscytu górnośląskiego; mieszkał przy ul. Brygadzistów.
APK, zesp. Związek Bojowników o Wolność i Demokrację, sygn. 597; APK, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Katowice, sygn. 583.

PLAC ks. JÓZEFA LONDZINA (Gruszka Plac, w l. 1939–1945 Freiheitplatz), położony przy skrzyżowaniu ►ul. Gliwickiej, ►ul. Brackiej i ►ul. Feliksa Bocheńskiego (nazwa Gruszka Plac do tej pory jest bardziej popularna wśród mieszkańców Załęża niż oficjalna); pow. 10 000 m²; drzewostan placu jest pozostałością po starszym lesie dębowym zwanym nieoficjalnie parkiem (zob. ►Parki), znajdującym się przy ►Pałacu w Załężu, wydzierżawionym przez ►Giesche SA; 18 VII 1929 dr Adam Kocur otworzył nowy park; w 1930 postawiono ►pomnik ks. Józefa Londzina (obecnie w jego miejscu ►obelisk z pamiątkową tablicą poświęconą mieszkańcom Górnego Śląska i Zagłębia pomordowanym, prześladowanym i więzionym przez hitlerowców); w 1931 zatrudniono bezrobotnych przy budowie zieleńca z fontanną i brodzikiem; na pocz. XXI w. był to niewielki plac zabaw z kilkoma huśtawkami; z inicjatywy społeczeństwa w 2014 został rozpoczęty proces rewitalizacji, zakończony 30 IV 2020; w parku zmodernizowano ścieżki, urządzono strefę rodzinną z placem zabaw i elemntami siłowni, strefę do szachów, strefę dla seniora, umieszczono tablice edukacyjne; nasadzono nową zieleń uzupełniającą starodrzew.
AKP, zesp. Giesche SA, sygn. 1609; „Wiadomości Administracyjne Miasta Katowic” 1931, nr 1–2; G. Pierończyk: Kleofas w życiorys wpisany. Zabrze 2016; https:// katowice. naszemiasto.pl/ta g/plac-londzina-katowice.

PLUS, klub osiedlowy na ►Osiedlu Witosa. Mieszkańcy mogą korzystać z zajęć prowadzonych w sekcjach: Śląska Szkoła Aikido, Nauka gry na pianinie, Akcja Zima i Lato, Gimnastyka dla kobiet i dziewcząt (aerobik, pilates i callanetics), Koło rękodzieła, Koło brydża sportowego, Rodzinny Klub Turystyki Kolarskiej „Wagabunda”. Klub organizuje: międzypokoleniowe spotkania i imprezy integracyjne, spotkania Koło nr 14 Polskiego Związku Emerytów i Rencistów Klub Seniora PKPS; wystawy malarstwa, rysunku i grafiki artystów nieprofesjonalnych, ekspozycje dzieł i okazów kolekcjonerskich, rękodzieła, miniatur przedmiotów ozdobnych i użytkowych, modeli, widokówek, znaczków, etykiet, kartek okolicznościowych, fotografii, medali, odznaczeń i inne, zajęcia sportowe dla dorosłych (elementy samoobrony, boks, karate), zebrania mieszkańców, działkowców, Rady Nadzorczej Spółdzielni itp.
http://zaleskahalda.pl/Harmonogram-zajec,91.html.

PLUTA Wilhelm (9 I 1910, Kochłowice – 22 I 1986, Przetocznica), duchowny rzymskokatolicki, administrator apostolski w Gorzowie Wielkopolskim (1958–1972), biskup diecezjalny gorzowski (1972–1986). Ukończył Gimnazjum Klasyczne w Katowicach, następnie studiował w Wyższym Seminarium Duchownym diecezji śląskiej w Krakowie i na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego; prezbiter (1934) kontraktowy nauczyciel w Państwowym Gimnazjum Polskim oraz w szkole powszechnej w Bielsku (1934–1939), pracował jako duszpasterz w parafiach: św. Antoniego w Chorzowie (od 8 września 1939); w Leszczynach (od lipca 1942, jako administrator); w 1945 w Nowej Wsi-Wirku; od października 1946 w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Koszęcinie, 6 października 1948 został przeniesiony do parafii św. Mikołaja w Lublińcu, a od 10 września 1951 był administratorem ►parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu, 4 lipca 1958 został administratorem apostolskim i wikariuszem kapitulnym ordynariatu gorzowskiego oraz biskupem tytularnym Leptis Magna; 7 września 1958 roku otrzymał święcenia biskupie, od 1972 był biskupem diecezjalnym diecezji gorzowskiej, stworzył duszpasterstwo rodzin. Opublikował 18 książek, odegrał znaczącą rolę w budowaniu struktur Kościoła katolickiego w północno-zachodniej Polsce, był uczestnikiem I i III sesji soboru watykańskiego II (1962–1965). Zmarł w wyniku obrażeń doznanych w wypadku samochodowym, jego grób znajduje się w kruchcie katedry gorzowskiej, a przed katedrą stanął jego pomnik. W 2013 roku został otwarty instytut jego imienia w Gorzowie Wielkopolskim. W roku 2002 rozpoczęto proces beatyfikacyjny duchownego; o życiu biskupa opowiada film pt. Wilhelm Pluta – biskup rodziny (2019).
https://silesia.edu.pl/index.php/Pluta_Wilhelm

POCZTA W ZAŁĘŻU, instytucja państwowa, przy ul. ►Gliwickiej 127, do 1846 w Królewskiej Hucie, do 1894 w Katowicach, od 1895 roku w Załężu; druga placówka mieści się na terenie Osiedla ►Witosa (ul. Ignacego ►Mościckiego 1 A).

POD KOLEJĄ, restauracja przy ul. Wojciecha ►Bogusławskiego 1, założona w 1929 roku; inne nazwy: Tichauer Bier, Grzesiok, ostatnia wzmianka w 1952.
AUM, zesp. 1 sygn..92

PODPORA RODZIN, gazetka ►parafii św. Józefa w Załężu, ukazuje się od XI 1990 (w l. 1992–1996 wychodziła jako miesięcznik), wydawana na małej poligrafii, jedno z najstarszych parafialnych czasopism diecezji katowickiej; obecna szata graficzna: od III 2004; nakład: 200–500 egz. Powstała z połączenia wydawanych wcześniej gazetek: oazy młodzieżowej („Co słychać w niebie?”) i ministrantów („Panorama Ministranta”). Nawiązuje też do tradycji ►„Wiadomości Parafialnych” ukazujących się w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej. Dotychczasowi moderatorzy gazetki: ks. Józef Włosek, ks. Janusz Kuśka, ks. Dariusz Mazur, ks. Dariusz Gadomski, ks. Bernard Rak, ks. Grzegorz Szwarc, ks. Marcin Socha, ks. Adam Kuchta, ks. Adam Palion, obecnie funkcję pełni ks. Grzegorz Zych. Pierwotnie redakcję tworzył kilkuosobowy zespół, z którego pozostali: Aleksandra Janikowska i Henryk Czarnik i ks. Grzegorz Zych, S. Maria Krescencja, Katarzyna Grabowska oraz Bernadeta Gansty. Pracami redakcyjnymi kierowali: do nr 42 – Henryk Czarnik, a od nr 43 – księża moderatorzy.
zaleze.archidiecezja.katowice.pl/strona-glowna-2/podpora-rodzin

POGO, zob. ►Pogorzelski Rafał.

POGORZELSKI Rafał, przydomek „Pogo” (1986, Katowice – 14 IV 2023, Katowice), raper, prezenter radiowy i telewizyjny, działacz, organizator akcji charytatywnych: Lajk, Zabawka dla dzieciaka, Kocyk (dla zwierząt); trzykrotny zwycięzca w plebiscycie „Osobowość Roku” Dziennika Zachodniego w kategorii działalność społeczna i charytatywna.
https://open.fm/muzyka/rafal-pogorzelski-nie-zyje-mial-37-lat-6889021263313408a; https://katowice.naszemiasto.pl/nie-zyje-katowicki-raper-i-spolecznik-o-wielkim-sercu-rafal/ar/

POKŁADY ŁĄKOWE, grupa utworów karbońskich w ►kopalni „Kleofas” na poziomach 404, 405, 407, 412, 415, 416, 417 o łącznej miąższości 15 m.
APK, Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 515.

POKŁADY SIODŁOWE, grupa utworów karbońskich w ►kopalni „Kleofas” na poziomach 501, 504 o łącznej miąższości 15,5 m.
APK, Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 515.

POKOJU ULICA (1900, 1939–1945 Schafgotschstraße, 1920–1921 Friedenstraße), dł. 300 m w układzie południkowym. Znajdują się przy niej familoki budowane pod koniec XIX w., w l. 1922–1939 zamieszkałe głównie przez wdowy po górnikach i inwalidach (własność ►Giesche SA). W okresie międzywojennym mieściły się tam: wędzarnia śledzi, ►fabryka kiszonej kapusty Franciszka Pradelli, warsztaty spawalnicze Franciszek Śmigielski, handel reprezentowały: mleczarnia Franciszki Czoik i sklep z surowcami wtórnymi Pawła Pawloka; po 1945 – siedziba Okręgu (V) Katowickiego Związku Hodowców Gołębi Pocztowych; obecnie – agencje reklamowe, spółdzielnia mieszkaniowa „Partner”, hurtownia orientalna Lemat, sklep motocyklowy, Ave – sprzedaż produktów naftowych, wypożyczalnia nart, pośrednictwo turystyczne Travel Avenue Sp. z o.o. Ulica jest zaliczana do jednej z najbardziej niebezpiecznych w Katowicach; w topografii ludowej nazywana „Kansas”. Znani mieszkańcy: ►Jan Juchelek.
APK, Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 560/1; AUM, zesp. 2, sygn. 373; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych: województwo śląskie. 1929/30. [Katowice] 1930; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935; Śląska księga adresowa: informator gospodarczy na rok 1958. Katowice 1958.

POLA GÓRNICZE (nadania): ►Adam, ►Batory, ►Charlotte, ►Fortuna, ►Irena, ►Israel, ►Joseph, ►Kalina, ►Mała Helena, ►Rinaldo, ►Święty Krzyż, ►Victor, ►Załęże I, ►Załęże II, ►Zjednoczony Kleofas.
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 511/2; R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

POLLENA-SAVONA Sp. z o.o., Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej w Załężu, zlokalizowane przy ►ul. P. Pośpiecha 7/9; są firmą z ponad 150-letnią tradycją (zob. ►Czwiklitzer, Pierwsza Parowa Fabryka Mydła, Katowickie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego). Pierwszy szampon o nazwie „Pollena” został wyprodukowany w 1969, a od 1973 produkowane są również szampony dla dzieci „Bambi”. W l. 70. XX w. nastąpił rozwój przedsiębiorstwa; pojawiły się nowe hale produkcyjne oraz nowe produkty (płynne środki chemii gospodarczej). Od 1975 firma przestała produkować mydła w kostkach, które były pierwszym i flagowym produktem przedsiębiorstwa. W 1977 roku z połączenia Katowickich Zakładów „Pollena”, Zakładów Chemii Gospodarczej „Pollena – Strem” i Fabryki Kosmetyków „Pollena – Bytochemia” utworzono Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej. Dwa lata później dołączyły fabryki „Pollena” z Raciborza i Paczkowa. W 1981 przedsiębiorstwo po raz kolejny zmieniło nazwę na Katowickie Zakłady Chemii Gospodarczej „Pollena”; w 1992 została zarejestrowana spółka pracownicza „Pollena-Savona” Sp. z o.o., będąc jednym z największych krajowych producentów szamponów do włosów.

POLOK Melchior (2 I 1909, Siemianowice – 1977), radny Wojewódzkiej Rady Narodowej (1945), działacz związkowy w kopalni „Wujek” w Brynowie, członek Związku Zawodowego Górników, współzałożyciel koła PTTK przy kopalni „Wujek”. Był mieszkańcem kolonii robotniczej kopalni „Wujek” położonej na granicy ►Załęskiej Hałdy i Katowickiej Hałdy; społecznie działał w ►Towarzystwa Ogródków Działkowych „Miłość” w Załęskiej Hałdzie.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 715; APK, zesp. Wojewódzka Rada Narodowa Katowice, sygn. 1090.

POLSKA ORGANIZACJA WOJSKOWA GÓRNEGO ŚLĄSKA, placówka w Załężu; jej organizatorem w XII 1918 był ►Józef Sapa; pierwsze posiedzenie odbyło się w lokalu Wismacha. Uczestnicy: ►Jerzy Białecki, ►Stanisław Cybulski, ►Wilhelm Gajdzik, ►Wiktor Jesionek, ►Teofil Patalong, ►Paweł Reguła, ►Leopold Świtała oraz przedstawiciele ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu, ►Towarzystwa Śpiewaczego „Halka”, ►Polskiej Partii Socjalistycznej i ►Zjednoczenia Zawodowego Polskiego z Załęża i Załęskiej Hałdy.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy, sygn. 208 II; „Polska Zachodnia” 1929, nr 108.

POLSKA ORGANIZACJA WOJSKOWA GÓRNEGO ŚLĄSKA W ZAŁĘŻU (POW GŚl.), zał. pod koniec XII 1918 w restauracji Wissemacha (zob. ►Kaisergarten), później zebrania odbywały się też w księgarni polskiej ►Józefa Sapy; w zebraniach udział brali: ►Stanisław Cybulski, Leopold Świtała, ►Paweł Reguła, ►Leopold Jesionek, Jerzy Białecki z Załęża oraz ►Teofil Patalong i ►Jan Falkus z Załęskiej Hałdy; później dołączyli także: ►Wiktor Baranek, Józef Świtała, Maksymilian Szuster, Wilhelm Pol, Teodor Otręba i Widuch. Organizatorem z ramienia centrali POW w Poznaniu był Józef Sapa – pierwszy komendant organizacji; Antoni Manowski – łącznikiem z komendą powiatową POW w Katowicach. Prowadzono działalność werbunkową członków, szerzono oświatę narodową, zajmowano się zakupem i wyrobem broni. Miejscami przechowania broni były: stodoła Marcina Paponia, strych domu Piotra Paponia, gospodarstwo Pawła Włóczka, chlew pod węglem Pawła Reguły; granaty produkowano z materiałów wybuchowych dostarczanych przez górników ►kopalni „Kleofas” i kopalni „Eminencja” oraz puszek metalowych przynoszonych przez robotników ►Huty Baildon; ćwiczenia z bronią prowadzono pod okiem fachowców w ►Lesie Załęskim i cegielniach. Organizacja przeprowadziła zakończoną powodzeniem akcję sabotażową na moście w Koźlu (wykonawcy: W. Pohl, Stefan Ziętek, Teodor Grzybek, Franciszek Zagórnik, Piotr Libner, Paweł Bromboszcz). Działały sekcje: charytatywna i sanitarna z udziałem kobiet (Marta Dudek, Paulina Szędzielorz, Agnieszka Kozik, ►Klara Danisz, Maria Król, Maria Przykling, Maria Świtała, Berta Kopocz, Maria Tomala (zob. ►Czerwony Krzyż). W I powstaniu śląskim członkowie działali w 5 grupach (dowódcy: Wilhelm Pohl, Edward Tomala, Józef Sapa); wskutek braków w uzbrojeniu nie udał się atak na ►koszary policyjne przy ul. Piaskowej; część peowiaków przekroczyła granicę w Sosnowcu, część została aresztowana. W 1920 działali p.n. Dowództwo Obrony Plebiscytu, Centrala Wychowania Fizycznego.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy, sygn. 2, 208.

POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, zał. I 1921 przez ►Pawła Bluszcza, M. Krzemińskiego, J. Krzyżowskiego, którzy tworzyli pierwszy zarząd; wyrosła z tradycji socjaldemokratycznych z początku XX w. (prekursorka Anna Dróżdż, w 1901 udział w demonstracjach 1-majowych). W 1921 przewodniczącym był Paweł Bluszcz, zastępcą – Zofia Duka, sekretarzem – Rozalia Bluszcz; w okresie międzywojennym działała sekcja kobiet, funkcjonował Robotniczy Klub Sportowy ►Wolność Załęska Hałda. Po 1945 skupiała 30 członków; czołowi działacze: Faustyn Derej, Kornas.
APK, zesp. Grodzki Komitet Polskiej Partii Socjalistycznej w Katowicach, sygn. 6; F. Hawranek: Polska i niemiecka socjaldemokracja na Górnym Śląsku w latach 1890–1914. Opole 1977; „Gazeta Robotnicza” 1921, nr 16 i 1933, nr 29.

POLSKA PARTIA SOCJALISTYCZNA W ZAŁĘŻU; założona 21 kwietnia 1912 roku pod nazwą Towarzystwo Polskiej Partii Socjalistycznej Zaboru Pruskiego; największy wpływ uzyskała PPS–Wolność, Równość, Niepodległość z centralą w Krakowie; 6 lutego 1945 roku jej członkowie wzięli udział w pierwszym zebraniu WKR PPS w Katowicach; 3 czerwca 1945 zorganizowała tajną ►Konferencję PPS–WRN w Załężu w budynku przy ul. Wojciechowskiego 44 (zob. ul. ►Gliwicka), której uczestników aresztowano; działacze: Teodor Drozdek, Jan ►Juchelek, Józef ►Janta, Karol Jurecko, Paweł Nawrat, Paweł Pawlok, Feliks Szarla, Karol Spakowski, Wojciech Śmigielski, Józef Żogała.
W. Zieliński: Polska Partia Socjalistyczna zaboru pruskiego 1890/1893–1914. Katowice 1982; J. Kantyka: Burzliwe lata, Z dziejów ruchu socjalistycznego na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim w latach 1930–1948. Kraków 1978.

POLSKI KOMITET POMOCY SPOŁECZNEJ KATOWICE-ŚRÓDMIEŚCIE ZAŁĘŻE; struktura wyrosła w okresie tzw. Polski ludowej z ruchu na rzecz poprawy bytu współobywateli; ze składek załóg zakładów pracy, m.in. KWK ►Kleofas i huty ►Baildon; opieką objęto 377 osób (1970), świadczono pomoc żywnościową, obiadową, odzieżową, opałową; w strukturach PKPS działały m.in. Komisja Przyjaciół Starego Człowieka, Komisja Opieki Podstawowej, Klub Seniora.

POLSKIE TOWARZYSTWO WYBORCZE W ZAŁĘŻU, ugrupowanie narodowo-demokratyczne, zał. 1913 z inicjatywy Wojciecha Sosińskiego; skupiało 30 członków; działalność rozpoczęło od akcji bojkotu niemieckiej prasy; istniało do 1922.
„Katolik” 1913, nr 104.

POŁUDNIOWA MAGISTRALA PIASKOWA, biegnąca w kierunku północnym przez ►Załęską Hałdę (obszar) do kopalni ►Kleofas, została rozebrana w 2009 roku.

POMNIK JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO, odsłonięty w 1937 przez Stanisława Surzyckiego na terenie ►Huty Baildon; popiersie (odlew z brązu) umieszczone na cokole, poniżej popiersia wizerunek Orła Białego, pod nim napis: Budowniczemu Polski Huta Baildon 1937; proj. Gnoński, rzeźba Wiktoria Jacynowa.
U. Rzewiczok: Huta Baildon i jej twórca. Katowice 2009.

POPRZECZNA, zob. ul. Jerzego ►Lisa.

PORADNIA DLA MATKI I DZIECKA KOPALNI „KLEOFAS”, utworzona w 1945 roku jako poradnia dziecięca z siedzibą przy ul. S. Wojciechowskiego 93 (zob. ul. ►Gliwicka), w 1946 obejmowała opieką 106 dzieci; w 1949 przekształcona w Poradnię Dla Matki i Dziecka (na wyposażeniu: lampa kwarcowa i aparat do mierzenia ciśnienia tętniczego). Zajmowała pięć pomieszczeń (o pow. 127,5 m kw.), w tym gabinet lekarski i poczekalnię. Poradnią kierowały: dr Jadwiga Kocot, dr Jadwiga Markiewicz.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 4471; APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice – Wydział Zdrowia, sygn. 5.

PORADNIA DZIECIĘCA KOPALNI „KLEOFAS”, zob. ►Poradnia Dla Matki i Dziecka Kopalni Kleofas.

POSTERUNEK POLICJI PAŃSTWOWEJ WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO w Załęskiej Hałdzie, utworzony w 1925 (wymieniany w różnych publikatorach), istniał do 31 VII 1936; wraz z ►Komisariatem Policji Państwowej Województwa Śląskiego w Załężu zapewniał bezpieczeństwo w obwodzie Załęże. Siedziba mieściła się w przystosowanych pomieszczeniach stajni ►Silberstein przy ►ul. Załęska Hałda 37; posterunkowym był ►Zioła.
AUM, zesp 2, sygn. 595; „Goniec Śląski” 1927, nr 196; Kronika Szkoły Podstawowej nr 25 w Załęskiej Hałdzie, T. 2 (wyd. elektroniczne).

POSTERUNEK POLICJI W ZAŁĘŻU, przywrócony w lutym 1991 roku, ul. ►Gliwicka 102, obecnie nie istnieje, podlegał komisariatowi w Osiedlu Tysiąclecia, obsługiwał Załęże i ►Załęską Hałdę; pięciu członków patrolu; inspektor do spraw dzieci i młodzieży.
Załęże widziane oczyma policji i naszymi. „Podpora Rodzin” 1992, nr 12.

POŚPIECHA Pawła ULICA (nazwa urzędowa w l. 1900–1922 – Nicolaistrasse, nawiązujaca do dawnych funkcji ►Piotrowickiej Drogi; od 1922 – Mikołowska; w l. 1939–1945 – Wassermanweg), dł. 1,3 km; biegnie w pobliżu nieczynnych torów kolejowych z dwiema nitkami (Stara droga); przed skrętem z zachodu na wschód układ południkowy, następnie równoleżnikowy. Pierwotnie ►Piotrowicka Droga (w zbliżonym do współczesnego kształcie); po 1846 wzdłuż drogi położono tory kolejowe i wybudowano budkę dróżnika; ok. 1883 pojawiły się pierwsze zabudowania. W okresie międzywojennym znajdowały się tam: ►Azyl Miejski, zakład kołodziejski Paweł Pissek, ►restauracje Bugla, fabryka mydła ►Czwiklitzer, sklep towarów spożywczych (Jadwigi Kowolik), siedziba Polskiego Związku Atletycznego; po II wojnie światowej: ►Wojewódzki Szpital Dziecięcy, ►cmentarz parafii św. Józefa z domem grabarza (ob. zakład kamieniarski), zakłady ►Pollena-Savona, Powiatowy Urząd Pracy, ►Krzyż na styku z ul. Gliwicką, plac zabaw.

POWSTANIEC ZAŁĘŻE, klub sportowy przy ►Związku Powstańców Śląskich w Załężu, wzmiankowany w prasie w 1931 roku; zespół rozegrał mecz szczypiorniaka z męską ►Pierwszą Drużyną Harcerską im. B. Chrobrego w Załężu, ulegając 1–2.
„Górnoślązak” 1931, nr 180.

POWSTAŃCZE ORGANIZACJE W ZAŁĘŻU: ►Narodowy Związek Powstańców i Byłych Żołnierzy w Załężu, ►Oddział Młodzieży Powstańczej na Kolonii Ignacego Mościckiego, ►Oddział Młodzieży Powstańczej w Załęskiej Hałdzie, ►Oddział Młodzieży Powstańczej w Załężu, ►Rodzina Powstańcza na Koloni Mościckiego, ►Związek Powstańców Śląskich Oddział Miejscowy na Kolonii Mościckiego, ►Związek Powstańców Śląskich Grupa Uchodźców Toszecko-Gliwicka, ►Związek Powstańców Śląskich w Załęskiej Hałdzie, ►Związek Powstańców Śląskich w Załężu, ►Związek Weteranów Powstań Śląskich na Kolonii Belojanisa, ►Związek Weteranów Powstań Śląskich w Załęskiej Hałdzie, ►Związek Weteranów Powstań Śląskich w Załężu.

PÓŁFAMILOKI (Halbhause), budynki mieszkalne tworzone w końcu XIX w. przy ul. ►Pokoju; oparte jedną stroną o wysokie mury miejscowej szkoły.
G. Pierończyk, Kleofas w życiorys wpisany, Zabrze 2016.

PÓŁNOCNY (pierwotnie Ulrich/Ulryk), nieistniejący szyb ►kopalni „Kleofas” na terenie Wielkich Hajduk; materiałowo-zjazdowy, od 1924 wentylacyjny; drążony od pocz. XX w. (głębokość 423,6 m); w nadszybiu mieścił się lokal grupy uchodźców Związku Powstańców Śląskich z powiatu gliwicko-toszeckiego. Jako nieczynny figurował jeszcze w II poł. l. 40. XX w. z przeznaczeniem do likwidacji.
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 511/2; R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; „Polak” 1924, nr 68.

PÓŁSIODŁACY zob. ►Zagrodnicy więksi

PRADELOK Franciszek (? – 2 IX 1939), powstaniec śląski, żołnierz lublinieckiego pułku powstańczego; po podziale Górnego Śląska zamieszkał w Katowicach, od ok. 1929 na ►Kolonii I. Mościckiego; w 1939 uczestnik walk o Katowice, aresztowany przez Wehrmacht, rozstrzelany.

PRASA, pierwotnie jedynym wydawnictwem prasowym była niemiecka urzędówka „Gemeinde Amstblatt”; rozwój prasy dokonał się w okresie międzywojennym, poza wydawaną od 1924 roku gazetą „Sprawiedliwość”, dominowała prasa katolicka: w Załężu był wydawany „Gość Niedzielny” (z dodatkiem ►Winnica Pańska), i „Niedziela”, a od 1934 ukazywały się dwujęzyczne ►Wiadomości Parafialne Parafii św. Józefa; po II wojnie światowej – ►Podpora Rodzin.

PRAUS Wilhelm (? – 5 IX 1939, Załęże), pracownik umysłowy, obrońca Katowic w 1939, ujęty i rozstrzelany w Załężu. Nazwisko upamiętnione na pomniku przy ►Węglarczyka Antoniego skwerze (zob. też ►Miejsca upamiętnione w Załężu).
A. Szefer: Losy powstańców śląskich w latach okupacji hitlerowskiej. Katowice 1970.

PROBOSTWO KOŚCIOŁA (PARAFII) św. JÓZEFA, budowane równolegle z ►kościołem pw. św. Józefa przy ►ul. Gliwickiej; funkcjonuje od XI 1900. 31 V 1922 probostwo było miejscem ►Zjazdu księży niemieckich Górnego Śląska; w l. 1951–1955 swoją siedzibę miał tam ►Konwikt Księży Neoprezbiterów, a od l. 50. XX w. kaplica ►Zgromadzenia Sióstr Służebniczek w Załężu.
AUM, zesp. 1, sygn 2409; G. Grzegorek: Parafie i kościoły Katowic. Katowice 2014; J. Myszor: Historia diecezji katowickiej. Katowice 1998.

PROTESTANCI, ewangelicy, najstarsze informacje o osobach tego wyznania w Załężu pochodzą z lat 20. XIX w.; liczba wyznawców: 9 (1828), 20 (1845), 64 (1861), 87 (1871), 150 (1890), 303 (1924) 201 (1936), w tym 18 na ►Obrokach, 8 w ►Załęskiej Hałdzie, 1 w Kolonii im. Ignacego ►Mościckiego. Po zakończeniu II wojny światowej miał miejsce duży odpływ wiernych spowodowany wysiedlaniem ludności niemieckiej, pozostało ich 67, w tym 2 w Kolonii Mościckiego. Od 1854 roku większość wyznawców należała do parafii pw. Zmartwychwstania Pańskiego w Katowicach; stanowiąc drugą, po katolikach, grupę wyznaniową w mieście; ewangelicy w Załężu należeli do parafii w Królewskiej Hucie; szkoła wyznaniowa istniała od 1908 roku (zob. ►Szkoła ewangelicka).
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu. Maszynopis, b.m.w. [1955]; Rocznik diecezji śląskiej na rok 1936. Katowice 1936; Rocznik diecezji śląskiej na rok 1947. Katowice 1947.

PRZEDSIĘBIORSTWA BUDOWLANE, zob. ►Budowlane przedsiębiorstwa.

PRZEDSIĘBIORSTWO GEODEZYJNO-KARTOGRAFICZNE KATOWICE, zlokalizowane przy ►ul. Stanisława Kossutha 9 na ►Osiedlu Witosa. Swój rodowód wywodzi z dwóch wcześniej powstałych przedsiębiorstw katowickich scalonych w 1975: 1) Katowickiego Okręgowego Przedsiębiorstwa Mierniczego (zał. Zarządzeniem nr 42 Prezesa Rady Ministrów z 2 IX 1951), przemianowanego m.in. na Zjednoczone Przedsiębiorstwa Geodezyjno-Kartograficzne GEOKART (1974), z siedzibami przy ul. K. Damrota 25 i ul. A. Zgrzebnioka, 2) Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Geodezyjnego Gospodarki Komunalnej (zał. 1954) przy ul. Brata Alberta 4, po 1980 z siedzibą na Osiedlu Witosa. W 2002 wpisane do rejestru przedsiębiorstw jako SA; zajmuje się produkcja map (w tym geologicznych) i książek.

PRZEDSZKOLA; placówki wychowawcze i opiekuńcze dla dzieci w wieku 3–6 lat, pierwotna nazwa: ochronki (tego typu instytucją była np. placówka ss. ►Jadwiżanek (1899–1926, zob. ►Ochronka Domu Zgromadzenia Zakonnego Jadwiżanek) w latach 20. i 30.  XX w. utworzona została sieć miejskich przedszkoli, pierwotnie z numerami 8, 9, 10, 11, oraz organizacji społecznych: pol. ►Przedszkole Towarzystwa Polek, niem. ►Przedszkole Deutsche Schulverein; od lat 30. XX w. siecią p. została objęta ►Załęska Hałda (zob. ►Miejskie Przedszkole nr 32). W większości przypadków p. organizowano w budynkach szkolnych; do połowy lat 30. XX. w. w Załężu działało siedem placówek); od 1945 funkcjonował podział na p. państwowe i zakładowe (►Przedszkole KWK „Kleofas”, ►Przedszkole Huty „Baildon”); w latach 70. XX w. siecią objęto Osiedle ►Witosa;  (zob. ►Miejskie Przedszkole nr 50); pod koniec lat 70. XX w. z siecią ognisk w strukturze; od 1992 powrót do p. samorządowych; w XXI w. z nadanymi nazwami patronów (np. im. Mariana Mroza, Małego Księcia); jedno z przedszkoli zamieniono na żłobek; obecnie funkcjonuje osiem placówek: pięć w Osiedlu Witosa i trzy na „starym” Załężu.

Przedszkola w Załężu (wg stanu na rok 1994 roku)

Patron	Nazwa placówki	Siedziba	Dyrektor	Nr placówki			Dzieci (1994)
				Do 1939	1945–1992	Po 1992
	Miejskie	Gliwicka 212	Maria Sobolewska	10	39	13	102
	Miejskie	Witosa 16a	Maria?			26	98
	Miejskie	Gliwicka 157	Adelajda Michalska	8	zakładowe kopalni „Kleofas”	30	?
Marian Mróz	Miejskie	Zarębskiego 2	Maria Sobisz		25 i 26	39	136
	Miejskie	Mościckiego 2	Małgorzata Nowacka		50	50	62
	Miejskie	Witosa 18	?			85	77
Małego Księcia	Miejskie	Rataja 10	Halina Głogowska			94	100
	Miejskie	Kwiatkowskiego 30	Elżbieta Krzyżowska			98	94
	Państwowe	Bocheńskiego 149		11	32
	Państwowe	Gliwicka 224			1	żłobek
	Państwowe	Wolskiego 3		9	29
	ss. Jadwiżanek	Gliwicka 39, 78	Eligia Gertruda Pietzka	25	likwidacja 1954

Uwaga: placówki nr 8–11 nie istnieją (kolor czerwony).
APK, zesp.; Wojewódzki Urząd Statystyczny Katowice, sygn. 20/124, 20/130; Kuratorium Okręgu Śląskiego, sygn.108; Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 4598; B. Stefaniak, M. Bieta: Program i sieć placówek wychowania przedszkolnego w województwie katowickim. Katowice 1976; Sieć placówek wychowania przedszkolnego w województwie katowickim w latach 1978–1979. Katowice 1979; J. Prażmowski: Szkolnictwo w województwie śląskim. Katowice 1936.

PRZEDSZKOLE DEUTSCHE SCHULVEREIN W ZAŁĘŻU, utworzone 1 XII 1931 po przyznaniu koncesji na prowadzenie placówki Fridzie Bachmann (przewodniczącej Katholische Deutsche Frauenbund in Obeschlesien). Pierwotnie miało funkcjonować w ►Szkole Podstawowej nr 24 na Kolonii Ignacego Mościckiego, jednak ta lokalizacja została zarzucona. Z przydziału Wydziału Opieki Społecznej Magistratu Katowickiego umieszczono je w jednoizbowym, wydzielonym pomieszczeniu w ►Szkole Podstawowej dla niemieckiej mniejszości językowej im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. Nadzór merytoryczny nad placówką sprawował Urząd Wojewódzki Śląski i Powiatowy Inspektorat Szkolny, a patronat – ►Giesche SA – Zarząd Kopalni „Kleofas”. Do przedszkola uczęszczało 39 dzieci w wieku 4–6 lat; kierownikiem i jedynym pracownikiem była Margot Janitzek. Zlikwidowane 3 VI 1936.
APK, zesp. Volksbund, sygn. 1972, 1973; „Wiadomości Administracyjne Miasta Katowic” 1937, nr 1–3.

PRZEDSZKOLE MIEJSKIE NR 30, zob. ►Miejskie Przedszkole nr 30.

PRZEDSZKOLE NR 11, miejskie, zlokalizowane przy ul. Feliksa ►Bocheńskiego, założone w 1930 roku; uczęszczało do niego 40 dzieci; zajmowało dwie izby lekcyjne (124 m kw.), w tym jedną w budynku ►Szkoły Podstawowej nr 22; czas opieki wynosił 27 godzin tygodniowo; istniało do 1939 roku; wychowawczynie: Julia Marniok, Maria Ślusarczyk.
Kronika Szkoły Podstawowej nr 25 (wersja elektroniczna).

PRZEDSZKOLE NR 13, samorządowa jednostka organizacyjna, założona w 1991 roku na ►Witosa Osiedlu przy ul. Wincentego ►Witosa; w budynku o powierzchni użytkowej 862,00 m kw. i kubaturze 4886,00 m sześc., z ogrodem, placem zabaw; stara się rozwijać w dzieciach zainteresowania florystyczne, techniczne, plastyczne, muzyczne; cztery grupy wiekowe: Mądrale, Gumisie, Krasnale, Ważniaki; dyrektorem jest Agnieszka Cholewa.
https://mp13katowice.szkolnastrona.pl/

PRZEDSZKOLE nr 26 im. MARIANA MROZA W ZAŁĘŻU, zlokalizowane przy ►ul. Juliusza Zarębskiego 7. Rodowodem sięga do dwóch placówek wychowawczych: ►Ochronki Domu Zgromadzenia Zakonnego Jadwiżanek w Załężu (zał. 1899) i przedszkola przy ►Szkole Podstawowej nr 20 im. J. Słowackiego (zał. 1927), od 1928 połączonych unią personalną. W 1936 uczęszczało do niego 165 dzieci. W 1945 placówka mieściła się początkowo w jednej izbie lekcyjnej SP nr 20 (od 1946 na drugim piętrze budynku); wkrótce powstały 3 oddziały (m.in. w ►Domu Kultury Huty Baildon). Do 1954 kontynuowana była praca wychowawcza w ochronce, w której uczestniczyło 150–200 dzieci. Od 1949 działało pod patronatem ►Fabryki Maszyn Górniczych „MOJ”. Do dyspozycji placówki oddano ogród ze zjeżdżalnią. W l. 1961–1964 przedszkole funkcjonowało w starym budynku SP nr 20 przy ►ul. Gliwickiej, od 15 IX 1964 w nowo wybudowanym lokum do wyłącznej dyspozycji przedszkola. Od 1 I 1965 jest samodzielną jednostką budżetową. W l. 1975–1978 uczęszczało do niego 97 dzieci. W 2014 placówce nadano imię Mariana Mroza. Kierownictwo przedszkola pełniła mistrzyni Gertruda Zagrodzka, obecnie Danuta Pękała.
http://przedszkole26.cba.pl/; kronika SP nr 20 w Załężu.

PRZEDSZKOLE NR 30 W KATOWICACH-ZAŁĘŻU, utworzone zostało 1 września 1992 roku w miejsce ►Przedszkola Zakładowego Kopalni Węgla Kamiennego „Kleofas” przy ul. ►Gliwickiej 152, od roku 2000 jednostka budżetowa, finansowana ze środków własnych i z dotacji miejskich; zlokalizowana w budynku wolnostojącym, między ogrodami przystosowanymi do zabaw dziecięcych; cztery grupy wiekowe: „Smerfy”, „Muminki”, „Krasnale”, „Gumisie”; cztery sale zajęć, bawialnia; dyrektor: Teresa Skrzypek.

PRZEDSZKOLE TOWARZYSTWA POLEK W ZAŁĘŻU, prywatna placówka opiekuńczo-wychowawcza dla dzieci w wieku przedszkolnym, oznaczona numerem 24; zał. 1929/1930 (do wybuchu ►II wojny światowej jedna z trzech tego typu placówek w Katowicach), podlegała Sekcji Matki i Dziecka ►Towarzystwa Polek w Załężu. Od 3 V 1934 mieściła się w ►domu sypialnym kopalni „Kleofas” przy ul. S. Wojciechowskiego 159 (ob. ►ul. Gliwicka) – 3 izby lekcyjne (o pow. 96 m3), sala zabaw i plac zabaw (o pow. 64 m²). Zajęcia prowadzono w 3 oddziałach, a opiekę nad dziećmi sprawowały 3 wychowawczynie (opiekunki): Barbara Kozianówna Jadwiga Jarońska, Jadwiga Sindutówna. W 1935 do przedszkola uczęszczało 160 dzieci z rodzin bezrobotnych.
J. Prażmowski: Szkolnictwo w województwie śląskim. Katowice 1936; „Polska Zachodnia” 1934, nr 122; „Wiadomości Administracyjne Katowic” 1937.

PRZEDSIĘBIORSTWO ROBÓT KOLEJOWYCH nr 5, wyodrębnione z Państwowego Przedsiębiorstwa Robót Komunikacyjnych w Krakowie (zał. 1948) na mocy decyzji Ministerstwa Komunikacji z 1 IV 1952. Od 1958 siedziba mieściła się w gmachu przy ►ul. J. Wolnego w Załężu. W 1952 zatrudniało 2,5 tys. pracowników, a w 1972 – 2,7 tys. Przedsiębiorstwo było wykonawcą m.in. estakady przy dworcu kolejowym w Katowicach, tunelu pod peronem V (połączenie ul. Dworcowej z ul. Wojewódzką), stacji kolejowej Katowice-Bogucice, stacji rozrządowej Katowice-Muchowiec, elektryfikacji kilkunastu linii kolejowych. Po likwidacji przedsiębiorstwa na początku XXI w. gmach zaadaptowano na hotel ►Saritas.
AUM, zesp. 5, sygn. 6074.

PRZEKOPOWA ULICA, położona we wschodniej części ►Załęskiej Hałdy, osady (na ►Osiedlu kopalni „Wujek”), długości około 550 m, układ południkowy; nazwa została nadana w 1956 roku (wcześniej fragment ulicy ►Załęska Hałda). Przy ulicy znajdują się: ►krzyż – boża męka (1891); stacja elektroenergetyczna, przedsiębiorstwo ►Civitatis, warsztat mechaniki pojazdowej, ►Dwunastu Apostołów kolonia, wiadukt kolejowy do kopalni „Wujek”. 

PRZEMYSŁ, podstawowy dział w historii gospodarki Załęża – co najmniej 66 jednostek reprezentujących 15 gałęzi. Początkiem industrializacji (poprzedzającym powstanie przemysłu) były manufaktury (►kuźnica Załęska, ►tartaki, ►młyn). Rozwój przemysłu wydobywczego w XVIII w. zapoczątkowało ►górnictwo węgla kamiennego (zob. ►kopalnia „Kleofas”) oraz pozyskiwanie rud żelaznych (zob. ►żelaziak) i cynku (zob. ►galman). Górnictwo dało podwaliny rozwoju ►przemysłu materiałów budowlanych (cegielnie Działoszyńskiego, Silberstein, ►Kleofas I, ►Kleofas II) oraz energetyki (►Elektrownia Kopalni „Kleofas”). Zapoczątkowane w II dekadzie XIX w. ►hutnictwo było reprezentowane przez huty żelaza (►Baildon) i cynku (►Johanka, ►Victor); na pocz. XX w. zaczęły się kształtować: ►przemysł maszynowy (►MOJ, ►Gonar), ►przemysł metalowy (fabryki wyrobów drucianych, kotłów, konstrukcji żelaznych, sprężyn – ►Grützmacher, ►Jarząbek et Hoinkis, ►Künholz, resorów, sprzętu przeciwpożarowego – ►Miarczyński i Spółka), ►przemysł chemiczny (m.in. wyrób mydła, kosmetyków, środków izolacyjnych), ►przemysł drzewny (wyrób mebli: ►Biro, ►Fesser), a także zakłady papiernicze (produkcja ksiąg buchalteryjnych), poligraficzne, spożywcze (Browar, ►Fabryka Wód Mineralnych, przetwórstwo rybne: ►Elba, ►Ocean). Po II wojnie światowej rola niektórych gałęzi przemysłu znacznie spadła; obecnie z zakładów pozostał jedynie Gonar.

Przykłady zakładów przemysłowych w Załężu

Lp.	Data powstania*	Nazwa i rodzaj zakładu przemysłowego	Branża
1.	[1524]	Kuźnica Załęska – manufaktura żelaza	hutnictwo
2.	1550	Tartak	drzewna
3.	1795	Charlotte – huta cynku	hutnictwo
4.	1820	Saeman – huta szkła	budowlana
5.	1822	Joanna – huta cynku	hutnictwo
6.	1823	Baildon – huta żelaza	hutnictwo
7.	1840	Victor – huta cynku	hutnictwo
8.	1840	Victor – kopalnia węgla kamiennego	górnictwo
9.	1842	Kleofas – kopalnia węgla kamiennego	górnictwo
10.	1888	Kleofas – elektrownia	energetyczna
11.	1891	Kleofas I – cegielnia	budowlana
12.	[1895]	Kleofas II – cegielnia	budowlana
13.	[XIX w.]	Dzialoszynski – cegielnia	budowlana
14.	[XX w.]	Silberstein – cegielnia	budowlana
15.	1905	Silesia – odlewnia metali	metalowa
16.	[1909]	Karol Rudzki – fabryka papy dachowej	budowlana
17.	1911	Moj – fabryka maszyn górniczych	maszynowa
18.	[1911]	Kunschmann – cegielnia	budowlana
19.	1922	Julius Dolman – fabryka papy dachowej	budowlana
20.	[1922]	Broll i Ska – fabryka kotłów	metalowa
21.	[1923]	Lichter – cegielnia	budowlana
22.	[1923]	Augustyn Kühnholz*** – Fabryka Sprężyn i Resorów	metalowa
23.	1924	Biro – fabryka mebli	drzewna
24.	1924	Stella – drukarnia ksiąg buchalteryjnych	poligraficzna
25.	[1924]	Fesser – fabryka mebli	drzewna
26.	[1924]	Franciszek Hruby – fabryka siatek metalowych	metalowa
27.	1924	Drukarnia Katolicka	poligraficzna
28.	1925	Fabryka Kiszonej Kapusty – Feliks Pradella	spożywcza
29.	[1925]**	Czwiklitzer – fabryka mydła	chemiczna
30.	1928	H. Bores – odlewnia	metalowa
31.	1928	Elba – przetwórnia ryb	spożywcza
32.	[1928]	Magam – fabryka przypraw do zup	spożywcza
33.	1929	Simens – zakład elektrolityczny	elektrometalowa
34.	1929	Fabryka Konserw Owocowych Alojzy Kwaśniok	spożywcza
35.	[1929]	Julius Jackisch – wytwórnia wód mineralnych	spożywcza
36.	1929	Ocean – przetwórnia ryb	spożywcza
37.	[1929]	Paweł Sitko – fabryka wód mineralnych	spożywcza
38.	[1929]	Wojciech Osypka – fabryka wędlin	spożywcza
39.	1930	Miarczyński i Spółka – Fabryka Sprzętu Przeciwpożarowego	metalowa
40.	1930	Pleszowscy – szlifiernia kamienia i szkła	mineralna
41.	[1930]	Traugot – fabryka konstrukcji metalowych	metalowa
42.	[1930]	Luko – fabryka przypraw korzennych	spożywcza
43.	1933	Technika Specjalna – fabryka części zamiennych do maszyn górniczych	maszynowa
44.	1933	Ursus – fabryka armatur	metalowa
45.	[1935]	Heliosz – mleczarnia	spożywcza
46.	[1935]	Elżbieta Remier – mleczarnia	spożywcza
47.	l. 30. XX w.	Dittrich – fabryka sprężyn	metalowa
48.	l. 30. XX w.	Fritz Grützmacher – fabryka sprężyn	metalowa
49.	l. 30. XX w.	Hoinkes i Jarząbek**** – fabryka sprężyn	metalowa
50.	[1942]	Karl Lorenz – fabryka wyrobów cementowych i sztucznego kamienia	mineralna
51.	1943	Babich et co – fabryka ksiąg buchalteryjnych	papiernicza
52.	1946	Fabryka zabawek	inne
53.	1947	Silesiana – fabryka mydła	chemiczna
54.	1947	Silesiana – fabryka kosmetyków	chemiczna
55.	1947	Świtol – wytwórnia chemiczna	chemiczna
56.	1947	Załężanka – wytwórnia kosmetyków	chemiczna
57.	1948	Piaskownia B	budowlana
58.	1949	Śląski Piec – fabryka pieców piekarniczych	metalowa
59.	[1949]	Pieczonka E. – fabryka rur, kolanek piecowych itd.	metalowa
60.	[1949]	Śląski Piec – fabryka pieców piekarniczych	metalowa
61.		Obracaj i Niechoj	metalowa
62.	[1958]	Kwaszarnia kapusty	spożywcza
63.	[1958]	Delfin – przetwórstwo rybne	spożywcza
64.	[1958]	Wytwórnia wód gazowych	spożywcza
65.	[1958]	Witamin – katowicka wytwórnia soków owocowych	spożywcza
66.	1972	GONAR – Fabryka Narzędzi Górniczych	metalowa
67.	1982	Cyroń – fabryka mebli	drzewna

Legenda: * – w nawiasach kwadratowych podano datę pierwszej wzmianki w źródłach; ** – w Katowicach od 1867; *** – występował też pod szyldem Augustyn Kühnholz i Falkus; **** – także Górnośląska Fabryka Sprężyn.

APK, zesp. Gmina Załęże, sygn. 1; APK, Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Przemysłu i Handlu, sygn. 2990; AUM, sygn. 1/36, 1/1012 1/2067, 1/2068, 1/2394,1/2398, 1/2404, 1/2405, 1/2411, 1/2412, 1/2414/ 1/2419, 1/ 2427, 1/2429, 1/2430 1/2431/ 1/2443, 1/2448, 1/2449. 1/2463. 1/2464, 2/373, 2/594, 4/42, 5/6076; L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu – maszynopis [1955]; Śląska księga adresowa. Katowice 1958.

PRZEMYSŁ MINERALNY, przemysł eksploatacji surowców mineralnych i przetwórstwo z nim związane; występował w większym stopniu w rejonie ►Załęskiej Hałdy. Wydobycie surowców mineralnych zapoczątkowano w XIX w. w ►kamieniołomach i ►piaskowniach eksploatowanych przez ►Koncern Hohenlohe; w XIX w. powstała huta szkła Johanka (zob. ►Załęska Szklarnia). Do początku l. 20. XX w. rozwojowi górnictwa węglowego towarzyszyła produkcja materiałów budowlanych w cegielniach: ►Silberstein, ►Wujek (Oheim), do okresu wielkiego kryzysu gospodarczego ►Kleofas I należąca do ►Giesche SA, właścicielka cegielni ►Kleofas II w Załężu; w tej miejscowości produkcja wyrobów z teraso (►Bier-Petruccio), z betonu Karola Rudzkiego i Karola Lorenza.; W połowie l. 50. XX w. upadek ośrodka.

PRZEMYSŁ SPOŻYWCZY, zob. ►Spożywczy przemysł.

PRZEMYSŁOWA SZKOŁA ZJEDNOCZENIA FABRYK MASZYN I SPRZĘTU GÓRNICZEGO PRZY FABRYCE MASZYN GÓRNICZYCH MOJ, zał. 1945, na pocz. l. 50. XX w. Zasadnicza Szkoła Metalowa nr 2 przy FMG MOJ (ul. Tokarska). Od początku prowadziła 6 oddziałów, prowadząc naucznie w klasach 1–3 dla 155 uczniów. Przy placówce działała orkiestra, drużyna tenisa stołowego, sekcja szachowa, kółka recytatorskie. Zlikwidowana 31 VIII 1952. Funkcje dyrektora pełnili: Mieczysław Stanaszek, Jan Chmielewski.
APK, zesp. Dyrekcja Okręgowa Szkół Zawodowych, sygn. 11A, 68, 123; APK, zesp. Kuratorium Okręgu Szkolnego Katowice, sygn. 248a.

PRZY BAILDONIE zob. ►BAILDON (ogródki działkowe)

PRZYCHODNIA NR 11 SAMODZIELNEGO PUBLICZNEGO ZAKŁADU LECZNICTWA AMBULATORYJNEGO W KATOWICACH, zob. ►Na Witosa.

PRZYKLING Helena, zob. ►Zaczek Helena.

PRZYKOŚCIELNY PLAC, przy ►Kościele św. Józefa w Załężu, 72 m kw., z ►Krzyżem Kalwaryjskim.
AKAD, zesp. Akta lokalne, sygn. 2517.

PRZYSIĘGA CHŁOPÓW ZAŁĘSKICH, wydarzenie związane ze sporami toczonymi w XVIII wieku pomiędzy panami pszczyńskimi i starostami bytomskimi o przebieg granicy pomiędzy terenami kochłowickimi i załęskimi w czasie urzędowania dwustronnej komisji granicznej; zeznawało czterech świadków – najstarszych mieszkańców Załęża Tomasz Guzy (lat 80), Łukasz Roy (80), Urban Głodek (90), Paweł Głodek (70); po wejściu do świeżo wykopanego grobu, ubrani jedynie w długie koszule, z garścią darni w uniesionych nad głowami dłoniach, w pozycji klęczącej wypowiadali słowa przysięgi dyktowanej przez urzędników komisji; na tej podstawie ustalono nowe granice i usypano kopiec graniczny. Tradycja takiej przysięgi sięgała czasów przedchrześcijańskich ludów germańskich.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna dzisiejszej dzielnicy miasta Katowic. Katowice 1969.

PRZYSTANKI AUTOBUSOWE, na terenie Załęża, ►Załęskiej Hałdy (osady), Obroków i Osiedla Witosa funkcjonuje 18 przystanków; pierwsze powstały w 1928 roku; po II wojnie światowej sieć autobusowa objęła teren Załęża dopiero w 1958; w 1969 roku funkcjonowały 4 przystanki WPK o nazwach: Kleofas, Kochłowicka, Rewolucjonistów, Wiśniowa.

Lp.	Nazwa przystanku	Nr linii
1.	Osiedle Kopalni Wujek	51, 115, 120, 130, 130 N, 138, 177, 193, 632
2.	Obroki – Dulęby	70, 109, 115, 165
3.	Obroki droga do MPGK	109, 115, 165
4.	Obroki MPGK	7, 115
5.	Osiedle Witosa II	51, 70, 109, 115,138, 185,193, 900
6.	Osiedle Witosa – Centrum	70, 109, 115, 130 N, 138 , 165, 177, 193, 900
7.	Osiedle Witosa – Droga Kochłowicka	115, 165,170, 193
8.	Osiedle Witosa – Kossutha	138
9.	Osiedle Witosa – Plac św. Huberta	70, 115, 130, 130 N, 138, 165, 177, 193
10.	Osiedle Witosa – Rataja	51, 115, 177, 193, 632
11.	Załęska Hałda – Bocheńskiego Autostrada	130 N, 177
12.	Załęska Hałda – Kolońska	51, 130, 130 N, 177
13.	Załęże – Bocheńskiego	70, 900
14.	Załęże – Dwór	70
15.	Załęże – Janasa	70
16.	Załęże – Wiśniowa	51, 70, 109, 138
17.	Załęże – Żeliwna Park Technologiczny	900
18.	Załęska Hałda Kościół	70

Źródło: strony internetowe ZTM.

PRZYSTOLIK Ludwik (25 VII 1899, Katowice – 22 III 1948, Katowice), działacz społeczny i samorządowy; na początku l. 20 XX w. urzędnik gminny, inspektor biur w magistracie katowickim; po 1945 szef Wydziału Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Katowicach, przewodniczący komisji meblowej. Był prezesem KS ►Naprzód „1912” Załęże, członkiem ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, ►Towarzystwa Ogródków Działkowych im. Józefa Piłsudskiego; działał w Zrzeszeniu Budowniczych Mieszkań. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1946). Mieszkał przy ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka).
AP Katowice, zesp. Urząd Wojewódzki Katowice, Wydział Ogólny, sygn. 462 A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; Pismo USC z 7 II 2018 w MHK.

PUKOC, zob. Józef ►Pukowiec.

PUKOWCA JÓZEFA ULICA, w pn. części Załęża, długości 1,8 km, infrastruktura: szosa; strefa handlowa – ►Bazar Załęże, ►Giełda handlowa, ►Giełda rolno-spożywcza, hurtownia odzieży; hotel ►Marysin Dwór; tereny zielone; łączy wschodnie Załęże z ►Obrokami.

PUKOWIEC Józef, przydomki i pseudonimy: Chmura, Pukoc, Gary (14 IX 1904, Świętochłowice – 15 VIII 1942, Katowice), działacz harcerski, członek ruchu oporu w czasie ►Drugiej wojny światowej; W 1925 roku ukończył seminarium nauczycielskie w Pszczynie, pracował jako nauczyciel w Baranowicach, Chwałowicach i Katowicach-Załężu. Od X 1939 organizował tajne harcerstwo na Śląsku, był członkiem władz naczelnych harcerstwa polskiego, członkiem sztabu konspiracyjnej organizacji pn. Polskie Siły Zbrojne, współredagował konspiracyjne pisma śląskie. Został aresztowany przez gestapo 18 XII 1940 wraz z wieloma innymi działaczami polskimi, więziony w Katowicach, Berlinie, Gliwicach i Oświęcimiu, został zgilotynowany w katowickim więzieniu przy ulicy Mikołowskiej. Jego imię nosi jedna z ulic w Załężu (zob. ►Pukowca Józefa ulica), Rudzie Śląskiej, Rybniku, a także Szkoła Podstawowa nr 2 w Pawłowicach, był też patronem Gimnazjum nr 4 w Gliwicach i Gimnazjum nr 3 w Rybniku.

PUNKT 44, centrum rozrywki w Załężu, zbudowane na terenie dawnego boiska, obok nieczynnego ►Zakładowego Domu Kultury Huty Baildon. Pierwszy w Katowicach multipleks (budowa trwała 9 miesięcy), otwarty 1 IV 2002. Obiekt swoją nazwę wziął od adresu, pod którym się znajduje: ►ul. Gliwicka 44 (w pobliżu ►skwer im. Stanisława Barei). Znajdują się w nim: 13-salowy multipleks Cinema City, kina IMAX, Hokus Pokus (kręgielnia, bilard, maszyny do gry w dart's), salon gier wideo, kilka lokali gastronomicznych).

PUT IN PUT OUT (MURAL) przy Marii ►Goeppert-Mayer ulicy 14; powstał na przełomie lutego i marca 2022 roku po inwazji Rosji na Ukrainę. Jego autorami są streetartowcy Szwedzki i Real.
https://antekwpodrozy.pl/96-katowicki-street-art