P

 

PAŁAC W ZAŁĘŻU (zamek), wzniesiony w l. 1886–1887 przy ob. ►ul. Gliwickiej w stylu neoklasycystycznym (budynek dwukondygnacyjny, z podpiwniczeniem, bogato zdobioną drewnianą klatką schodową z rzeźbionymi balustradami); fragment większego założenia – folwarku z dworem. W 1925 przebudowany przez ►kopalnię „Kleofas”; w 1939 siedziba dowództwa ►11. kompanii 4. Batalionu 73. Pułku Piechoty (dowódca ►Marian Tułak); w l. 1939–1945 siedziba dyrekcji ►Giesche SA; od 1945 własność Katowickiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego. W l. 50. XX w. w budynku funkcjonowało ►Miejskie Przedszkole nr 30, później ośrodek zdrowia kopalni „Kleofas”, Górniczy Zakład Lecznictwa Ambulatoryjnego, od 2007 własność firmy medycznej Avimed. Wpisany do rejestru zabytków 8 VII 1992. Zob. też ►Folwark w Załężu.
G. Grzegorek: Domy i gmachy Katowic. Katowice 2013.

PARAFIA PODWYŻSZENIA KRZYŻA ŚWIĘTEGO I ŚWIĘTEGO HERBERTA NA OSIEDLU WITOSA, erygowana 14 IX 1982 poprzez wyłączenie części obszaru z ►parafii św. Józefa w Załężu i ►parafii Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie; należy do dekanatu Katowice-Załęże; liczy ponad 13 tys. parafian. Zaczątkiem były punkty katechetyczne w bloku na ►Obrokach (1972, 1977) i przy ►ul. Wincentego Witosa (1980). Pierwszym wielkim nabożeństwem była pasterka polowa 24 XII 1980 celebrowana przez bp. Czesława Domina. 27 IX 1981 odprawiono mszę polową w miejscu, gdzie miała powstać świątynia, a od X 1981 w każdą niedzielę odprawiano w tym miejscu mszę św. i codziennie wieczorem różaniec. Rozpoczęto przygotowywanie terenu pod budowę. Kierowanie i nadzór nad pracami powierzono załęskiej parafii św. Józefa. 13 XII 1981 odprawiono mszę św. w tymczasowej kaplicy w baraku z blachy o wymiarach 29 x 8 m. 20 V 1984 poświęcono kaplicę w domu katechetycznym; przez następne 9 lat miejsce to było tymczasowym kościołem. Od 1993 parafia funkcjonuje przy ►kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta. Zasiegiem obejmuje ►Obroki i ►Osiedle Witosa. Działające grupy parafialne: Dzieci Maryi – Eucharystyczny Ruch Młodych, Katecheza dorosłych, Ministranci, Lektorzy, Nauczyciele, Odnowa w Duchu Świętym, Pomocnicy Maryi Matki Kościoła oraz Żywy Różaniec, Ruch Domowego Kościoła (Oaza Rodzin), Ruch Światło – Życie (Oaza Młodzieżowa), Parafialny Klub Seniora, Poradnia Życia Małżeńskiego, Studenci i młodzież pracująca, Zespół Charytatywny.

Duszpasterze parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta

Imię, nazwisko	Funkcja	Lata urzędowania
Leon Połednik	kierownik budowy - wikary z załęża	1981–1982
Leonard Bogacki	proboszcz	1982–1987
Henryk Wicik	administrator	1987–1988
Władysław Nieszporek	proboszcz	1988–1998
Józef Grygier	proboszcz	1998 – nadal

www.osiedlewitosa.katowice.pl/viewpage.php?page_id=1; www.archidiecezja.katowice.pl/index.

PARAFIA ŚW. JERZEGO W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, struktura kościelna projektowana przez ►Ernesta Georgesa de la Tour (1855), miała obejmować Załęże, osiedla (kolonie): ►Załęska Hałda, Brynów, ►Johanka, ►Owsiska, Ligota, Piotrowice, Ochojec, ►hutę Baildon. Planowano budowę kościoła (z obrazem św. Jerzego) na darowanym gruncie; przeszkodą w realizacji idei stała się budowa drugiej szkoły w Załężu (Załęskiej Hałdzie), którą projektodawca miał utrzymywać. Pomysł upadł ostatecznie w 1859.
L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu, maszynopis [1955].

PARAFIA ŚWIĘTYCH CYRYLA I METODEGO W ZAŁĘSKIEJ HAŁDZIE, parafia rzymskokatolicka powstała w 1942 jako lokalia z ►parafii św. Józefa w Załężu. Do parafii należą ulice: ►F. Bocheńskiego, Brygadzistów, ►Chodnikowa, Dobrego Urobku, Dolna, ►Kochłowicka (praktycznie do autostrady ►A4), Okrężna, Przekopowa, Przodowników, Ścianowa, Upadowa, Wrębowa, Załęska Hałda. W 2001 skupiała 737 wiernych; jedna z najmniejszych parafii w archidiecezji katowickiej. W 1937 powstała kaplica (stacja duszpasterska) w pomieszczeniu miejscowej ►restauracji Günthera (popular. Ginterówka, w zasadzie ►Waldschloss); w l. 1938−1939 funkcjonowała w pomieszczeniu ►Szkoły Podstawowej nr 25 w Załęskiej Hałdzie; w okresie ►II wojny światowej w dawnej siedzibie oddziału ►Związku Strzeleckiego w Załęskiej Hałdzie; kolejne kaplice były obsługiwane przez duchowieństwo dochodzące z ►parafii św. Józefa w Załężu. W 1942 ustanowiono lokalię, a lokalistą został ks. Tadeusz Lichota. W l. 1941−1945 duchowni objęli opieką duszpasterską więźniów w ►obozie pracy w Załężu przy szybie ►Wschodnim. Po 1945 dawna kaplica została zamieniona na dom mieszkalny; postanowiono, że nowa świątynia powstanie w adaptowanym budynku cegielni ►koncernu Hohenlohe (poświęconym 11 IX 1945). W l. 1945−1979 kuracja (z administratorem w l. 1949−1959); odrębna parafia od 1979, potwierdzona w 1992 przy ►kościele p.w. Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie. W 1953 liczyła 2,5 tys. wiernych, w tym 1,5 tys. polskich reemigrantów z Francji (1947−1948), osiedlonych w kolonii ►Załęska Hałda (fińskie domki). Z końcem l. 50. XX w. objęła część terenów należących dotąd do parafii św. Ludwika Króla w Panewnikach. Dała początek ►parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Herberta (1982) na ►Osiedlu Witosa, której przekazała 3/4 mieszkańców (spadek liczby parafian z 4 tys. w 1968 do ok. 1 tys. w 1982; pozostali przeważnie wierni w podeszłym wieku). Do 2010 prowadziła katechizację w szkole; organizacje: ►Katolickie Stowarzyszenie Kobiet w Załęskiej Hałdzie, ►Katolickie Stowarzyszenie Mężczyzn w Załęskiej Hałdzie, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej (zob. ►Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej w Załężu), ►Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej (K.S.M.Ż.) w Załęskiej Hałdzie.
AKAD, zesp. Akta Lokalne, sygn. 02506, 02509; AKAD, Archiwum Parafii św. Józefa w Katowicach-Załężu, sygn. 77/45, 77/47.

Duszpasterze parafii Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie

Imię, nazwisko	Funkcja	Lata urzędowania
Teodor Lichota	lokalista	1942−1943
Stefan Śmigielski OMI	lokalista	1943−1945
Julian Maruszewski	lokalista	1945
Marian Gazek	kuratus	1945–1949
Zygmunt Bauer	administrator	1949–1959
Karol Machnik	kuratus	1959–1979
Brunon Franielczyk	proboszcz	1979–1982
Ryszrad Anczok	proboszcz	1982–1984
Tadeusz Jaskółka	proboszcz	1984–1990
Adam Zowada	proboszcz	1990–1991
Michał Matejczyk	administrator	1991–1992
Henryk Białas	administrator	1992–1993
	proboszcz	1993–2011
Adam Kępowicz	proboszcz	2011 – nadal

PARAFIE W ZAŁĘŻU: ►Świętych Cyryla i Metodego w Załęskiej Hałdzie, ►św. Jerzego w Załęskiej Hałdzie, ►św. Józefa w Załężu, ►Podwyższenia Krzyża św. i św. Herberta na Osiedlu Witosa.

PATALONG Teofil (1869, Załęska Hałda – 1 IX 1939, Katowice), powstaniec śląski, działacz ►ruchu śpiewaczego i ►teatru amatorskiego; górnik ►kopalni „Kleofas”; członek ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – od 1906 w Katowicach, od 1911 w Załężu, od 1920 w Załęskiej Hałdzie; współzałożyciel Towarzystwa Śpiewaczego ►„Lutnia” w Załęskiej Hałdzie (1919); sekretarz ►Kółka Rolniczego; komendant placu ►Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska; dowódca akcji na koszary policyjne w Załężu w I ►powstaniu śląskim, w uczestnik walk na terenie Dąbrówki Małej w II powstaniu śląskim, pracownik Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Katowicach; komendant Straży Obywatelskiej; od 1922 członek wielu polskich organizacji w Załęskiej Hałdzie. Rozstrzelany przez Niemców w pobliżu wiaduktu kolejowego (zob. ►Miejsce upamiętnione).

PAWEŁ SITKO (także Franciszek Sitko) FABRYKA WÓD MINERALNYCH, zakład w ►Załęskiej Hałdzie przy ul. ►Załęska Hałda 4, wzmiankowany w 1927. Od 1929 funkcjonował też jako rozlewnia piwa (właśc. Franciszek Sitko). W 1927 zatrudniał 4, w 1929 –3, a w 1940 – 1 pracownika.
AUM, zesp. 2, sygn 590; APK, zesp. Miasto Katowice, sygn. 400; J. Berent: Księga adresowa woj. śląskiego na rok 1926–1927. Katowice 1927.

PERONO-ALBRECHT Leokadia (29 X 1911, Załęże – 20 IV 1986, Chorzów), pochodzenia włoskiego, lekkoatletka. Była zawodniczką klubów sportowych: ►06 Katowice (1926–1929) i „Pogoń” Katowice (1930–1932). Osiągnięcia: 2 (0–0–2) medale MP – 3 miejsce w biegu na przełaj (1927) i w biegu na 1 km (1928).
H. Kurzyński i in.: Historia finałów lekkoatletycznych Mistrzostw Polski 1922–2011. Konkurencje kobiece. Bydgoszcz 2011.

PETROWITZER WEG zob. ►Piotrowicka Droga

PIASKOWA ULICA zob. ►Wolskiego Józefa ulica

PIERWSZA DRUŻYNA HARCERSKA im. BOLESŁAWA CHROBREGO W ZAŁĘŻU, odegrała pionierską rolę w rozwoju harcerstwa (męskiego) w Katowicach; zał. 6 VI 1920; 28 XII 1920 podzielona na: Pierwszą Drużynę Harcerską im. Bolesława Chrobrego (starsi, ponad 15-letni chłopcy) i ►Drugą Drużynę Harcerską im. Jana III Sobieskiego (młodsi); w 1924 ponownie scalona. Prowadziła działalność plebiscytową: w 1920 zorganizowała wieczornicę z okazji rocznicy wybuchu powstania listopadowego (piosenki, scenki teatralne, gawędy tematycznie związane z rocznicą); na pocz. l. 30 XX w. była członkiem Sekcji Teatrów Ludowych przy Wydziale Oświecenia Publicznego i Wyznań Religijnych Urzędu Wojewódzkiego Śląskiego w Katowicach; brała udział w I zlocie harcerskim; harcerze ochraniali wiece i lokale wyborcze, walczyli w III powstaniu śląskim (zob. ►Powstania śląskie). Znalazła schronienie w ►Szkole Podstawowej nr 21 w Załężu. W l. 30 XX w. w programie działalności m.in. wycieczki do największych zakładów pracy województwa śląskiego; 8 V 1932 miało miejsce poświęcenie sztandaru drużyny; w 1936 otrzymała radioodbiornik. Po 1939 organizacja konspiracyjna; reaktywowana w l. 1945–1949, 1957–1961. Działacze: ►Stanisław Sapa, ►Jerzy Lis, Alfons Zgraja, Jan Sapa, H. Grabiński.
APK, zesp. Urząd Wojewódzki Śląski, sygn. 81; A. Czylok: Harcerska lilijka na Górnym Śląsku. Katowice 2002; „Polonia” 1930, nr 1951; „Polska Zachodnia” 1936, nr 7; „Górnoślązak” 1932, nr 104.

XV (PIĘTNASTE) LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE W KATOWICACH IM. ROTMISTRZA WITOLDA PILECKIEGO, zał. 15 IV 1945 jako Szkoła Przemysłowo-Górnicza; od 1973 funkcjonuje w budynku z internatem na ►Obrokach; od 1996 Zespół Szkół Zawodowych nr 5 w Katowicach; od 1997 pod aktualnym patronem; od 1998 z Liceum Ogólnokształcącym pod nazwą Zespół Szkół Zawodowych i Ogólnokształcących nr 5 im. rtm. W. Pileckiego w Katowicach; od 2000 z klasą o profilu wojskowym; od 2002 obecna nazwa. Funkcje dyrektorów pełnili m.in.: Barbara Adamczyk, Jerzy Jędrzejczyk.
https://15lokatowice.edupage.org/about/?subpage=1.

PILECKIEGO Witolda ROTMISTRZA SKWER, leży w południowej części ►Osiedla Witosa przy skrzyżowaniu ul. ►Wincentego Witosa i ►Michała Ossowskiego. Nazwa nadana uchwałą Rady Miasta Katowice nr LII/1070/10 z dnia 25 I 2009 (uchwała weszła w życie w 2010). Ważniejsze obiekty: obelisk (2012), place zabaw, krzyż przydrożny.
www.katowice.eu/katowic/skwer-rotmistrza-witolda-pileckiego.

PIŁSUDSKIEGO Józefa ULICA zob. ►Bocheńskiego Feliksa ulica

PIOTROWICKA DROGA (Petrowitzer Weg), trakt handlowy biegnący z Załęża do Piotrowic i dalej do Mikołowa, zaznaczony na mapie z 1686; na północy łączył się z traktem Katowice – Bytom. W 1846 przestała spełniać swoje funkcje (tory kolejowe). Obecnie ►ul. Żelazna, ►ul. Żeliwna, ►ul. ks. P. Pośpiecha ►ul. Przekopowa.
A. Barciak, Z. Jedynak: Dzieje od początków miasta do współczesności. W: Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo. Red. A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz. T. 2. Katowice 2012.

PLUS, klub osiedlowy na ►Osiedlu Witosa. Mieszkańcy mogą korzystać z zajęć prowadzonych w sekcjach: Śląska Szkoła Aikido, Nauka gry na pianinie, Akcja Zima i Lato, Gimnastyka dla kobiet i dziewcząt (aerobik, pilates i callanetics), Koło rękodzieła, Koło brydża sportowego, Rodzinny Klub Turystyki Kolarskiej „Wagabunda”. Klub organizuje: międzypokoleniowe spotkania i imprezy integracyjne, spotkania Koło nr 14 Polskiego Związku Emerytów i Rencistów Klub Seniora PKPS; wystawy malarstwa, rysunku i grafiki artystów nieprofesjonalnych, ekspozycje dzieł i okazów kolekcjonerskich, rękodzieła, miniatur przedmiotów ozdobnych i użytkowych, modeli, widokówek, znaczków, etykiet, kartek okolicznościowych, fotografii, medali, odznaczeń i inne, zajęcia sportowe dla dorosłych (elementy samoobrony, boks, karate), zebrania mieszkańców, działkowców, Rady Nadzorczej Spółdzielni itp.
http://zaleskahalda.pl/Harmonogram-zajec,91.html.

PODPORA RODZIN, gazetka ►parafii św. Józefa w Załężu, ukazuje się od XI 1990 (w l. 1992–1996 wychodziła jako miesięcznik), wydawana na małej poligrafii, jedno z najstarszych parafialnych czasopism diecezji katowickiej; obecna szata graficzna: od III 2004; nakład: 200–500 egz. Powstała z połączenia wydawanych wcześniej gazetek: oazy młodzieżowej („Co słychać w niebie?”) i ministrantów („Panorama Ministranta”). Nawiązuje też do tradycji ►„Wiadomości Parafialnych” ukazujących się w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej. Dotychczasowi moderatorzy gazetki: ks. Józef Włosek, ks. Janusz Kuśka, ks. Dariusz Mazur, ks. Dariusz Gadomski, ks. Bernard Rak, ks. Grzegorz Szwarc, ks. Marcin Socha, ks. Adam Kuchta, ks. Adam Palion, obecnie funkcję pełni ks. Grzegorz Zych. Pierwotnie redakcję tworzył kilkuosobowy zespół, z którego pozostali: Aleksandra Janikowska i Henryk Czarnik i ks. Grzegorz Zych, S. Maria Krescencja, Katarzyna Grabowska oraz Bernadeta Gansty. Pracami redakcyjnymi kierowali: do nr 42 – Henryk Czarnik, a od nr 43 – księża moderatorzy.
zaleze.archidiecezja.katowice.pl/strona-glowna-2/podpora-rodzin

POKOJU ULICA (1900, 1939–1945 Schafgotschstraße, 1920–1921 Friedenstraße), dł. 300 m w układzie południkowym. Znajdują się przy niej familoki budowane pod koniec XIX w., w l. 1922–1939 zamieszkałe głównie przez wdowy po górnikach i inwalidach (własność ►Giesche SA). W okresie międzywojennym mieściły się tam: wędzarnia śledzi, ►fabryka kiszonej kapusty Franciszka Pradelli, warsztaty spawalnicze Franciszek Śmigielski, handel reprezentowały: mleczarnia Franciszki Czoik i sklep z surowcami wtórnymi Pawła Pawloka; po 1945 – siedziba Okręgu (V) Katowickiego Związku Hodowców Gołębi Pocztowych; obecnie – agencje reklamowe, spółdzielnia mieszkaniowa „Partner”, hurtownia orientalna Lemat, sklep motocyklowy, Ave – sprzedaż produktów naftowych, wypożyczalnia nart, pośrednictwo turystyczne Travel Avenue Sp. z o.o. Ulica jest zaliczana do jednej z najbardziej niebezpiecznych w Katowicach; w topografii ludowej nazywana „Kansas”. Znani mieszkańcy: ►Jan Juchelek.
APK, Urząd Wojewódzki Śląski, Wydział Społeczno-Polityczny, sygn. 560/1; AUM, zesp. 2, sygn. 373; Skorowidz branż przemysłu, handlu, finansów, rzemiosła i zawodów wyzwolonych: województwo śląskie. 1929/30. [Katowice] 1930; Księga adresowa Wielkich Katowic. Katowice 1935; Śląska księga adresowa: informator gospodarczy na rok 1958. Katowice 1958.

POLA GÓRNICZE (nadania): ►Adam, ►Batory, ►Charlotte, ►Fortuna, ►Irena, ►Israel, ►Joseph, ►Kalina, ►Mała Helena, ►Rinaldo, ►Święty Krzyż, ►Victor, ►Załęże I, ►Załęże II, ►Zjednoczony Kleofas.
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 511/2; R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997.

POLSKA ORGANIZACJA WOJSKOWA GÓRNEGO ŚLĄSKA, placówka w Załężu; jej organizatorem w XII 1918 był ►Józef Sapa; pierwsze posiedzenie odbyło się w lokalu Wismacha. Uczestnicy: ►Jerzy Białecki, ►Stanisław Cybulski, ►Wilhelm Gajdzik, ►Wiktor Jesionek, ►Teofil Patalong, ►Paweł Reguła, ►Leopold Świtała oraz przedstawiciele ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Załężu, ►Towarzystwa Śpiewaczego „Halka”, ►Polskiej Partii Socjalistycznej i ►Zjednoczenia Zawodowego Polskiego z Załęża i Załęskiej Hałdy.
APK, zesp. Śląski Instytut Naukowy, sygn. 208 II; „Polska Zachodnia” 1929, nr 108.

PORADNIA DLA MATKI I DZIECKA KOPALNI „KLEOFAS”, utworzona w 1945 jako poradnia dziecięca z siedzibą przy ul. S. Wojciechowskiego 93 (ob. ►ul. Gliwicka), w 1946 obejmowała opieką 106 dzieci; w 1949 przekształcona w Poradnię dla Matki i Dziecka (na wyposażeniu – lampa kwarcowa i aparat do mierzenia ciśnienia tętniczego). Zajmowała 5 pomieszczeń (o pow. 127,5 m²), w tym 1 gabinet lekarski i poczekalnię. Poradnią kierowały: dr Jadwiga Kocot, dr Jadwiga Markiewicz.
APK, zesp. Centralny Zarząd Przemysłu Węglowego, sygn. 4471; APK, zesp. Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej Katowice – Wydział Zdrowia, sygn.. 5.

POSTERUNEK POLICJI PAŃSTWOWEJ WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO w Załęskiej Hałdzie, utworzony w 1925 (wymieniany w różnych publikatorach), istniał do 31 VII 1936; wraz z ►Komisariatem Policji Państwowej Województwa Śląskiego w Załężu zapewniał bezpieczeństwo w obwodzie Załęże. Siedziba mieściła się w przystosowanych pomieszczeniach stajni ►Silberstein przy ►ul. Załęska Hałda 37; posterunkowym był ►Zioła.
AUM, zesp 2, sygn. 595; „Goniec Śląski” 1927, nr 196; Kronika Szkoły Podstawowej nr 25 w Załęskiej Hałdzie, T. 2 (wyd. elektroniczne).

POŚPIECHA Pawła ULICA (nazwa urzędowa w l. 1900–1922 – Nicolaistrasse, nawiązujaca do dawnych funkcji ►Piotrowickiej Drogi; od 1922 – Mikołowska; w l. 1939–1945 – Wassermanweg), dł. 1,3 km; biegnie w pobliżu nieczynnych torów kolejowych z dwiema nitkami (Stara droga); przed skrętem z zachodu na wschód układ południkowy, następnie równoleżnikowy. Pierwotnie ►Piotrowicka Droga (w zbliżonym do współczesnego kształcie); po 1846 wzdłuż drogi położono tory kolejowe i wybudowano budkę dróżnika; ok. 1883 pojawiły się pierwsze zabudowania. W okresie międzywojennym znajdowały się tam: ►Azyl Miejski, zakład kołodziejski Paweł Pissek, ►restauracje Bugla, fabryka mydła ►Czwiklitzer, sklep towarów spożywczych (Jadwigi Kowolik), siedziba Polskiego Związku Atletycznego; po II wojnie światowej: ►Wojewódzki Szpital Dziecięcy, ►cmentarz parafii św. Józefa z domem grabarza (ob. zakład kamieniarski), zakłady ►Pollena-Savona, Powiatowy Urząd Pracy, ►Krzyż na styku z ul. Gliwicką, plac zabaw.

POWSTAŃCZE ORGANIZACJE W ZAŁĘŻU: ►Narodowy Związek Powstańców i Byłych Żołnierzy w Załężu, ►Oddział Młodzieży Powstańczej na Kolonii Ignacego Mościckiego, ►Oddział Młodzieży Powstańczej w Załęskiej Hałdzie, ►Oddział Młodzieży Powstańczej w Załężu, ►Rodzina Powstańcza na Koloni Mościckiego, ►Związek Powstańców Śląskich Oddział Miejscowy na Kolonii Mościckiego, ►Związek Powstańców Śląskich Grupa Uchodźców Toszecko-Gliwicka, ►Związek Powstańców Śląskich w Załęskiej Hałdzie, ►Związek Powstańców Śląskich w Załężu, ►Związek Weteranów Powstań Śląskich na Kolonii Belojanisa, ►Związek Weteranów Powstań Śląskich w Załęskiej Hałdzie, ►Związek Weteranów Powstań Śląskich w Załężu.

PÓŁNOCNY (pierwotnie Ulrich/Ulryk), nieistniejący szyb ►kopalni „Kleofas” na terenie Wielkich Hajduk; materiałowo-zjazdowy, od 1924 wentylacyjny; drążony od pocz. XX w. (głębokość 423,6 m); w nadszybiu mieścił się lokal grupy uchodźców Związku Powstańców Śląskich z powiatu gliwicko-toszeckiego. Jako nieczynny figurował jeszcze w II poł. l. 40. XX w. z przeznaczeniem do likwidacji.
APK, zesp. Katowickie Zjednoczenie Przemysłu Węglowego, sygn. 511/2; R. Borowy: Wczoraj – dziś – jutro... kopalni „Katowice-Kleofas”. Historia węglem pisana. Katowice 1997; „Polak” 1924, nr 68.

PRADELOK Franciszek (? – 2 IX 1939), powstaniec śląski, żołnierz lublinieckiego pułku powstańczego; po podziale Górnego Śląska zamieszkał w Katowicach, od ok. 1929 na ►Kolonii I. Mościckiego; w 1939 uczestnik walk o Katowice, aresztowany przez Wehrmacht, rozstrzelany.

PRAUS Wilhelm (? – 5 IX 1939, Załęże), pracownik umysłowy, obrońca Katowic w 1939, ujęty i rozstrzelany w Załężu. Nazwisko upamiętnione na pomniku przy ►Węglarczyka Antoniego skwerze (zob. też ►Miejsca upamiętnione w Załężu).
A. Szefer: Losy powstańców śląskich w latach okupacji hitlerowskiej. Katowice 1970.

PROBOSTWO KOŚCIOŁA (PARAFII) św. JÓZEFA, budowane równolegle z ►kościołem pw. św. Józefa przy ►ul. Gliwickiej; funkcjonuje od XI 1900. 31 V 1922 probostwo było miejscem ►Zjazdu księży niemieckich Górnego Śląska; w l. 1951–1955 swoją siedzibę miał tam ►Konwikt Księży Neoprezbiterów, a od l. 50. XX w. kaplica ►Zgromadzenia Sióstr Służebniczek w Załężu.
AUM, zesp. 1, sygn 2409; G. Grzegorek: Parafie i kościoły Katowic. Katowice 2014; J. Myszor: Historia diecezji katowickiej. Katowice 1998.

PRZEDSIĘBIORSTWO GEODEZYJNO-KARTOGRAFICZNE KATOWICE, zlokalizowane przy ►ul. Stanisława Kossutha 9 na ►Osiedlu Witosa. Swój rodowód wywodzi z dwóch wcześniej powstałych przedsiębiorstw katowickich scalonych w 1975: 1) Katowickiego Okręgowego Przedsiębiorstwa Mierniczego (zał. Zarządzeniem nr 42 Prezesa Rady Ministrów z 2 IX 1951), przemianowanego m.in. na Zjednoczone Przedsiębiorstwa Geodezyjno-Kartograficzne GEOKART (1974), z siedzibami przy ul. K. Damrota 25 i ul. A. Zgrzebnioka, 2) Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Geodezyjnego Gospodarki Komunalnej (zał. 1954) przy ul. Brata Alberta 4, po 1980 z siedzibą na Osiedlu Witosa. W 2002 wpisane do rejestru przedsiębiorstw jako SA; zajmuje się produkcja map (w tym geologicznych) i książek.

PRZEDSZKOLE DEUTSCHE SCHULVEREIN W ZAŁĘŻU, utworzone 1 XII 1931 po przyznaniu koncesji na prowadzenie placówki Fridzie Bachmann (przewodniczącej Katholische Deutsche Frauenbund in Obeschlesien). Pierwotnie miało funkcjonować w ►Szkole Podstawowej nr 24 na Kolonii Ignacego Mościckiego, jednak ta lokalizacja została zarzucona. Z przydziału Wydziału Opieki Społecznej Magistratu Katowickiego umieszczono je w jednoizbowym, wydzielonym pomieszczeniu w ►Szkole Podstawowej dla niemieckiej mniejszości językowej im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego. Nadzór merytoryczny nad placówką sprawował Urząd Wojewódzki Śląski i Powiatowy Inspektorat Szkolny, a patronat – ►Giesche SA – Zarząd Kopalni „Kleofas”. Do przedszkola uczęszczało 39 dzieci w wieku 4–6 lat; kierownikiem i jedynym pracownikiem była Margot Janitzek. Zlikwidowane 3 VI 1936.
APK, zesp. Volksbund, sygn. 1972, 1973; „Wiadomości Administracyjne Miasta Katowic” 1937, nr 1–3.

PRZEDSZKOLE nr 26 im. MARIANA MROZA W ZAŁĘŻU, zlokalizowane przy ►ul. Juliusza Zarębskiego 7. Rodowodem sięga do dwóch placówek wychowawczych: ►Ochronki Domu Zgromadzenia Zakonnego Jadwiżanek w Załężu (zał. 1899) i przedszkola przy ►Szkole Podstawowej nr 20 im. J. Słowackiego (zał. 1927), od 1928 połączonych unią personalną. W 1936 uczęszczało do niego 165 dzieci. W 1945 placówka mieściła się początkowo w jednej izbie lekcyjnej SP nr 20 (od 1946 na drugim piętrze budynku); wkrótce powstały 3 oddziały (m.in. w ►Domu Kultury Huty Baildon). Do 1954 kontynuowana była praca wychowawcza w ochronce, w której uczestniczyło 150–200 dzieci. Od 1949 działało pod patronatem ►Fabryki Maszyn Górniczych „MOJ”. Do dyspozycji placówki oddano ogród ze zjeżdżalnią. W l. 1961–1964 przedszkole funkcjonowało w starym budynku SP nr 20 przy ►ul. Gliwickiej, od 15 IX 1964 w nowo wybudowanym lokum do wyłącznej dyspozycji przedszkola. Od 1 I 1965 jest samodzielną jednostką budżetową. W l. 1975–1978 uczęszczało do niego 97 dzieci. W 2014 placówce nadano imię Mariana Mroza. Kierownictwo przedszkola pełniła mistrzyni Gertruda Zagrodzka, obecnie Danuta Pękała.
http://przedszkole26.cba.pl/; kronika SP nr 20 w Załężu.

PRZEDSZKOLE TOWARZYSTWA POLEK W ZAŁĘŻU, prywatna placówka opiekuńczo-wychowawcza dla dzieci w wieku przedszkolnym, zał. 1929/1930 (do wybuchu ►II wojny światowej, jedna z trzech tego typu placówek w Katowicach), podlegała Sekcji Matki i Dziecka ►Towarzystwa Polek w Załężu. Od 3 V 1934 mieściła się w ►domu sypialnym kopalni „Kleofas” przy ul. S. Wojciechowskiego 159 (ob. ►ul. Gliwicka) – 3 izby lekcyjne (o pow. 96 m3) i plac zabaw (o pow. 64 m²). Zajęcia prowadzono w 3 oddziałach, a opiekę nad dziećmi sprawowały 3 wychowawczynie (opiekunki): Barbara Kozianówna Jadwiga Jarońska, Jadwiga Sindutówna. W 1935 do przedszkola uczęszczało 160 dzieci z rodzin bezrobotnych.
J. Prażmowski: Szkolnictwo w województwie śląskim. Katowice 1936; „Polska Zachodnia” 1934, nr 122.

PRZEDSIĘBIORSTWO ROBÓT KOLEJOWYCH nr 5, wyodrębnione z Państwowego Przedsiębiorstwa Robót Komunikacyjnych w Krakowie (zał. 1948) na mocy decyzji Ministerstwa Komunikacji z 1 IV 1952. Od 1958 siedziba mieściła się w gmachu przy ►ul. J. Wolnego w Załężu. W 1952 zatrudniało 2,5 tys. pracowników, a w 1972 – 2,7 tys. Przedsiębiorstwo było wykonawcą m.in. estakady przy dworcu kolejowym w Katowicach, tunelu pod peronem V (połączenie ul. Dworcowej z ul. Wojewódzką), stacji kolejowej Katowice-Bogucice, stacji rozrządowej Katowice-Muchowiec, elektryfikacji kilkunastu linii kolejowych. Po likwidacji przedsiębiorstwa na początku XXI w. gmach zaadaptowano na hotel ►Saritas.
AUM, zesp. 5, sygn. 6074.

PRZEKOPOWA ULICA, położona w wschodniej części ►Załęskiej Hałdy, długości 600 m; nazwa nadana w 1956 (wcześniej fragment ►ul. Załęska Hałda). Przy ulicy znajdują się m.in.: warsztat mechaniki samochodowej, przedsiębiorstwo budowlane, ►Krzyż przydrożny, ►kolonia Dwunastu Apostołów, ►Civitas.

PRZEMYSŁ, podstawowy dział w historii gospodarki Załęża – co najmniej 66 jednostek reprezentujących 15 gałęzi. Początkiem industrializacji (poprzedzającym powstanie przemysłu) były manufaktury (►kuźnica Załęska, ►tartaki, ►młyn). Rozwój przemysłu wydobywczego w XVIII w. zapoczątkowało ►górnictwo węgla kamiennego (zob. ►kopalnia „Kleofas”) oraz pozyskiwanie rud żelaznych (zob. ►żelaziak) i cynku (zob. ►galman). Górnictwo dało podwaliny rozwoju ►przemysłu materiałów budowlanych (cegielnie Działoszyńskiego, Silberstein, ►Kleofas I, ►Kleofas II) oraz energetyki (►Elektrownia Kopalni „Kleofas”). Zapoczątkowane w II dekadzie XIX w. ►hutnictwo było reprezentowane przez huty żelaza (►Baildon) i cynku (►Johanka, ►Victor); na pocz. XX w. zaczęły się kształtować: ►przemysł maszynowy (►MOJ, ►Gonar), ►przemysł metalowy (fabryki wyrobów drucianych, kotłów, konstrukcji żelaznych, sprężyn – ►Grützmacher, ►Jarząbek et Hoinkis, ►Künholz, resorów, sprzętu przeciwpożarowego – ►Miarczyński i Spółka), ►przemysł chemiczny (m.in. wyrób mydła, kosmetyków, środków izolacyjnych), ►przemysł drzewny (wyrób mebli: ►Biro, ►Fesser), a także zakłady papiernicze (produkcja ksiąg buchalteryjnych), poligraficzne, spożywcze (Browar, ►Fabryka Wód Mineralnych, przetwórstwo rybne: ►Elba, ►Ocean). Po II wojnie światowej rola niektórych gałęzi przemysłu znacznie spadła; obecnie z zakładów pozostał jedynie Gonar.

Przykłady zakładów przemysłowych w Załężu

Lp.	Data powstania*	Nazwa i rodzaj zakładu przemysłowego	Branża
1.	[1524]	Kuźnica Załęska – manufaktura żelaza	hutnictwo
2.	1550	Tartak	drzewna
3.	1795	Charlotte – huta cynku	hutnictwo
4.	1820	Saeman – huta szkła	budowlana
5.	1822	Joanna – huta cynku	hutnictwo
6.	1823	Baildon – huta żelaza	hutnictwo
7.	1840	Victor – huta cynku	hutnictwo
8.	1840	Victor – kopalnia węgla kamiennego	górnictwo
9.	1842	Kleofas – kopalnia węgla kamiennego	górnictwo
10.	1888	Kleofas – elektrownia	energetyczna
11.	1891	Kleofas I – cegielnia	budowlana
12.	[1895]	Kleofas II – cegielnia	budowlana
13.	[XIX w.]	Dzialoszynski – cegielnia	budowlana
14.	[XX w.]	Silberstein – cegielnia	budowlana
15.	1905	Silesia – odlewnia metali	metalowa
16.	[1909]	Karol Rudzki – fabryka papy dachowej	budowlana
17.	1911	Moj – fabryka maszyn górniczych	maszynowa
18.	[1911]	Kunschmann – cegielnia	budowlana
19.	1922	Julius Dolman – fabryka papy dachowej	budowlana
20.	[1922]	Broll i Ska – fabryka kotłów	metalowa
21.	[1923]	Lichter – cegielnia	budowlana
22.	[1923]	Augustyn Kühnholz*** – Fabryka Sprężyn i Resorów	metalowa
23.	1924	Biro – fabryka mebli	drzewna
24.	1924	Stella – drukarnia ksiąg buchalteryjnych	poligraficzna
25.	[1924]	Fesser – fabryka mebli	drzewna
26.	[1924]	Franciszek Hruby – fabryka siatek metalowych	metalowa
27.	1924	Drukarnia Katolicka	poligraficzna
28.	1925	Fabryka Kiszonej Kapusty – Feliks Pradella	spożywcza
29.	[1925]**	Czwiklitzer – fabryka mydła	chemiczna
30.	1928	H. Bores – odlewnia	metalowa
31.	1928	Elba – przetwórnia ryb	spożywcza
32.	[1928]	Magam – fabryka przypraw do zup	spożywcza
33.	1929	Simens – zakład elektrolityczny	elektrometalowa
34.	1929	Fabryka Konserw Owocowych Alojzy Kwaśniok	spożywcza
35.	[1929]	Julius Jackisch – wytwórnia wód mineralnych	spożywcza
36.	1929	Ocean – przetwórnia ryb	spożywcza
37.	[1929]	Paweł Sitko – fabryka wód mineralnych	spożywcza
38.	[1929]	Wojciech Osypka – fabryka wędlin	spożywcza
39.	1930	Miarczyński i Spółka – Fabryka Sprzętu Przeciwpożarowego	metalowa
40.	1930	Pleszowscy – szlifiernia kamienia i szkła	mineralna
41.	[1930]	Traugot – fabryka konstrukcji metalowych	metalowa
42.	[1930]	Luko – fabryka przypraw korzennych	spożywcza
43.	1933	Technika Specjalna – fabryka części zamiennych do maszyn górniczych	maszynowa
44.	1933	Ursus – fabryka armatur	metalowa
45.	[1935]	Heliosz – mleczarnia	spożywcza
46.	[1935]	Elżbieta Remier – mleczarnia	spożywcza
47.	l. 30. XX w.	Dittrich – fabryka sprężyn	metalowa
48.	l. 30. XX w.	Fritz Grützmacher – fabryka sprężyn	metalowa
49.	l. 30. XX w.	Hoinkes i Jarząbek**** – fabryka sprężyn	metalowa
50.	[1942]	Karl Lorenz – fabryka wyrobów cementowych i sztucznego kamienia	mineralna
51.	1943	Babich et co – fabryka ksiąg buchalteryjnych	papiernicza
52.	1946	Fabryka zabawek	inne
53.	1947	Silesiana – fabryka mydła	chemiczna
54.	1947	Silesiana – fabryka kosmetyków	chemiczna
55.	1947	Świtol – wytwórnia chemiczna	chemiczna
56.	1947	Załężanka – wytwórnia kosmetyków	chemiczna
57.	1948	Piaskownia B	budowlana
58.	1949	Śląski Piec – fabryka pieców piekarniczych	metalowa
59.	[1949]	Pieczonka E. – fabryka rur, kolanek piecowych itd.	metalowa
60.	[1949]	Śląski Piec – fabryka pieców piekarniczych	metalowa
61.		Obracaj i Niechoj	metalowa
62.	[1958]	Kwaszarnia kapusty	spożywcza
63.	[1958]	Delfin – przetwórstwo rybne	spożywcza
64.	[1958]	Wytwórnia wód gazowych	spożywcza
65.	[1958]	Witamin – katowicka wytwórnia soków owocowych	spożywcza
66.	1972	GONAR – Fabryka Narzędzi Górniczych	metalowa
67.	1982	Cyroń – fabryka mebli	drzewna

Legenda: * – w nawiasach kwadratowych podano datę pierwszej wzmianki w źródłach; ** – w Katowicach od 1867; *** – występował też pod szyldem Augustyn Kühnholz i Falkus; **** – także Górnośląska Fabryka Sprężyn.

APK, zesp. Gmina Załęże, sygn. 1; APK, Urząd Wojewódzki Śląski Wydział Przemysłu i Handlu, sygn. 2990; AUM, sygn. 1/36, 1/1012 1/2067, 1/2068, 1/2394,1/2398, 1/2404, 1/2405, 1/2411, 1/2412, 1/2414/ 1/2419, 1/ 2427, 1/2429, 1/2430 1/2431/ 1/2443, 1/2448, 1/2449. 1/2463. 1/2464, 2/373, 2/594, 4/42, 5/6076; L. Musioł: Załęże. Monografia historyczna parafii św. Józefa w Stalinogrodzie-Załężu – maszynopis [1955]; Śląska księga adresowa. Katowice 1958.

PRZEMYSŁ MINERALNY, przemysł eksploatacji surowców mineralnych i przetwórstwo z nim związane; występował w większym stopniu w rejonie ►Załęskiej Hałdy. Wydobycie surowców mineralnych zapoczątkowano w XIX w. w ►kamieniołomach i ►piaskowniach eksploatowanych przez ►Koncern Hohenlohe; w XIX w. powstała huta szkła Johanka (zob. ►Załęska Szklarnia). Do początku l. 20. XX w. rozwojowi górnictwa węglowego towarzyszyła produkcja materiałów budowlanych w cegielniach: ►Silberstein, ►Wujek (Oheim), do okresu wielkiego kryzysu gospodarczego ►Kleofas I należąca do ►Giesche SA, właścicielka cegielni ►Kleofas II w Załężu; w tej miejscowości produkcja wyrobów z teraso (►Bier-Petruccio), z betonu Karola Rudzkiego i Karola Lorenza.; W połowie l. 50. XX w. upadek ośrodka.

PRZY BAILDONIE zob. ►BAILDON (ogródki działkowe)

PRZYSTOLIK Ludwik (25 VII 1899, Katowice – 22 III 1948, Katowice), działacz społeczny i samorządowy; na początku l. 20 XX w. urzędnik gminny, inspektor biur w magistracie katowickim; po 1945 szef Wydziału Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego w Katowicach, przewodniczący komisji meblowej. Był prezesem KS ►Naprzód „1912” Załęże, członkiem ►Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, ►Towarzystwa Ogródków Działkowych im. Józefa Piłsudskiego; działał w Zrzeszeniu Budowniczych Mieszkań. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (1946). Mieszkał przy ul. Wojciechowskiego (ob. ►ul. Gliwicka).
AP Katowice, zesp. Urząd Wojewódzki Katowice, Wydział Ogólny, sygn. 462 A. Steuer: Ruch sportowy w Katowicach-Załężu (1895–1998). W: „Kronika Katowic”. T. 8. Katowice 1999; Pismo USC z 7 II 2018 w MHK.

PUNKT 44, centrum rozrywki w Załężu, zbudowane na terenie dawnego boiska, obok nieczynnego ►Zakładowego Domu Kultury Huty Baildon. Pierwszy w Katowicach multipleks (budowa trwała 9 miesięcy), otwarty 1 IV 2002. Obiekt swoją nazwę wziął od adresu, pod którym się znajduje: ►ul. Gliwicka 44 (w pobliżu ►skwer im. Stanisława Barei). Znajdują się w nim: 13-salowy multipleks Cinema City, kina IMAX, Hokus Pokus (kręgielnia, bilard, maszyny do gry w dart's), salon gier wideo, kilka lokali gastronomicznych).