Budynek Główny
27 XI 2018 - 3 II 2019
Stanisław Ignacy Witkiewicz, ps. Witkacy (24.02.1885–18.09.1939) – malarz, dramaturg, pisarz, filozof, publicysta, fotografik, jeden z najwybitniejszych polskich artystów pierwszej połowy XX w. Był jedynym synem Stanisława Witkiewicza (1851–1915) – malarza, pisarza i publicysty, twórcy tzw. stylu zakopiańskiego – oraz Marii z Pietrzkiewiczów (1853–1931) – nauczycielki muzyki. Z woli ojca wychowywany poza systemem szkolnym uczył się samodzielnej i niewymuszanej pracy, ciągłego dążenia do intelektualnego i artystycznego rozwoju.
W ciągu 54 lat życia namalował ponad trzy tysiące portretów, tysiące rysunków, kilkadziesiąt kompozycji olejnych, stworzył sam lub inspirował wykonanie tysięcy znakomitych fotografii, napisał cztery grube powieści, kilkadziesiąt dramatów, kilkaset tekstów polemiczno-krytycznych, opracował własną teorię sztuki oraz system filozoficzny. Jedną z jego pasji było pisanie listów. Interesował się nawet współczesną nauką, a ślady tych zainteresowań można odnaleźć zarówno w jego dziełach plastycznych, jak i w literaturze. Zetknął się, przyjaźnił lub współpracował z elitą polskiej i europejskiej kultury, m.in. z Karolem Szymanowskim i Arturem Rubinsteinem, Leonem Chwistkiem, Tadeuszem Micińskim, Tymonem Niesiołowskim, Augustem Zamoyskim, Bronisławem Linkem, Tadeuszem Boyem-Żeleńskim, Brunonem Schultzem.
W młodości wiele podróżował po Europie, a wraz z antropologiem Bronisławem Malinowskim odbył także wyprawę do Australii. Brał udział w walkach I wojny światowej, był świadkiem wybuchu rewolucji październikowej w Rosji. Po powrocie do niepodległej Polski zajął się tworzeniem i propagowaniem nowoczesnej sztuki, na krótko przystąpił do grupy formistów, z którymi wystawiał swe prace na wielu ekspozycjach.
W 1924 r. zrażony brakiem zrozumienia krytyków i publiczności dla współczesnej sztuki, a zwłaszcza dla jego teorii Czystej Formy, manifestacyjnie ogłosił zerwanie z artystycznym malarstwem na rzecz wytwarzania portretów. Założył jednoosobową Firmę portretową S. I. Witkiewicz, dla której stworzył pozornie humorystyczny regulamin. Zawarł w nim nie tylko opis typów portretów i ceny, ale też prawa i obowiązki zamawiających oraz „firmy”. Jego nieposkromiona wyobraźnia plastyczna często znajdowała wtedy ujście w tworzeniu niepodlegających żądaniom klientów portretowych teł, portretów przyjaciół lub szalonych rysunków tworzonych „na kolanie” z potrzeby chwili lub precyzyjnie zaplanowanych i rozrysowywanych w pracowni.
Latem 1933 r. na jednej z warszawskich ulic Stanisław Ignacy Witkiewicz wypatrzył i zaczepił Eugenię Wyszomirską, proponując namalowanie jej portretu. Była bowiem niezwykle podobna do jego narzeczonej, Jadwigi Janczewskiej, której samobójcza śmierć w 1914 r. diametralnie zmieniła życie artysty, a odniesienia do tego tragicznego faktu wielokrotnie pojawiały się w jego sztuce. Malarza zafascynowały także nieregularne, niepokojące rysy twarzy Eugenii, znakomicie korespondujace z jego teorią Czystej Formy. W czasie ich krótkiej, acz intensywnej znajomości w Zakopanem powstało kilkadziesiąt portretów modelki, którą artysta nazywał Asymetryczną Damą.
U progu II wojny światowej Stanisław Ignacy Witkiewicz popełnił samobójstwo na wieść o wkroczeniu wojsk rosyjskich do Polski.
Po wojnie Eugenia Wyszomirska osiadła w Katowicach, gdzie prowadziła zakład fotograficzny i mieszkała w otoczeniu 26 zachowanych portretów. Jej ostatnią wolą było przekazanie utworzonej przez samego Witkacego kolekcji Katowicom, co przyczyniło się do powstania MHK w 1981 roku.
Stanisław Ignacy Witkiewicz, known by pen name Witkacy, (24.02.1885–18.09.1939) – a painter, drama writer, philosopher and art photographer, one of the most eminent Polish artists of the first half of the 20th century. He was the only son of Stanisław Witkiewicz (1851–1915) – a painter, writer and publisher, the initiator of the so-called Zakopane style – and Maria nee Pietrzkiewicz (1853–1931), a music teacher. Educated outside the conventional schooling system at his father’s wish, he learned to work independently and without coercion, constantly striving for intellectual and artistic development.
Within the 54 years of his life, he painted over three thousand portraits, thousands of sketches and a few dozen oil compositions. He created, or inspired the creation of, thousands of excellent photos, he wrote four thick novels, several dozen of dramas and a few hundred critical and polemic essays. He also developed his own theory of art and philosophical system. Writing letters was one of his passions, as well. He was even interested in modern science, and traces of this interest are to be found both in his artwork and literature. He became knew, befriended or cooperated with the members of Polish and European cultural elite of the time, among others, Karol Szymanowsk and Artur Rubinstein, Leon Chwistek, Tadeusz Miciński, Tymon Niesiołowski, August Zamoyski, Bronisław Linke, Tadeusz Boy-Żeleński, Bruno Schultz.
In his youth, he traveled much around Europe and even went on a trip to Australia with an anthropologist by the name of Bronisław Malinowski. He participated in combat during World War I and witnessed the outbreak of the October Revolution in Russia. Having returned to the reborn independent Poland, he started to create and promote modern art. For a brief period, he joined the group of the Formists, with whom he presented his works at many exhibitions.
In 1924, discouraged by the lack of appreciation of modern art and, especially, for his theory of Pure Form on the part of the critics and the public, he ostentatiously declared that he was going to quit artistic painting for the sake of portrait production. He established a single entrepreneur portrait making company Firma portretowa S. I. Witkiewicz, for which he created an apparently humorous list of rules. It contained not only a description of the types of portraits with their prices, but also the rights and obligations of both the customers and his ”enterprise”. His untamed visual imagination was frequently channeled into the creation of the portrait backgrounds – which were not subject to the customers’ demands – as well as into portraits of his friends and crazy drawings, ”rattled off” on the spur of a moment or precisely planned and delineated in his studio.
In the summer of 1933, Stanisław Ignacy Witkiewicz spotted Eugenia Wyszomirska in a street in Warsaw and accosted her, suggesting he could paint her portrait. This was due to the fact that she strangely resembled his former fiancee Jadwiga Janczewska, whose suicidal death in 1914 dramatically changed the artist’s life. The references to this tragic fact repeatedly appeared in his art. The artist was also fascinated by Eugenia’s irregular, unsettling facial features, which corresponded perfectly with his theory of Pure Form. During their short but intense acquaintance, a few dozen of her portraits were created in Zakopane. The artist called his model the Asymmetrical Lady.
At the threshold of World War II, Stanisław Ignacy Witkiewicz committed suicide on learning about the entry of the Russian troops into Poland.
After the war, Eugenia Wyszomirska settled in Katowice, where she ran a photographer’s shop and lived surrounded by the 26 of her portraits which had been preserved. In her last will she left the collection created by Witkacy himself to the city of Katowice, which contributed to the establishment of the Museum of Katowice History in 1981.